Ngày 14/7/2025, tờ Financial Times đưa tin Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã có động thái bất thường khi thông báo bà Wazed, lãnh đạo khu vực Đông Nam Á đang “tạm nghỉ” sau loạt cáo buộc gian lận. Đáng chú ý, WHO đã lập tức bổ nhiệm một quan chức cấp cao từ trụ sở chính ở Geneva làm quyền lãnh đạo khu vực, động thái cho thấy tổ chức này đang nỗ lực kiểm soát khủng hoảng nội bộ cũng như bảo vệ tính minh bạch giữa bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng trong khu vực.
Trong một email nội bộ gửi tới nhân viên vào tuần trước, được Financial Times trích dẫn ngày 14/7/2025, Tổng Giám đốc WHO, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, xác nhận rằng ông đã thông báo cho các quốc gia thành viên về việc bà Saima Wazed, Giám đốc Văn phòng Khu vực Đông Nam Á (SEARO) của tổ chức này, tạm thời nghỉ phép. Đồng thời, WHO bất ngờ bổ nhiệm bà Catharina Boehme, trợ lý Tổng Giám đốc tại Geneva, tạm quyền đảm nhận vai trò lãnh đạo khu vực.
Động thái này diễn ra trong bối cảnh bà Wazed, con gái cựu Thủ tướng Sheikh Hasina của Bangladesh đang đối mặt với hàng loạt cáo buộc nghiêm trọng từ Ủy ban Chống Tham nhũng Bangladesh (ACC), bao gồm gian lận, làm giả tài liệu, chiếm đoạt đất công và lạm dụng quyền lực. Việc bà có thể bị bắt nếu trở về Bangladesh càng khiến tình hình thêm căng thẳng, đặc biệt khi chính quyền lâm thời do ông Muhammad Yunus đứng đầu tỏ ra cứng rắn trong chiến dịch chống tham nhũng di sản của chính phủ tiền nhiệm.
Vào tháng 6, ACC gửi thư yêu cầu WHO hỗ trợ dẫn độ bà Wazed và có hành động phù hợp đối với “một nghi phạm bỏ trốn trong một vụ án hình sự nghiêm trọng.” Thậm chí, tòa án Dhaka đã ra lệnh tịch thu căn hộ của bà tại khu vực Gulshan, đồng thời thúc đẩy một lệnh truy nã đỏ của Interpol.
Việc bổ nhiệm bà Wazed vào vị trí Giám đốc SEARO năm 2023 từng gây tranh cãi dữ dội, khi nhiều ý kiến cáo buộc bà thiếu năng lực và chỉ giành chiến thắng nhờ quan hệ chính trị gia đình. Cựu trợ lý Tổng thư ký Liên Hợp Quốc, ông Kul Chandra Gautam, khi đó nhận xét thẳng thắn: “Nếu bà ấy không phải là con gái của Thủ tướng, tôi không nghĩ bà ấy sẽ là một ứng cử viên nghiêm túc.” Trong khi đó, bà Wazed khẳng định mình đủ năng lực và gọi những cáo buộc là “xúc phạm”.
SEARO hiện kiểm soát ngân sách hơn 500 triệu USD mỗi năm và ảnh hưởng đến chính sách y tế của 11 quốc gia, bao gồm gần 2 tỷ dân. Tuy nhiên, nhiệm kỳ của bà Wazed chứng kiến sự rạn nứt nghiêm trọng, điển hình là việc Indonesia rút khỏi khu vực Đông Nam Á để gia nhập Khu vực Tây Thái Bình Dương của WHO vào tháng 5 vừa qua.
Chính phủ lâm thời Bangladesh ngay lập tức hoan nghênh việc bà Wazed nghỉ phép, coi đây là “bước đầu quan trọng hướng đến trách nhiệm giải trình” và kêu gọi loại bỏ bà khỏi chức vụ, thu hồi đặc quyền, đồng thời khôi phục uy tín của tổ chức y tế toàn cầu.
Những cáo buộc tài chính đối với bà Wazed bao gồm việc sử dụng ảnh hưởng để chuyển hơn 2,7 triệu USD qua Quỹ Shuchona, một tổ chức phi lợi nhuận do bà sáng lập với các cáo buộc gây áp lực lên ngân hàng nhằm phục vụ mục tiêu cá nhân. Trong khi đó, bà vẫn chưa đưa ra bất kỳ phản hồi công khai nào.
Vụ việc càng thêm phức tạp khi kéo theo những nhân vật liên quan trong chính trường quốc tế. Anh trai bà, Sajeeb Wazed, lên tiếng chỉ trích cuộc điều tra là “chiến dịch bôi nhọ” do chính quyền mới thực hiện. Còn Tulip Siddiq, cháu gái Sheikh Hasina và nghị sĩ Đảng Lao động Anh đã phải từ chức khỏi vị trí Bộ trưởng Chống tham nhũng sau cáo buộc liên quan đến tài sản của gia đình Wazed. Bangladesh sau đó phát lệnh bắt giữ bà.
Sự việc khiến giới học giả và chuyên gia y tế quốc tế đặt câu hỏi về tính minh bạch và cơ chế kiểm soát quyền lực trong hệ thống Liên Hợp Quốc. Giáo sư Kent Buse từ Đại học Monash Malaysia nhấn mạnh: “Nếu có quy trình bầu cử minh bạch và đánh giá kỹ lưỡng hơn, những lo ngại xung quanh ứng cử của bà Wazed đã có thể được ngăn chặn ngay từ đầu.”
Vụ việc liên quan đến bà Saima Wazed không chỉ đặt ra câu hỏi về tính minh bạch trong các thể chế quốc tế như WHO, mà còn phơi bày ranh giới mong manh giữa chuyên môn và chính trị trong các tổ chức đa phương. Khi quyền lực bị chi phối bởi dòng họ, ảnh hưởng chính trị hay những toan tính cá nhân, thì niềm tin vào các định chế toàn cầu, vốn được kỳ vọng là trung lập và vì lợi ích cộng đồng sẽ bị xói mòn. Đây không chỉ là phép thử đối với WHO trong việc xử lý khủng hoảng nội bộ, mà còn là lời nhắc nhở mạnh mẽ về nhu cầu cấp thiết phải cải tổ quy trình đề cử, giám sát và trách nhiệm giải trình trong toàn bộ hệ thống Liên Hợp Quốc. Nếu không có sự thay đổi căn bản, những vụ việc tương tự sẽ tiếp tục đặt uy tín của các tổ chức quốc tế vào thế bị nghi ngờ và hậu quả cuối cùng sẽ đổ lên vai hàng tỷ người đang phụ thuộc vào các quyết định của họ.
Đinh Hoàng Anh