Khối Ả Rập, hay Liên đoàn Ả Rập, là một tổ chức khu vực quan trọng bao gồm 22 quốc gia từ Bắc Phi đến Tây Á, được thành lập từ năm 1945. Không chỉ là một liên minh chính trị – kinh tế, khối còn là không gian văn hóa độc đáo, gắn kết bởi lịch sử, ngôn ngữ và tôn giáo chung. Trong thời đại toàn cầu hóa, khi nhiều nền văn hóa đối mặt với nguy cơ đồng hóa, Khối Ả Rập nổi bật với sự kiên định trong việc bảo tồn bản sắc và phát huy sức mạnh mềm văn hóa, từ đó nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế.
Một thế giới Ả Rập rộng lớn và đa dạng
Tính đến năm 2024, khối Ả Rập có tổng cộng 22 quốc gia thành viên, bao gồm: Algeria, Bahrain, Comoros, Djibouti, Ai Cập, Iraq, Jordan, Kuwait, Liban, Libya, Mauritania, Maroc, Oman, Palestine, Qatar, Ả Rập Xê Út, Somalia, Sudan, Syria, Tunisia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Yemen. Tổng dân số của toàn khối vào khoảng 463 triệu người, chiếm gần 5% dân số toàn cầu. Dù trải dài trên hai lục địa và sở hữu nhiều đặc điểm địa lý khác nhau, từ sa mạc Sahara khô cằn đến những thành phố ven Địa Trung Hải cổ kính, khối Ả Rập vẫn gắn kết bởi các yếu tố văn hóa, ngôn ngữ và tín ngưỡng sâu sắc.
Về kinh tế, GDP danh nghĩa toàn khối đạt xấp xỉ 3,6 nghìn tỷ USD trong năm 2024, trong khi GDP theo sức mua tương đương (PPP) ước đạt 8,3 nghìn tỷ USD. Tuy có sự chênh lệch giữa các quốc gia – từ những nước giàu có như Qatar, UAE, Ả Rập Xê Út với thu nhập bình quân đầu người lên tới hàng chục ngàn USD, cho tới những quốc gia kém phát triển hơn như Somalia, Sudan – nhưng nhìn chung, khối Ả Rập vẫn đang khẳng định vai trò là một trong những khu vực có tiềm năng kinh tế và đầu tư lớn của thế giới, đặc biệt trong các lĩnh vực năng lượng, tài chính, du lịch và đổi mới công nghệ.
Bản sắc văn hóa, chất keo gắn kết khối Ả Rập
Một trong những yếu tố tạo nên tính đặc thù và sức hấp dẫn lâu dài của thế giới Ả Rập chính là bản sắc văn hóa bền vững và rõ nét. Trong đó, ngôn ngữ Ả Rập đóng vai trò là cầu nối lịch sử và tinh thần giữa các dân tộc trong khối. Là một trong những ngôn ngữ chính thức của Liên Hợp Quốc, tiếng Ả Rập không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là kho tàng lưu giữ thơ ca, triết học, sử thi và văn học Hồi giáo hàng ngàn năm tuổi.
Bên cạnh ngôn ngữ, tôn giáo Hồi giáo là yếu tố quy chiếu tâm linh thống nhất, góp phần hình thành hệ giá trị chung trong sinh hoạt, đạo đức và quan niệm sống của người dân Ả Rập. Tuy nhiên, khối này cũng thể hiện sự đa dạng văn hóa thông qua sự tồn tại của các cộng đồng tôn giáo thiểu số như Thiên Chúa giáo, Druze, Do Thái giáo, Bahá’í, tạo nên một bức tranh đa dạng mà không đối lập.
Một biểu tượng văn hóa nổi bật khác là trang phục truyền thống Ả Rập, vốn vừa thể hiện bản sắc dân tộc, vừa biểu đạt niềm tin tôn giáo. Trang phục như Thawb (áo dài trắng dành cho nam giới), Abaya (áo choàng đen dành cho nữ giới), Keffiyeh (khăn trùm đầu) hay Hijab, Niqab (trang phục che mặt của phụ nữ Hồi giáo)… không chỉ có tính thẩm mỹ đặc trưng mà còn phản ánh tư tưởng thâm sâu về sự khiêm nhường, tôn kính và vai trò xã hội. Dù các quốc gia Ả Rập hiện đại hóa nhanh chóng, đặc biệt tại vùng Vịnh, nhưng trang phục truyền thống vẫn hiện diện mạnh mẽ trong các dịp lễ hội, nghi thức, hội nghị quốc tế, như một tuyên ngôn mềm về văn hóa và căn tính.
Ngoài ra, âm nhạc, kiến trúc Hồi giáo, nghệ thuật thư pháp, văn học, nghệ thuật gốm men, tranh lối Ả Rập, ẩm thực Trung Đông cũng là những yếu tố tạo nên sức hút đặc biệt cho văn hóa Ả Rập. Các lễ hội như Ramadan, Eid al-Fitr, Eid al-Adha trở thành biểu tượng cho sự cố kết cộng đồng và tín ngưỡng hướng thiện.
Vị thế đang lên nhờ sức mạnh văn hóa và con đường riêng
Trong bối cảnh thế giới biến động, khối Ả Rập đang từng bước khẳng định vị thế không chỉ nhờ nguồn tài nguyên thiên nhiên khổng lồ, mà còn nhờ chiến lược phát huy sức mạnh văn hóa và giữ gìn bản sắc riêng biệt. Trong khi nhiều khu vực chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa phương Tây, thế giới Ả Rập đã chọn cách cân bằng giữa hiện đại hóa và gìn giữ truyền thống.
Điển hình như UAE, Qatar, Saudi Arabia… đã xây dựng hình ảnh quốc gia hiện đại, năng động và đổi mới, nhưng vẫn đề cao các giá trị Hồi giáo, tiếng Ả Rập và hình ảnh bản địa trong ngoại giao văn hóa. Việc tổ chức thành công các sự kiện toàn cầu như World Cup 2022 (Qatar), EXPO 2020 Dubai (UAE), các liên hoan phim, tuần lễ văn hóa Ả Rập tại châu Âu, châu Á, là minh chứng cho sự trỗi dậy bằng con đường riêng – không phải đồng hóa, mà là lan tỏa bản sắc một cách tự tin và chủ động.
Bên cạnh đó, các quốc gia Ả Rập đang ngày càng chủ động thiết lập quan hệ đối ngoại đa phương, đóng vai trò trung gian trong các xung đột quốc tế, và trở thành điểm đến mới về tài chính, năng lượng xanh, công nghệ và văn hóa. Điều này càng chứng tỏ rằng sức mạnh mềm – bao gồm văn hóa, tôn giáo, bản sắc và hệ giá trị – đang ngày càng trở thành đòn bẩy chính trị quan trọng, nâng cao vị thế của cả khu vực trên bàn cờ quốc tế.
Khối Ả Rập không chỉ đơn thuần là một thực thể chính trị – kinh tế mà còn là một thế giới văn hóa sống động và đa tầng, kiên định bảo vệ bản sắc riêng của mình trước những biến động của thời đại. Trong bối cảnh toàn cầu hóa diễn ra với tốc độ nhanh chóng, sự vươn lên mạnh mẽ của khối Ả Rập chính là minh chứng sống động cho giá trị trường tồn của văn hóa dân tộc cũng như cách tiếp cận phát triển bền vững dựa trên căn tính đặc thù. Những giá trị văn hóa ấy không chỉ được giữ gìn mà còn được phát huy qua ngôn ngữ, trang phục, tôn giáo, nghệ thuật và triết lý sống sâu sắc, tạo nên sức mạnh mềm đầy sức hút và ảnh hưởng trên trường quốc tế. Vì vậy, trong thời đại mà thế giới ngày càng đề cao sự đa dạng và bản sắc, tiếng nói của Ả Rập ngày càng trở nên rõ ràng, mạnh mẽ và có sức lan tỏa, khẳng định vị thế quan trọng của khối trong việc góp phần làm giàu thêm bức tranh văn hóa toàn cầu.
Minh Anh