Trong tiến trình gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, việc bảo tồn, sưu tầm và nghiên cứu hệ thống hương ước, một loại hình văn bản quy ước mang tính pháp lý và đạo lý của làng xã xưa là công việc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Nhận thức sâu sắc điều đó, Thư viện Tổng hợp thành phố Huế, thuộc Sở Văn hóa và Thể thao, đã chủ trì thực hiện công trình biên soạn và tuyển dịch cuốn sách “Hương ước các làng tại thành phố Huế”. Đây là cuốn sách thứ năm trong loạt ấn phẩm chuyên đề về hương ước thành phố Huế, được thực hiện với sự dày công sưu tầm, tổ chức, biên tập và phiên dịch, đặc biệt có lời giới thiệu sâu sắc của Tiến sĩ Phan Thanh Hải, một chuyên gia nghiên cứu văn hóa Huế.
Với độ dày 444 trang, khổ sách 16x24cm, cuốn sách giới thiệu 67 bản hương ước tiêu biểu, được tuyển chọn từ 30 làng cổ đặc trưng của thành phố Huế. Đây không chỉ là những văn bản cổ quý giá mà còn là minh chứng sống động cho hệ thống thiết chế tự quản ở nông thôn xưa, phản ánh các giá trị đạo đức, tinh thần và văn hóa đặc thù của vùng đất Cố đô.
Cấu trúc sách được chia thành hai phần chính, đảm bảo tính logic, khoa học và thuận tiện cho việc tra cứu, nghiên cứu. Phần đầu gồm các bản hương ước được giới thiệu nguyên bản ảnh chụp tài liệu gốc, phiên âm chữ Hán – Nôm, dịch nghĩa ra tiếng Việt hiện đại và có kèm theo phần chú giải giúp người đọc dễ dàng tiếp cận và hiểu đúng tinh thần của các điều khoản trong văn bản cổ. Phần hai là bảng tra cứu hệ thống, giúp đối chiếu, tìm hiểu theo chủ đề hoặc địa danh cụ thể. Đây là điểm mạnh của công trình, giúp nó không chỉ là tư liệu lưu trữ mà còn là công cụ hữu ích trong giảng dạy, nghiên cứu.
Nội dung các bản hương ước trong sách thể hiện một cách toàn diện đời sống sinh hoạt làng xã, các quy định về tổ chức xã hội, sản xuất nông nghiệp, an ninh trật tự, bảo vệ môi trường, bảo tồn di sản và đạo đức lối sống của người dân. Cụ thể, hương ước quy định rõ trách nhiệm của người dân đối với chính quyền và làng xã; cách sử dụng đất đai, khuyến khích phát triển sản xuất nông nghiệp; động viên việc học hành, rèn luyện đạo đức cho con cháu; quy định ứng xử trong cộng đồng, trong việc bảo vệ tài sản công và di tích như đình, chùa, miếu, danh lam thắng cảnh.
Đặc biệt, các bản hương ước còn thể hiện tinh thần tự quản cao, khi đưa ra quy định giữ gìn thuần phong mỹ tục, phong cách sống và lễ nghi như cưới hỏi, tang tế, tảo mộ, lễ cúng, các mối quan hệ gia tộc, dòng họ… Mỗi điều khoản được hình thành trên nền tảng đạo lý dân gian, kết hợp giữa pháp luật và tín ngưỡng, giữa nghĩa vụ và đạo đức, phản ánh hệ thống giá trị bền vững trong văn hóa làng xã Huế.
Không chỉ dừng lại ở giá trị lịch sử – văn hóa, cuốn sách còn mở ra hướng tiếp cận mới trong việc xây dựng và điều chỉnh hương ước, quy ước phù hợp với bối cảnh hiện nay. Những bài học từ tiền nhân về tinh thần đoàn kết cộng đồng, trách nhiệm công dân, bảo vệ môi trường, giữ gìn truyền thống tốt đẹp… có thể trở thành nền tảng tham chiếu hữu ích cho quá trình phát triển nông thôn mới và xã hội hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh đô thị Huế đang mở rộng với tư cách là thành phố trực thuộc Trung ương từ năm 2025.
Một điểm đáng quý khác của cuốn sách là tinh thần sưu tầm công phu và biên soạn nghiêm túc. Việc tái hiện trung thực và chi tiết các bản hương ước cổ, đi kèm với dịch nghĩa và chú giải rõ ràng, giúp độc giả – dù là nhà nghiên cứu chuyên sâu hay người yêu văn hóa Huế – đều có thể tiếp cận và sử dụng hiệu quả. Tính học thuật được đảm bảo nhưng không làm mất đi sự thân thiện và gần gũi trong cách trình bày.
Qua từng trang sách, độc giả sẽ nhận ra rằng hương ước không chỉ là những văn bản hành chính của làng xã xưa, mà còn là tấm gương soi chiếu mọi mặt của đời sống cộng đồng – từ sản xuất, giáo dục, tín ngưỡng đến môi trường và đạo lý làm người. Nó thể hiện rõ tinh thần “phép vua thua lệ làng”, nhưng là cái “lệ làng” mang ý nghĩa tích cực, bảo vệ quyền lợi chung và duy trì sự ổn định xã hội.
“Hương ước các làng tại thành phố Huế” không chỉ là một cuốn sách quý mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại. Đây là tài liệu nền tảng cho các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử, xã hội học; là nguồn tư liệu quý cho cán bộ quản lý văn hóa ở cơ sở, và cũng là gợi ý thiết thực cho việc xây dựng các mô hình hương ước mới – vừa kế thừa truyền thống, vừa phù hợp với tinh thần pháp luật và nhu cầu phát triển của xã hội đương đại.
Với tâm huyết và giá trị nội dung đặc sắc, cuốn sách xứng đáng là một đóng góp quan trọng trong kho tàng nghiên cứu về văn hóa làng xã Huế – vùng đất mà mỗi ngôi làng đều là một bảo tàng sống động của lịch sử và bản sắc dân tộc./.
Yên Chi