Trải qua hành trình 80 năm đồng hành cùng sự phát triển của đất nước, Huế không chỉ gìn giữ những giá trị truyền thống mà còn liên tục đổi mới để bắt nhịp với thời đại. Với những thành tựu đáng tự hào trong công tác bảo tồn di sản, phát huy bản sắc văn hóa, xây dựng thương hiệu địa phương và thúc đẩy công nghiệp sáng tạo, Huế ngày càng khẳng định vị thế trung tâm văn hóa đặc sắc của quốc gia và khu vực.
Khởi nguồn là vùng đất biên viễn của Đại Việt thuở xưa, Huế đã trải qua hành trình lịch sử đầy biến động nhưng cũng rực rỡ để trở thành cái nôi văn hóa, trung tâm di sản của Việt Nam ngày nay. Trải suốt 80 năm kể từ ngày khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là CHXHCN Việt Nam), Huế không chỉ chứng kiến những thăng trầm của đất nước mà chính mình cũng là minh chứng sống động cho hành trình gìn giữ, bảo tồn và không ngừng phát triển văn hóa. Bước vào kỷ nguyên mới với vị thế thành phố trực thuộc Trung ương, Huế đang khẳng định tầm vóc của một đô thị di sản sáng tạo, lấy văn hóa làm nền tảng cho sự phát triển bền vững trong tương lai.
Từ phên dậu đến kinh đô, một hiện tượng đặc biệt trong lịch sử dân tộc
Từ vùng “phên dậu” nơi biên cương phía Nam thời Trần – Lê, Huế đã trải qua một hành trình lịch sử đặc biệt để trở thành kinh đô trung tâm quyền lực của quốc gia. Trong các thế kỷ XVI – XVIII, vùng đất này là thủ phủ của các chúa Nguyễn; cuối thế kỷ XVIII trở thành kinh đô của nhà Tây Sơn; và từ năm 1802 đến 1945, Huế đảm nhận vai trò trung tâm chính trị của triều Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam trong suốt 143 năm (1802–1945). Sự kế thừa và hòa quyện tinh hoa văn hóa qua nhiều thời kỳ đã hình thành nên bản sắc Huế vừa truyền thống, sâu lắng, vừa tinh tế và bác học.
Sau Cách mạng tháng Tám 1945, Huế lùi về vai trò “cố đô” và chịu nhiều tổn thất qua 30 năm chiến tranh, khiến không ít di sản vật thể và phi vật thể bị hủy hoại nghiêm trọng. Giai đoạn sau 1975, khi tỉnh bị nhập và kinh tế còn khó khăn, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản gặp nhiều trở ngại. Chỉ đến khi Thừa Thiên Huế được tái lập năm 1989, công cuộc khôi phục và chấn hưng văn hóa Huế mới thực sự bước sang trang mới với tinh thần quyết liệt, bài bản và đầy khát vọng.
Một “thủ phủ” di sản của quốc gia và thế giới
Nhờ chiều sâu lịch sử và sự phong phú, đa dạng về di sản, Huế được mệnh danh là “thủ phủ di sản” của Việt Nam. Thành phố hiện sở hữu 8 di sản được UNESCO vinh danh, bao gồm đầy đủ cả 3 loại hình: Di sản vật thể (Quần thể di tích Cố đô Huế), Di sản phi vật thể (Nhã nhạc – Âm nhạc cung đình Việt Nam, Nghệ thuật Bài Chòi Trung Bộ, Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt) và Di sản tư liệu (Mộc bản triều Nguyễn, Châu bản triều Nguyễn, Thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế, và những bản đúc nổi trên Cửu Đỉnh trong Hoàng cung Huế).
Bên cạnh đó, Huế còn có 3 di tích cấp quốc gia đặc biệt, 89 di tích cấp quốc gia, hơn 100 di tích cấp thành phố, cùng 520 lễ hội dân gian, hàng chục làng nghề truyền thống và những giá trị văn hóa đặc sắc như áo dài, nón lá, ẩm thực Huế…
Trong ba thập kỷ qua, Huế đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng để bảo tồn và trùng tu các di tích quan trọng như Kinh thành, Hoàng thành, hệ thống lăng tẩm, Đàn Nam Giao, Đàn Xã Tắc, Hổ Quyền, Điện Voi Ré; các di tích gắn với Chủ tịch Hồ Chí Minh, di tích cách mạng, khảo cổ học và di sản cộng đồng. Đặc biệt, giai đoạn 1993–2023, thành phố đã dành hơn 2.000 tỷ đồng cho công tác bảo tồn Quần thể di tích Cố đô Huế, minh chứng rõ nét cho quyết tâm gìn giữ và phát huy giá trị di sản của vùng đất này.
Không chỉ bảo tồn, giữ gìn mà còn, khai thác, phát huy
Không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn di sản, Huế còn chú trọng khai thác và lan tỏa giá trị văn hóa thông qua việc xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa hiện đại, thân thiện với công chúng. Toàn thành phố hiện có 5 bảo tàng công lập, 4 bảo tàng ngoài công lập, hàng chục phòng trưng bày, nhà lưu niệm cùng nhiều không gian sáng tạo nghệ thuật. Các nhà hát tiêu biểu như Nhà hát Nghệ thuật Truyền thống Cung đình Huế, Nhà hát Ca kịch Huế, cùng các sân khấu biểu diễn tư nhân như Nhà hát Bến Xuân, Không gian biểu diễn Ca Huế thính phòng… đã góp phần đưa đời sống văn hóa Huế đến gần hơn với cộng đồng và du khách.
Huế cũng là địa phương giàu truyền thống văn học nghệ thuật. Với hệ thống đào tạo bài bản gồm Đại học Huế với 10 trường thành viên, Học viện Âm nhạc Huế, Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật, cùng đội ngũ văn nghệ sĩ tên tuổi, Huế luôn duy trì vị thế là trung tâm lớn về sáng tạo nghệ thuật của cả nước.
Gìn giữ văn hóa làng xã, nâng tầm bản sắc nông thôn
Một nét đặc trưng của Huế là tỷ lệ dân số sống ở nông thôn vẫn chiếm phần lớn. Tuy nhiên, thay vì để nông thôn và đô thị phát triển tách biệt, Huế lựa chọn hướng đi giữ gìn bản sắc làng xã truyền thống song song với xây dựng nếp sống văn minh, hiện đại. Phong trào xây dựng nông thôn mới ở đây luôn gắn liền với việc bảo tồn nhà thờ họ tộc, đình làng, miếu mạo, phục dựng lễ hội dân gian, dân ca, dân vũ…
Chính những làng quê xứ Huế là nơi lưu giữ và truyền lửa mạnh mẽ nhất cho hồn cốt văn hóa dân tộc. Những bài bản ca Huế cổ, câu hò mái nhì, mái đẩy, điệu múa cung đình hay nghệ thuật hát Bài Chòi dân gian… vẫn sống động và tiếp nối qua các câu lạc bộ, trung tâm văn hóa cùng sự dẫn dắt, chăm lo của ngành văn hóa địa phương.
Văn hóa con người Huế: Thương hiệu mềm vươn tầm quốc gia
Từ năm 2020, Huế đẩy mạnh chiến lược xây dựng thương hiệu địa phương với những danh xưng giàu bản sắc như “Huế – Kinh đô áo dài Việt Nam”, “Huế – Kinh đô ẩm thực”, “Huế – Xứ sở mai vàng”, “Huế – Xanh, Sạch, Sáng”… Những “thương hiệu mềm” này không chỉ khơi dậy niềm tự hào của người dân mà còn góp phần định vị rõ nét hình ảnh Huế trên bản đồ văn hóa – du lịch quốc tế. Đặc biệt với áo dài, trang phục được khai sinh từ Huế và từng là quốc phục dưới triều Nguyễn, thành phố đã tiên phong nghiên cứu, đưa vào môi trường công sở từ sớm (áo dài nữ từ năm 1989, áo dài nam từ năm 2020) và đến nay vẫn giữ vai trò dẫn dắt phong trào phục hưng, phát triển áo dài trên phạm vi cả nước.
Ngành Văn hóa và Thể thao thành phố giữ vai trò nòng cốt trong việc tổ chức sự kiện, xây dựng chính sách và huy động cộng đồng tham gia các hoạt động văn hóa. Từ việc phục dựng trang phục truyền thống, tổ chức Festival Văn hóa Quốc tế (từ năm 2000), Festival Nghề truyền thống (từ 2005) định kỳ hai năm một lần, đến Festival Bốn mùa (từ năm 2022), Huế đang từng bước biến văn hóa thành sản phẩm đặc trưng, trở thành nguồn lực quan trọng thúc đẩy du lịch, công nghiệp sáng tạo và kinh tế địa phương.
Từ văn hóa đến hành trình phát triển đô thị
Một dấu mốc quan trọng trong tiến trình phát triển của Huế là việc chính thức trở thành thành phố trực thuộc Trung ương từ năm 2025, trở thành đô thị thứ 6 của Việt Nam đạt vị thế này. Khác với nhiều đô thị lớn dựa vào công nghiệp để tăng trưởng, Huế lựa chọn hướng đi đặc biệt – phát triển dựa trên nền tảng văn hóa và di sản. Đây là quyết định táo bạo, thể hiện bản sắc riêng biệt của Huế trong mạng lưới đô thị cả nước.
Những năm gần đây, Huế đã và đang đẩy mạnh xây dựng chính quyền số, đô thị thông minh, cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ vào quản lý và phục vụ người dân. Song song đó, thành phố chú trọng phát triển mô hình đô thị xanh, bền vững, gắn liền với bản sắc văn hóa; mở rộng không gian trung tâm; lập quy hoạch tổng thể Quần thể di tích Cố đô Huế và triển khai quy hoạch khảo cổ học cho toàn vùng đô thị di sản.
Nhờ định hướng này, nhiều năm liền Huế luôn nằm trong nhóm dẫn đầu cả nước về chỉ số cải cách hành chính, chuyển đổi số cấp tỉnh và mô hình chính quyền số, đô thị thông minh. Điều đó khẳng định Huế đang hiện đại hóa một cách hài hòa, không đánh mất giá trị truyền thống – một đô thị cổ kính đang bứt phá, hòa nhịp giữa quá khứ và tương lai.
Huế sẵn sàng cho tương lai
Trải qua 80 năm song hành cùng hành trình phát triển của đất nước, Huế đã chứng minh sức sống bền bỉ của một vùng đất vừa giàu truyền thống vừa giàu khả năng thích ứng. Không chỉ bảo tồn kho tàng di sản quý giá, Huế còn không ngừng làm mới mình bằng những chiến lược xây dựng thương hiệu địa phương, khai thác công nghiệp sáng tạo và đưa văn hóa trở thành động lực phát triển kinh tế – xã hội.
Bước vào giai đoạn phát triển mới với vị thế thành phố trực thuộc Trung ương, Huế mang trong mình di sản lịch sử đồ sộ, niềm tự hào của hiện tại và khát vọng vươn lên mạnh mẽ trong tương lai. Tại đây, văn hóa không chỉ là gốc rễ nuôi dưỡng bản sắc, mà còn là lá cờ tiên phong, mở lối để Huế khẳng định tầm vóc trung tâm văn hóa đặc sắc của quốc gia và khu vực, sẵn sàng hòa nhịp cùng kỷ nguyên hội nhập toàn cầu.
TS.Phan Thanh Hải