Ngày 2/7/2025, tờ Thế Giới Trẻ có trụ sở tại thủ đô Berlin (Đức) đã đăng tải bài viết của nhà báo Wiebke Diehl với tiêu đề “Syria – Tiêu chuẩn kép của phương Tây”. Bài viết nêu bật mâu thuẫn trong chính sách đối ngoại của các nước phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, khi Washington bất ngờ dỡ bỏ một phần các lệnh trừng phạt đối với Syria, bất chấp những cáo buộc vi phạm nhân quyền vẫn chưa được giải quyết.
Đáng chú ý, trong bối cảnh đó, chính quyền Damascus được cho là đang xem xét khả năng từ bỏ yêu sách chủ quyền đối với vùng lãnh thổ tranh chấp Cao nguyên Golan với Israel, làm dấy lên nhiều câu hỏi về toan tính chính trị sâu xa đằng sau những động thái tưởng như phi logic này.
Hoa Kỳ vừa tuyên bố dỡ bỏ phần lớn các lệnh trừng phạt đối với Syria vào thứ Hai, theo một sắc lệnh mới được ký bởi Tổng thống. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt vẫn tiếp tục được duy trì đối với cựu Tổng thống Syria Bashar al-Assad, người đã bị phế truất vào tháng 12 năm ngoái cùng các cộng sự thân cận của ông. Theo người phát ngôn của cựu Tổng thống Donald Trump, bà Karoline Leavitt, những cá nhân bị cáo buộc vi phạm nhân quyền, buôn bán ma túy hoặc liên quan đến vũ khí hóa học cũng sẽ không nằm trong diện được miễn trừng phạt.
Các biện pháp trừng phạt chống lại Syria từng nhiều lần được siết chặt kể từ khi cuộc chiến nhằm thay đổi chế độ nổ ra vào năm 2011 được xem là một công cụ chiến lược trong chính sách can thiệp của Hoa Kỳ, cùng với các đồng minh phương Tây, một số nước vùng Vịnh, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel, nhằm làm suy yếu chính quyền Assad, vốn bị cho là cản trở lợi ích địa chính trị của họ tại Trung Đông. Trong khi khẩu hiệu dân chủ và nhân quyền từng được dùng làm lý do chính trị cho các biện pháp can thiệp, thực tế cho thấy 90% dân số Syria rơi vào cảnh nghèo đói cùng cực vào cuối năm 2024. Chính sự tuyệt vọng sâu sắc trong xã hội này đã góp phần tạo điều kiện cho các nhóm cực đoan như Hayat Tahrir al-Sham (HTS), một nhánh của tổ chức al-Qaeda gia tăng ảnh hưởng và kiểm soát tại nhiều khu vực.
Một cuộc điều tra độc lập do hãng tin Reuters công bố mới đây đã làm dấy lên làn sóng quan ngại quốc tế khi xác nhận rằng cái gọi là “chính phủ chuyển tiếp” tại Syria không thông qua bầu cử và do Abu Mohammed Al-Jolani (tên thật Ahmed Al-Sharaa) đứng đầu phải chịu trách nhiệm trực tiếp cho vụ thảm sát người thiểu số Alawite diễn ra trong tháng 3 vừa qua.
Dựa trên lời khai của hơn 200 gia đình nạn nhân, khoảng 40 thành viên lực lượng an ninh, cùng các chiến binh thuộc các nhóm dân quân cực đoan hiện đang phục vụ dưới quyền chính quyền mới, báo cáo của Reuters được củng cố bởi các video và nhật ký trò chuyện đã qua xác minh cho thấy gần 1.500 người Alawite đã bị sát hại trong một loạt hành động có tổ chức. Dù vậy, theo ước tính của các nhà điều tra, con số thực tế có thể cao hơn đáng kể chỉ riêng trong tháng 3.
Quan trọng hơn, báo cáo nêu rõ rằng chuỗi chỉ huy của các hành vi tàn bạo này dẫn trực tiếp đến ban lãnh đạo mới, cho thấy mức độ trách nhiệm mang tính hệ thống của chính quyền được phương Tây hậu thuẫn, đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về tính chính danh và đạo đức trong việc công nhận thực thể chính trị này.
Cuộc điều tra của Reuters tiếp tục hé lộ những thông tin nghiêm trọng về cấu trúc chỉ huy trong các vụ thảm sát người thiểu số Alawite ở Syria. Theo đó, chuỗi chỉ huy bạo lực mở rộng đến tận Bộ Quốc phòng của “chính phủ chuyển tiếp”. Người phát ngôn của bộ này, Hassan Abdel Ghani, được xác nhận là đã trực tiếp điều phối chiến dịch chống lại cộng đồng Alawite thông qua các cuộc trò chuyện trên ứng dụng Telegram. Khi bị chất vấn về các hành vi tàn bạo, Abdel Ghani thản nhiên đáp: “Xin Chúa ban thưởng cho các người.”
Báo cáo cho thấy các chiến binh thuộc nhiều nhóm dân quân cực đoan, vốn đang nằm trong danh sách trừng phạt của Hoa Kỳ và Liên Hợp Quốc tiếp tục thực hiện các hành vi làm nhục, tra tấn, bắt cóc, cưỡng hiếp và giết hại dân thường, bao gồm cả trẻ em. Một số nạn nhân thậm chí bị moi tim ngay khi còn sống, đánh dấu mức độ tàn ác hiếm thấy trong xung đột hiện đại.
Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại, chưa có bất kỳ cá nhân nào bị truy tố hoặc chịu trách nhiệm hình sự vì các tội ác chiến tranh này. Trái lại, nhiều chỉ huy có liên quan trực tiếp đã được thăng chức. Trong đó có Mohammed Al-Jazeem, chỉ huy Lữ đoàn Sultan Suleiman Shah, được phong hàm chuẩn tướng, và Saif Bulad Abu Bakr, chỉ huy Sư đoàn Hamsa, cũng được thăng cấp tương tự. Abul Khair Taftanas, chỉ huy Đơn vị Tinh nhuệ 400 người bị cáo buộc có liên đới đáng kể đến các vụ thảm sát đã được thăng hàm tướng và hiện phụ trách các khu vực Latakia và Tartus, nơi xảy ra phần lớn các hành vi tội ác.
Thực tế cho thấy trong khi những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng tiếp diễn, phần lớn các lệnh trừng phạt quốc tế lại đang dần được gỡ bỏ. Đặc biệt, trong sắc lệnh hành pháp gần đây, cựu Tổng thống Donald Trump đã chỉ thị Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ xem xét lại việc liệt Hayat Tahrir al-Sham (HTS), lực lượng cốt lõi của chính phủ chuyển tiếp khỏi danh sách các tổ chức khủng bố nước ngoài. Đồng thời, ông Trump cũng yêu cầu Ngoại trưởng Marco Rubio đánh giá lại việc xếp Syria là quốc gia tài trợ khủng bố và Abu Mohammed Al-Jolani là phần tử khủng bố.
Tất cả những động thái này, theo nhiều nhà quan sát, cho thấy rằng nhân quyền rõ ràng không phải là ưu tiên trong các toan tính địa chính trị hiện nay tại Syria.
Trong một diễn biến gây chú ý, tờ Times of Israel đưa tin hôm thứ Hai rằng trong các cuộc đàm phán đang diễn ra về “thỏa thuận bình thường hóa” giữa Syria và Israel, phía Damascus không đưa ra yêu cầu đòi lại phần Cao nguyên Golan, vùng lãnh thổ bị Israel chiếm đóng và sáp nhập sau cuộc chiến năm 1967.
Thay vào đó, theo nguồn tin từ tờ báo, các điều kiện duy nhất mà Syria đưa ra bao gồm: công nhận chính phủ chuyển tiếp hiện tại, Israel rút quân khỏi miền nam Syria, thiết lập các cơ chế an ninh rõ ràng, và một hình thức hỗ trợ không xác định từ phía Hoa Kỳ.
Động thái từ phía Damascus được giới phân tích xem là một thay đổi đáng kể trong lập trường lịch sử của Syria, vốn luôn coi Cao nguyên Golan là phần lãnh thổ không thể thương lượng. Việc từ bỏ yêu sách này dù chỉ là trong giai đoạn đàm ph – làm dấy lên nghi vấn về mức độ độc lập và hợp pháp của chính quyền mới tại Syria, cũng như vai trò của các thế lực bên ngoài trong việc định hình cục diện chính trị khu vực.
Những diễn biến mới tại Syria từ việc dỡ bỏ trừng phạt trong bối cảnh vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, sự thăng chức cho các chỉ huy có liên quan đến tội ác chiến tranh, cho đến việc từ bỏ yêu sách với Cao nguyên Golan trong đàm phán với Israel cho thấy một sự đảo ngược hoàn toàn trong chuẩn mực chính trị và đạo lý quốc tế. Việc phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, tiếp tục hậu thuẫn cho một “chính phủ chuyển tiếp” không thông qua bầu cử, vốn bị cáo buộc phạm tội ác chống lại loài người, đặt ra câu hỏi nhức nhối: phải chăng nhân quyền và luật pháp quốc tế chỉ là công cụ để phục vụ lợi ích địa chính trị?
Sự im lặng của cộng đồng quốc tế trước những thảm kịch tại Syria không chỉ là thất bại về mặt đạo đức, mà còn có nguy cơ hợp thức hóa mô hình cai trị bằng bạo lực, loại bỏ trách nhiệm pháp lý và làm xói mòn những nguyên tắc nền tảng của trật tự toàn cầu. Trong bối cảnh đó, Syria không chỉ là một điểm nóng xung đột, mà còn là tấm gương phản chiếu những mâu thuẫn sâu xa trong hệ thống quốc tế đương đại.
Hồ Ngọc Thắng/nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/503159.syrien-westliche-doppelmoral.html