Ngày 17/7/2025, hãng tin Reuters (Mỹ) đăng tải bài viết với tiêu đề “Các công ty thép Trung Quốc tìm ra cách lách thuế mới: phôi thép”, hé lộ chiến thuật xuất khẩu sản phẩm bán thành phẩm nhằm né tránh thuế quan tại các thị trường như Indonesia và Thổ Nhĩ Kỳ. Theo các nguồn tin trong ngành, động thái này không chỉ làm suy yếu các rào cản thương mại đối với thép giá rẻ của Trung Quốc, mà còn gây lo ngại trong nội bộ Bắc Kinh về làn sóng gia tăng hàng xuất khẩu có giá trị thấp.
Kỷ lục xuất khẩu thép từ Trung Quốc, nhà sản xuất thép lớn nhất thế giới đã kích hoạt làn sóng phản ứng bảo hộ thương mại trên toàn cầu, với 38 cuộc điều tra chống bán phá giá được khởi xướng bởi nhiều quốc gia kể từ tháng 1 năm ngoái. Trong đó, các đối tác thương mại quan trọng như Việt Nam và Hàn Quốc đã áp thuế chống bán phá giá, cáo buộc thép giá rẻ từ Trung Quốc gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.
Trước các rào cản gia tăng, các nhà xuất khẩu Trung Quốc đang chuyển hướng sang phôi thép, loại bán thành phẩm thường chịu mức thuế thấp hơn. Dữ liệu hải quan cho thấy, từ tháng 1 đến tháng 5, lượng xuất khẩu phôi thép đã tăng gấp ba lần so với cùng kỳ năm trước, đạt mức kỷ lục 4,72 triệu tấn, chiếm gần 10% tổng lượng thép xuất khẩu của Trung Quốc trong giai đoạn này.
Ông Tomas Gutierrez, Giám đốc dữ liệu tại công ty tư vấn Kallanish Commodities, nhận định các nhà xuất khẩu Trung Quốc đang tìm mọi cách để tiêu thụ sản phẩm trong bối cảnh nhu cầu nội địa suy yếu và các biện pháp thuế quan gia tăng. Ông cho biết thêm, xu hướng này đã bắt đầu từ mùa thu năm ngoái.
“Bất cứ khi nào xuất khẩu phôi thép có lãi, chúng sẽ được xuất khẩu”, ông Gutierrez nói.
Theo dữ liệu hải quan, năm thị trường xuất khẩu phôi thép lớn nhất của Trung Quốc hiện nay gồm Indonesia, Philippines, Ả Rập Xê Út, Ý và Thổ Nhĩ Kỳ. Trong đó, Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ và Ả Rập Xê Út áp thuế đối với một số sản phẩm thép thành phẩm nhưng không đánh thuế phôi thép, loại sản phẩm bán thành phẩm chưa qua chế biến cuối cùng.
Tương tự, các thị trường xuất khẩu thép thành phẩm lớn khác như Hàn Quốc và Việt Nam cũng không áp thuế đối với phôi thép. Loại phôi này sau đó được chế biến thành sản phẩm hoàn chỉnh và sử dụng trong các ngành xây dựng, sản xuất.
Theo các nhà phân tích của Mysteel, sự chênh lệch về rào cản thương mại giữa phôi thép và thép thành phẩm là yếu tố chính thúc đẩy sự gia tăng nhanh chóng của hoạt động xuất khẩu trong thời gian qua.
Họ cho biết thêm, một phần nhu cầu đến từ hoạt động trung chuyển: phôi thép Trung Quốc được nhập khẩu vào các quốc gia Đông Nam Á, sau đó gia công và tái xuất sang các thị trường như châu Âu và Hoa Kỳ.
Mức thuế 50% do cựu Tổng thống Donald Trump áp dụng đối với thép nhập khẩu đã làm gián đoạn một phần hoạt động thương mại trung chuyển, khiến việc xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ trở nên kém hấp dẫn hơn đối với nhiều quốc gia.
Động lực phía sau làn sóng xuất khẩu – dù là thép thành phẩm hay phôi thép – bắt nguồn từ nội tại nền kinh tế Trung Quốc đang suy yếu và ngành bất động sản chìm trong khó khăn. Trong bối cảnh nhu cầu nội địa sụt giảm, ngành thép Trung Quốc buộc phải tìm kiếm đầu ra ở nước ngoài, trong khi bản thân ngành này cũng đang cân nhắc cắt giảm sản lượng suốt nhiều tháng qua để giảm áp lực dư cung.
Thuế xuất khẩu tiềm năng
Làn sóng xuất khẩu phôi thép tăng mạnh gần đây đã làm dấy lên lo ngại từ các cơ quan trong ngành, trong đó có Hiệp hội Sắt thép Trung Quốc (CISA) – tổ chức được nhà nước hậu thuẫn. CISA kêu gọi các doanh nghiệp tập trung vào sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm thép có giá trị gia tăng cao hơn, thay vì đẩy mạnh phôi thép – loại sản phẩm có giá trị thấp.
Theo truyền thông địa phương, CISA đã kiến nghị chính phủ xem xét hạn chế xuất khẩu phôi thép, nhằm định hướng ngành công nghiệp hướng tới các sản phẩm chất lượng cao hơn.
Một nguồn tin tiết lộ với Reuters rằng Bắc Kinh đang cân nhắc khả năng áp thuế xuất khẩu đối với phôi thép, tuy nhiên các cuộc thảo luận vẫn đang trong vòng bí mật. Nguồn tin này cho biết thêm, hiện vẫn chưa có quyết định cuối cùng về việc liệu mức thuế có được áp dụng hay không, cũng như mức thuế cụ thể.
Cả Bộ Thương mại Trung Quốc và CISA đều chưa đưa ra phản hồi trước yêu cầu bình luận từ Reuters.
Theo các công ty tư vấn Mysteel và Fubao, giá trị gia tăng từ phôi thép thấp hơn từ 400 đến 500 nhân dân tệ (tương đương khoảng 56 USD) so với các sản phẩm thép hoàn chỉnh.
Theo Tạp chí Đông Nam Á, việc các doanh nghiệp thép Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu phôi thép cho thấy một chiến lược né tránh các rào cản thương mại trong bối cảnh thị trường nội địa suy yếu. Tuy nhiên, xu hướng này đang tạo ra những thách thức mới, không chỉ với các nước nhập khẩu mà cả chính sách điều hành trong nước của Bắc Kinh. Trong khi các thị trường quốc tế lo ngại về làn sóng thép giá rẻ, giới chức Trung Quốc cũng bắt đầu cân nhắc các biện pháp kiểm soát, bao gồm khả năng áp thuế xuất khẩu, nhằm tái định hướng ngành thép theo hướng bền vững và giá trị cao hơn. Kết quả của những điều chỉnh này sẽ ảnh hưởng đáng kể đến dòng chảy thương mại toàn cầu cũng như chiến lược công nghiệp của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Minh Anh