Ngày 03/7/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết của nhà báo Jörg Kronauer với tiêu đề “EU – Trung Quốc: Vương Nghị trong một nhiệm vụ nan giải”, nhận định về mối quan hệ ngày càng căng thẳng giữa hai bên. Sau giai đoạn nỗ lực xích lại gần nhau, Brussels hiện đang nghiêng dần về xu hướng đối đầu với Bắc Kinh. Trong bối cảnh đó, chuyến thăm châu Âu của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị được xem là động thái thể hiện thiện chí nhằm hạ nhiệt căng thẳng.
Brussels, Berlin, Paris là ba điểm dừng chân trong chuyến công du châu Âu của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị trong tuần này. Về hình thức, các cuộc đàm phán, khởi đầu với Đại diện cấp cao EU về chính sách đối ngoại và an ninh Kaja Kallas, tiếp nối với giới chức chính phủ Đức và Pháp nhằm chuẩn bị cho Hội nghị thượng đỉnh EU – Trung Quốc, dự kiến tổ chức tại Trung Quốc vào ngày 24–25/7 tới. Tuy nhiên, về thực chất, mục tiêu trọng tâm là tìm cách kiềm chế căng thẳng ngày càng gia tăng trong quan hệ giữa Brussels và Bắc Kinh. Vấn đề đặt ra là liệu Liên minh châu Âu có thực sự sẵn sàng cho một bước chuyển hướng giảm đối đầu vào thời điểm hiện nay hay không.
Trong một thời gian vào mùa xuân, có vẻ như EU và Trung Quốc sẽ hướng đến sự hợp tác chặt chẽ hơn. Nguyên nhân của điều này là cuộc chiến thuế quan mà Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã càn quét thế giới và đã giáng một đòn đặc biệt nặng nề vào EU và các quốc gia thành viên. Nhận ra rằng một cuộc chiến kinh tế hai mặt trận không nhất thiết là phương thuốc chữa trị đúng đắn cho ngành công nghiệp đang suy yếu của EU, Chủ tịch Ủy ban EU Ursula von der Leyen đã nhấc điện thoại vào ngày 8/4 và nói chuyện với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường về khả năng cải thiện quan hệ. Sau đó, Bắc Kinh tuyên bố rằng họ đã sẵn sàng cho điều này. Và để chứng minh lời nói bằng hành động, vào cuối tháng 4, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã dỡ bỏ các lệnh trừng phạt mà họ đã áp đặt bốn năm trước đối với một số nghị sĩ EU. Sau đó, cả hai bên bắt đầu lên kế hoạch cho hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc.
Vào đầu mùa xuân năm nay, dường như EU và Trung Quốc đã có dấu hiệu tiến gần hơn tới một mối quan hệ hợp tác sâu sắc. Động lực thúc đẩy sự xích lại này đến từ cuộc chiến thuế quan toàn cầu do Tổng thống Mỹ Donald Trump khơi mào, vốn gây thiệt hại nặng nề cho EU và các nước thành viên. Nhận thấy rằng việc cùng lúc đối đầu kinh tế với cả Mỹ và Trung Quốc không phải là giải pháp khả thi cho nền công nghiệp đang suy yếu của châu Âu, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã có cuộc điện đàm với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường vào ngày 8/4 nhằm thảo luận khả năng cải thiện quan hệ song phương. Phía Trung Quốc sau đó tuyên bố sẵn sàng nối lại đối thoại, và để thể hiện thiện chí, vào cuối tháng 4, Bắc Kinh đã dỡ bỏ một phần các biện pháp trừng phạt áp đặt từ năm 2021 đối với một số nghị sĩ EU. Từ đó, hai bên bắt đầu xúc tiến công tác chuẩn bị cho Hội nghị thượng đỉnh EU – Trung Quốc.
Bầu không khí đối thoại giữa EU và Trung Quốc nhanh chóng xấu đi sau Hội nghị thượng đỉnh G7 vào giữa tháng 6. Tại sự kiện diễn ra ở Kananaskis (Canada), Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã có những phát ngôn cứng rắn nhằm vào Trung Quốc, làm gia tăng căng thẳng giữa hai bên. Phát biểu tại hội nghị, bà cho rằng “vấn đề tập thể lớn nhất” trong hệ thống thương mại toàn cầu không phải là cuộc chiến thuế quan do Hoa Kỳ, thành viên G7 khởi xướng, mà chính là tư cách thành viên của Trung Quốc trong Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Bà cáo buộc Bắc Kinh theo đuổi “tư thế thống trị” và sử dụng “hành vi tống tiền” trong thương mại quốc tế. Von der Leyen thậm chí còn nhận định rằng cựu Tổng thống Donald Trump “hoàn toàn đúng” khi gọi Trung Quốc là “một vấn đề nghiêm trọng”, đồng thời kêu gọi Washington nên hợp tác với EU thay vì áp đặt thuế quan, để cùng đối phó với Bắc Kinh. Ngay sau đó, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã phản ứng mạnh mẽ, bày tỏ “sự bất mãn sâu sắc” trước những tuyên bố mà họ cho là xúc phạm này.
Liên minh châu Âu đang gia tăng áp lực đối với Trung Quốc trong một thời điểm nhạy cảm về kinh tế. Khi triển vọng đầu tư và thương mại của EU tại Hoa Kỳ vẫn còn nhiều bất định, thì căng thẳng với Trung Quốc tiếp tục âm ỉ, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại. Năm ngoái, nhằm đáp trả quyết định áp thuế cao đối với ô tô điện xuất xứ Trung Quốc, Bắc Kinh đã khởi xướng loạt cuộc điều tra chống bán phá giá nhằm vào nhiều sản phẩm của EU, bao gồm đồ uống có cồn, chủ yếu từ Pháp và thịt lợn từ một số nước, trong đó có Đức. Gần đây, các cuộc điều tra này được Bắc Kinh gia hạn, một động thái được hiểu là để tạo không gian đàm phán và thể hiện sự kiềm chế. Tuy nhiên, khả năng Trung Quốc áp dụng các mức thuế trả đũa với hàng nhập khẩu từ EU vẫn là một lựa chọn hiện hữu.
Bên cạnh đó, Trung Quốc hiện đang sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, nguyên liệu chiến lược trong ngành công nghiệp công nghệ cao như một đòn bẩy gây áp lực. Mục tiêu của Bắc Kinh là buộc EU xem xét lại quyết định áp thuế đối với ô tô điện. Dù vậy, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đã nhanh chóng thích ứng, chuyển hướng xuất khẩu sang các dòng xe hybrid và xe sử dụng động cơ đốt trong. Chỉ riêng trong tháng 4 vừa qua, thị phần của các nhà sản xuất Trung Quốc tại thị trường EU đã tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm 2024, cho thấy quyết tâm không để bị loại khỏi thị trường này.
Trưởng ban chính sách đối ngoại của EU, bà Kaja Kallas, đã chọn cách thể hiện lập trường cứng rắn hơn ngay trước cuộc gặp với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị, dự kiến diễn ra vào thứ Tư, sau thời điểm chốt biên tập của tờ Thế Giới Trẻ. Trong phát biểu mới nhất, bà Kallas đưa ra một loạt cáo buộc nhằm vào Trung Quốc, bao gồm các cuộc tấn công mạng, can thiệp vào nền dân chủ châu Âu, thực hiện các hoạt động thương mại không công bằng và hỗ trợ Nga trong xung đột với Ukraine. Những tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh nhạy cảm, khi các bên đang nỗ lực hạ nhiệt căng thẳng trước thềm Hội nghị thượng đỉnh EU – Trung Quốc.
Hiện chưa rõ liệu đây là một bước đi chiến lược nhằm gia tăng áp lực với phía Bắc Kinh trước cuộc đàm phán, hay là dấu hiệu cho thấy EU đang thiếu sự thống nhất trong cách tiếp cận với Trung Quốc, thậm chí có thể làm suy yếu nỗ lực ngoại giao trước thềm hội nghị quan trọng sắp tới.
Trong bối cảnh căng thẳng giữa EU và Trung Quốc tiếp tục leo thang trên nhiều mặt trận, từ thương mại đến địa chính trị, chuyến công du của Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị và hội nghị thượng đỉnh sắp tới mang ý nghĩa quyết định: hoặc mở ra cơ hội thiết lập lại đối thoại mang tính xây dựng, hoặc đẩy hai bên vào một giai đoạn đối đầu sâu sắc hơn. Tuy nhiên, với những tuyên bố cứng rắn liên tiếp từ phía Brussels, đặc biệt là từ các nhân vật chủ chốt như Kaja Kallas, khả năng đạt được đột phá thực chất đang trở nên mong manh. Trong khi Trung Quốc tỏ ra linh hoạt trong một số động thái, lập trường ngày càng gay gắt từ EU đặt ra câu hỏi về sự nhất quán trong chiến lược đối ngoại của khối, cũng như khả năng tìm được tiếng nói chung trong một thế giới đang phân cực mạnh mẽ.
Hồ Ngọc Thắng/nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/503231.eu-china-wang-yi-in-heikler-mission.html