Lữ đoàn Bảo vệ Lãnh thổ số 125 của Ukraine đóng quân trên dải đất dài khoảng 43 km nằm dọc biên giới giữa khu vực Kharkov, đông bắc đất nước, và Nga. Họ đã sử dụng máy bay không người lái (UAV) trinh sát để theo dõi hàng ngày việc Moskva dần dần tập hợp lực lượng gần biên giới. Nhưng vào buổi sáng ngày 10/5, họ mất toàn bộ nguồn cấp dữ liệu video do thiết bị gây nhiễu điện tử của Nga.
Các thiết bị Starlink, mạng Internet vệ tinh mà quân đội Ukraine dựa vào để liên lạc, đã bị vô hiệu hóa, lần đầu tiên kể từ khi Nga phát động chiến dịch tại nước này tháng 2/2022.
“Có lúc chúng tôi bị mù hoàn toàn”, chỉ huy đơn vị UAV Ukraine mang mật danh Artist, cho hay. “Đây là vấn đề lớn nhất, chúng tôi không biết họ di chuyển như thế nào, chúng tôi chỉ làm việc qua radio hoặc điện thoại, những thứ vẫn còn hoạt động.
Ngoài ra, Ukraine đã không thể xây dựng được phòng tuyến kiên cố ở Kharkov do liên tục bị Nga bắn phá và thiếu đạn dược để đáp trả, khiến họ nhanh chóng thất thế khi Moskva mở mũi tiến công.
Chỉ trong 6 ngày, Nga đã kiểm soát được khoảng 260 km2 lãnh thổ dọc biên giới, lợi dụng thời điểm quân đội Ukraine đang đặc biệt dễ bị tổn thương.
Gói viện trợ quan trọng của Mỹ, trong đó có nguồn cung đạn dược quý giá cho pháo binh và phòng không, đã bị đình trệ tại quốc hội hơn nửa năm trước khi được phê duyệt vào tháng trước, khiến lực lượng Ukraine ở tiền tuyến khó lòng kháng cự trước những cuộc tấn công dữ dội từ quân đội Nga.
Trong khi đó, mặc dù các binh sĩ liên tục phàn nàn suốt nhiều tháng về tình trạng thiếu nhân lực và mệt mỏi cực độ sau hơn hai năm chiến đấu dai dẳng, chính quyền Ukraine vẫn trì hoãn việc huy động quân mới, khiến một số khu vực tiền tuyến thiếu nhân lực nghiêm trọng.
Những thắng lợi trên chiến trường Nga đạt được gần đây không chỉ bắt nguồn từ những khó khăn của Ukraine.
Quân đội Ukraine phải thừa nhận rằng đối thủ của họ đã thích ứng tốt hơn và trở nên khôn khéo hơn, đặc biệt là với những tiến bộ công nghệ như tác chiến điện tử. Đây là điều tương phản rõ rệt với năm đầu chiến sự, khi những sai lầm và tâm lý tự tin thái quá của Nga đã giúp Ukraine phát động các chiến dịch phản công thành công để giành lại nhiều vùng lãnh thổ chiến lược.
Thất bại ở Kharkov và vùng Donetsk ở miền đông đang đặt ra câu hỏi về mức độ hiệu quả của lực lượng phòng thủ Ukraine, liệu họ có thể hiện thực hóa lời hứa đẩy lùi hoàn toàn đối phương không hay Nga sẽ sớm áp đảo quân đội Ukraine và kiểm soát thêm nhiều vùng lãnh thổ nữa.
Cuộc tấn công mới nhất vào Kharkov đã buộc Ukraine phải chuyển hướng một số lực lượng dự bị về phía bắc, có khả năng gây nguy hiểm cho các vị trí khác.
Artist, chỉ huy đơn vị UAV thuộc Lữ đoàn 125, cho biết Ukraine không thể xây dựng được mô hình phòng thủ kiên cố đang được chính phủ và các chỉ huy quân sự đề cao.
Hồi mùa hè năm ngoái, Nga đã ngăn chặn được cuộc phản công của Ukraine nhờ hệ thống phòng thủ nhiều lớp gồm các khối kim tự tháp chống tăng “răng rồng”, bãi mìn và chiến hào được gia cố bằng bê tông. Ukraine hiện cũng muốn học theo phương pháp này.
Tuy nhiên, Artist và những người lính khác cho biết mỗi khi các đơn vị đóng quân ở Kharkov cố gắng xây dựng phòng tuyến kiên cố, lực lượng Nga sử dụng UAV để theo dõi và sau đó bắn phá họ. Ukraine cần có máy xúc và các thiết bị kỹ thuật khác nhưng không thể triển khai vì quân đội Nga dễ dàng phá hủy chúng.
Do gói viện trợ của Mỹ bị trì hoãn, binh lính Ukraine thiếu phương tiện để bắn trả và không thể dành thời gian xây dựng hệ thống phòng thủ vững chắc hơn. Ukraine cũng bị Nhà Trắng cấm sử dụng vũ khí do Mỹ cung cấp tấn công lãnh thổ Nga.
Artist cho biết các binh sĩ trong đơn vị thường đào hào bằng xẻng vào ban đêm. “Chúng tôi đã cố gắng làm những gì có thể, nhưng tình cảnh hai bên không giống nhau”, ông nói.
“Vì đất ở đây rất cứng nên phải có máy móc mới có thể đào xuyên qua và thiết lập công sự bằng bê tông”, Artist giải thích. “Chúng tôi không thể làm điều đó. Đạn dược và pháo binh đáng lẽ có thể bảo vệ chúng tôi và mọi người sẽ làm việc trong khoảng thời gian đó. Nhưng đáng buồn là chúng tôi đã lãng phí rất nhiều thời gian. Hơn nửa năm đã bị lãng phí”.
Nga đã lựa chọn các điểm tấn công một cách thông minh, di chuyển giữa các con sông có thể dùng làm nơi trú ẩn tự nhiên.
Cuộc tấn công vào Vovchansk, thành phố nhỏ mà quân đội Nga đã xuyên thủng, có thể tạo ra cho họ con đường để tiến về Kupyansk, thành phố lực lượng Ukraine đã tái kiểm soát vào tháng 9/2022.
Trong khi đó, mũi tấn công thứ hai hướng tới làng Liptsy sẽ giúp Nga vươn tới vị trí có thể pháo kích thủ phủ Kharkov, thành phố lớn thứ hai Ukraine. Khoảng 10.000 dân thường đã được sơ tán khỏi khu vực.
Quy mô và mục tiêu của Nga khi mở chiến dịch tấn công mới vào tỉnh Kharkov vẫn chưa rõ ràng, nhưng các chuyên gia cho rằng ở giai đoạn hiện tại, việc chiếm được thành phố Kharkov là ngoài tầm với, một phần vì Nga cũng thiếu binh sĩ.
Nga đã tăng cường tuyển dụng binh lính hợp đồng và tăng đáng kể tiền thưởng cho những người sẵn sàng đăng ký ra tiền tuyến, lên tới gần 10.000 USD ở một số khu vực, cao hơn khoảng 15 lần so với mức lương trung bình.
“Nga coi đây là một cuộc xâm nhập có giới hạn nhằm vào một ‘vùng đệm’, thay vì nỗ lực kiểm soát toàn bộ tỉnh Kharkov”, Dara Massicot, chuyên gia cấp cao tại Chương trình Nga và Á-Âu thuộc Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, trụ sở tại Washington, nhận xét. “Tuy nhiên, đây có thể là giai đoạn đầu của một kế hoạch dài hạn lớn hơn”.
Vùng đệm nhằm bảo vệ vùng Belgorod của Nga, sát Kharkov, khỏi các cuộc tấn công liên tục từ Ukraine. Đây là một trong số ít khu vực ở Nga mà người dân cảm nhận được tác động trực tiếp từ cuộc xung đột.
Massicot cho biết quân đội Nga đang chiến đấu ở Kharkov dường như được rút ra từ các đơn vị mới được huấn luyện hoặc tái lập trong nước, đồng thời thêm rằng ưu tiên của Nga vẫn là kiểm soát khu vực Donetsk. Bà lưu ý Moskva hiện chưa rút lực lượng khỏi Donetsk để hỗ trợ cuộc tấn công mới tại Kharkov.
Quân nhân từ Lữ đoàn Khartia phân tích bản đồ và nguồn cấp dữ liệu từ UAV tại Kharkov hôm 15/5. Ảnh: Washington Post
Tuy nhiên, Ukraine đã phải gửi quân tiếp viện từ khu vực Donetsk và Lugansk để phòng thủ ở Kharkov. Một trong những lữ đoàn được chuyển hướng, Khartia thuộc Lực lượng Vệ binh Quốc gia, hiện đóng quân ở biên giới.
Đại tá Ihor Obolyenskyi, chỉ huy Khartia, cho biết quân đội Nga đã cố gắng nhắm vào các vị trí của binh sĩ dưới quyền ông 6 lần hôm 15/5. “Đó mới chỉ là một địa điểm”, ông nói.
Với chiến thuật tương tự cách lực lượng Nga sử dụng để kiểm soát thành phố Bakhmut hồi năm ngoái, các nhóm bộ binh đang tấn công vào Kharkov theo từng đợt. Nhưng mỗi nhóm có tới hơn 15 binh sĩ, nhiều hơn so với ở Bakhmut, Obolyenskyi cho hay.
“Trước đây, họ điều những nhóm di chuyển theo đội hình ba người thâm nhập và thực hiện các cuộc tấn công nhỏ. Bây giờ họ đang tiến công theo quy mô lớn hơn. Cứ mỗi đợt lại có 20 người chạy vào ném lựu đạn”.
Nga cũng thả bom lượn, đôi khi nặng nửa tấn, sau mỗi 15-20 phút, chỉ huy một đơn vị trinh sát của Khartia có mật danh Navigator, cho biết. Không giống như tên lửa, bom không thể bị phòng không đánh chặn. Đây là lý do khiến Ukraine thỉnh cầu đồng minh viện trợ tiêm kích F-16 nhằm ngăn chặn các oanh tạc cơ địch.
Các cuộc không kích thường xuyên của Nga khiến lực lượng Ukraine phải liên tục thay đổi vị trí ít nhất 300 m, đôi khi nhiều lần mỗi ngày. Nếu bị phát hiện, họ chắc chắn sẽ bị dội bom. Trước khi tấn công, UAV của Nga có khả năng tác chiến điện tử sẽ bay qua khu vực để làm gián đoạn liên lạc.
“Tôi nghĩ họ sẽ cố gắng tiến xa nhất có thể”, Navigator nói. “Họ có thể thiết lập hàng phòng thủ với công sự bê tông. Chúng tôi biết họ khá giỏi việc đó. Họ xây dựng phòng tuyến rất nhanh, vì vậy chúng tôi sẽ làm mọi thứ trong khả năng để ngăn chặn họ”.