Kinh tế biển đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế Việt Nam, với các ngành mũi nhọn như đánh bắt hải sản, du lịch biển, vận tải biển, và khai thác khoáng sản. Không chỉ đóng góp lớn vào GDP quốc gia, kinh tế biển còn mang lại thu nhập, sinh kế cho hàng triệu người dân tại các tỉnh, thành ven biển và hải đảo. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế biển cũng kéo theo những thách thức lớn về rác thải và bảo vệ môi trường, đòi hỏi các giải pháp bền vững để cân bằng lợi ích kinh tế và bảo vệ tài nguyên biển quý giá.
Sở hữu đường bờ biển dài hơn 3.200 km, Việt Nam có lợi thế tự nhiên lớn để phát triển kinh tế biển.
Các vùng biển, đảo, quần đảo của nước ta giàu tài nguyên sinh vật và khoáng sản, với khoảng 12.000 loài sinh vật phân bố trong hơn 20 kiểu hệ sinh thái đặc trưng, thuộc 6 vùng đa dạng sinh học biển. Nhằm khai thác tối đa tiềm năng này, năm 2018, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết 36 về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045, đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia biển mạnh, phát triển thịnh vượng, bền vững, an ninh, an toàn, với đóng góp của các ngành kinh tế thuần biển đạt khoảng 10% GDP vào năm 2030. Tuy nhiên, đi kèm tiềm năng lớn là những thách thức không nhỏ, đặc biệt là vấn nạn rác thải và xả thải ra biển. Lượng rác vô cơ chưa qua xử lý hiện đang ảnh hưởng trực tiếp đến cảnh quan và hệ sinh thái biển, đặt ra yêu cầu cấp thiết về các giải pháp bảo vệ môi trường, bảo đảm phát triển kinh tế đi đôi với bền vững.
Kinh tế biển: Lợi ích lớn đi kèm thách thức môi trường
Các hoạt động kinh tế biển không chỉ mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt, tạo sinh kế và gia tăng thu nhập cho người dân, mà còn kéo theo nhiều thách thức đáng kể về rác thải và bảo vệ môi trường. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, lượng chất thải rắn ở vùng ven biển Việt Nam đang gia tăng mạnh, bắt nguồn từ các nguồn thải công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng hạ tầng, du lịch, sinh hoạt, y tế… Đặc biệt, các vùng lãnh thổ ven biển ghi nhận mức phát sinh chất thải rắn cao hơn hẳn so với các khu vực xa biển: miền Đông Nam Bộ chiếm 32%, đồng bằng sông Hồng 22%, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung 18%, đồng bằng sông Cửu Long 15%, trung du và miền núi phía Bắc 7%, khu vực Tây Nguyên 5%. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp bách về việc kiểm soát, xử lý rác thải và bảo vệ môi trường biển, nhằm bảo đảm phát triển kinh tế biển bền vững, hài hòa giữa lợi ích trước mắt và sự an toàn dài hạn cho hệ sinh thái biển.
Hơn 50% rác vô cơ trên biển bắt nguồn từ hoạt động đánh bắt hải sản.
Rác thải vô cơ đang trở thành vấn nạn nghiêm trọng đối với môi trường biển, mà phần lớn bắt nguồn từ chính các hoạt động kinh tế của con người. Theo kết quả nghiên cứu thường niên do Ban Quản lý vịnh Nha Trang thực hiện từ năm 2018, tại Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt Hòn Mun (Nha Trang, Khánh Hòa), có tới 55% lượng rác vô cơ thu gom được xuất phát từ hoạt động khai thác, đánh bắt hải sản của ngư dân địa phương.
Ngoài ra, các hoạt động sản xuất, sinh hoạt và du lịch biển cũng góp phần không nhỏ vào lượng rác thải xả ra môi trường. Thực trạng này không chỉ đe dọa hệ sinh thái biển mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động du lịch, sinh kế của chính người dân ven biển. Các chuyên gia cảnh báo, nếu không sớm triển khai các biện pháp kiểm soát rác thải từ nguồn, nâng cao ý thức cộng đồng và siết chặt quản lý hoạt động kinh tế biển, nguy cơ ô nhiễm vượt tầm kiểm soát là hoàn toàn có thể xảy ra.
Chung tay bảo vệ môi trường biển: Nỗ lực từ cộng đồng và doanh nghiệp.
Bảo vệ môi trường biển đang trở thành yêu cầu cấp bách khi các hoạt động kinh tế ven biển ngày càng phát triển. Theo Tổ chức Đối tác quản lý môi trường biển Đông Á (PEMSEA), một hoạt động kinh tế được xem là “kinh tế biển xanh” khi đáp ứng đồng thời bốn yếu tố: bảo vệ hệ sinh thái biển khỏe mạnh; tạo ra lợi ích kinh tế bền vững và công bằng; tích hợp quản lý đa ngành; và ứng dụng sáng tạo dựa trên các nghiên cứu khoa học tốt nhất. Tuy nhiên, cân bằng giữa khai thác kinh tế và bảo vệ môi trường luôn là một thách thức lớn, đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng và ý thức đồng bộ của toàn xã hội.
Một trong những mô hình điển hình tại Việt Nam là Ban Quản lý Vịnh Nha Trang — đơn vị quản lý việc khai thác các giá trị của Vịnh Nha Trang trên cơ sở bảo tồn danh lam thắng cảnh và hệ sinh thái đa dạng. Không chỉ dừng ở vai trò giám sát, Ban Quản lý còn chủ động kết nối với các doanh nghiệp và cơ sở giáo dục địa phương để tổ chức nhiều hoạt động bảo vệ môi trường, nâng cao nhận thức cộng đồng.
Mới đây, ngày 9/5/2025, Ban Quản lý Vịnh Nha Trang phối hợp cùng Nha Trang Marriott Resort & Spa, Hon Tre Island và Trường Đại học Thái Bình Dương tổ chức sự kiện “Thanh niên vì môi trường xanh.” Hoạt động thu hút gần 90 người tham gia, bao gồm sinh viên, cán bộ quản lý và nhân viên doanh nghiệp, với các phần việc như thả 2.000 cá thể cá chim về Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt Hòn Mun, thu gom 70 kg rác thải và giám sát rác nhựa tại khu vực này.
Đáng chú ý, đại diện Nha Trang Marriott Resort & Spa, ông Vũ Nguyên Hải, Giám đốc Vận hành, đã ghi nhận và đánh giá cao tinh thần trách nhiệm của sinh viên Trường Đại học Thái Bình Dương, đồng thời khẳng định cam kết đồng hành lâu dài cùng nhà trường và cộng đồng trong các hoạt động phát triển bền vững.
Những nỗ lực như vậy cho thấy vai trò không thể thiếu của cộng đồng và doanh nghiệp trong việc bảo vệ môi trường biển, góp phần xây dựng một nền kinh tế biển xanh, bền vững và bao trùm.
Ban Quản lý Vịnh Nha Trang kỳ vọng duy trì, mở rộng hoạt động bảo vệ môi trường biển.
Đại diện Ban Quản lý Vịnh Nha Trang, ông Nguyễn Đức Minh Tân, Phó phòng Bảo tồn, chia sẻ kỳ vọng rằng các hoạt động bảo vệ môi trường biển, điển hình như chương trình “Thanh niên vì môi trường xanh,” sẽ được duy trì, mở rộng và trở thành hoạt động thường niên tại địa phương.
Theo ông Tân, đặc biệt quan trọng là hoạt động giám sát rác thải nhựa trên Vịnh Nha Trang, giúp thu thập, đánh giá và phân loại rác thải, tạo ra cơ sở dữ liệu quan trọng phục vụ việc xây dựng các biện pháp giảm thiểu rác ngay từ nguồn. Không chỉ dừng lại ở đó, các hoạt động này còn có ý nghĩa lớn trong việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân, du khách về trách nhiệm bảo vệ môi trường khi tham quan vịnh Nha Trang.
“Đặc biệt, chúng tôi mong muốn cung cấp thêm cho sinh viên những kiến thức thực tiễn về đa dạng sinh học tại vịnh, qua đó trang bị kỹ năng, kiến thức cần thiết để các em có thể tự tin tham gia vào thị trường lao động du lịch tại địa phương,” ông Tân nhấn mạnh.
Những nỗ lực kết nối cộng đồng, doanh nghiệp và giáo dục không chỉ góp phần bảo vệ cảnh quan, hệ sinh thái biển mà còn mở ra hướng phát triển bền vững, gắn kết chặt chẽ giữa kinh tế và bảo tồn môi trường tại Nha Trang.
Du lịch sinh thái: Không chỉ khám phá, mà còn đồng hành bảo vệ hệ sinh thái.
Ông Võ Trần Hải Linh, giảng viên Khoa Du lịch, Trường Đại học Thái Bình Dương, nhấn mạnh: “Chúng tôi muốn mang đến một cách tiếp cận mới trong hoạt động kinh tế biển nói chung, cũng như trong khai thác du lịch sinh thái. Không chỉ đơn thuần là đưa du khách đến các điểm đến thiên nhiên, mà du khách, doanh nghiệp khai thác phải đồng hành cùng hệ sinh thái, cùng chung tay bảo vệ hệ sinh thái bằng những hành động thiết thực.”
Theo ông Linh, việc lồng ghép các hoạt động tuyên truyền, cổ động và sinh hoạt cộng đồng vào các chương trình du lịch đóng vai trò then chốt, giúp nâng cao ý thức trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường cho từng cá nhân, từng doanh nghiệp. Đây cũng là cách huy động nguồn lực xã hội hóa cho công tác bảo tồn môi trường biển, đồng thời nâng cao nhận thức của người dân địa phương trong khai thác biển cũng như ý thức của du khách khi tham quan các điểm đến ven bờ.
Cách làm này không chỉ góp phần bảo vệ tài nguyên biển mà còn tạo sức hút đặc biệt cho loại hình du lịch sinh thái – nơi con người trở thành một phần gắn kết và có trách nhiệm với thiên nhiên.
Chung tay gìn giữ tài nguyên biển cho thế hệ mai sau.
Sự phối hợp giữa các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc tìm ra các giải pháp bền vững, cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường biển. Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, không thể thiếu những nỗ lực liên tục: từ triển khai các hoạt động bảo vệ môi trường, giám sát rác thải, đến tuyên truyền nâng cao ý thức trách nhiệm cho từng người dân, từng doanh nghiệp.
Chỉ khi mọi thành phần xã hội cùng chung tay hành động, chúng ta mới có thể đảm bảo rằng những nguồn tài nguyên biển quý giá không chỉ mang lại lợi ích hôm nay, mà còn được gìn giữ trọn vẹn cho các thế hệ tương lai. Đây không chỉ là trách nhiệm, mà còn là cam kết chung vì một hành tinh xanh, sạch và bền vững.
TS.Văn Hữu Quang Nhật