(Đà Nẵng) – Nhằm tạo diễn đàn để các Bảo tàng Mỹ thuật công lập trên cả nước gặp gỡ, chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi chuyên môn và cùng nhau tìm kiếm giải pháp thiết thực, nâng cao chất lượng hoạt động triển lãm chuyên đề, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu hưởng thụ văn hóa của công chúng, đồng thời góp phần phát triển nền công nghiệp văn hóa trong giai đoạn hiện nay, ngày 7/8/2025, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng đã tổ chức Tọa đàm về chủ đề “Đổi mới và nâng cao chất lượng công tác triển lãm chuyên đề tại các Bảo tàng Mỹ thuật ở Việt Nam”.
“Trưng bày chuyên đề giữ vai trò rất quan trọng trong mỗi bảo tàng, là một trong những hoạt động then chốt để thu hút công chúng. Trưng bày chuyên đề là các triển lãm được tổ chức trong một thời gian ngắn, tập trung khai thác một khía cạnh cụ thể hoặc chuyên sâu, làm rõ và sâu sắc hơn một phần nội dung của trưng bày thường xuyên. Trưng bày chuyên đề là động lực thu hút công chúng, tạo ra những hoạt động mới, thường xuyên, hấp dẫn công chúng không chỉ một lần”, Thạc sĩ Vương Lê Mỹ Học – Thạc sĩ, Họa sĩ Trưởng phòng Trưng bày, Giáo dục (Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam), phân tích và khẳng định vài trò của trung bày chuyên đề tại các Bảo tàng Mỹ thuật.
Không gian sáng tạo – đối thoại – giáo dục – gắn kết cộng đồng- kết nối công chúng, góp phần phát triển công nghiệp văn hóa … và cả kỹ năng truyền thông
Tọa đàm ghi nhận sự có mặt đông đủ của đại diện Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật Huế, Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng cùng đại diện Bảo tàng Điêu khắc Chăm, Bảo tàng Đà Nẵng, …
Chia sẻ đề dẫn tọa đàm, Thạc sĩ Nguyễn Thị Trinh – Phó Giám đốc phụ trách Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, phân tích:
Trong bối cảnh hội nhập và phát triển mạnh mẽ của đời sống văn hóa – xã hội hiện nay, hệ thống bảo tàng Việt Nam đang có những bước chuyển mình tích cực để đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của công chúng. Đặc biệt, các Bảo tàng Mỹ thuật, với đặc trưng là nơi lưu giữ và giới thiệu những giá trị nghệ thuật tạo hình của dân tộc, đang có nhiều nỗ lực để định vị vai trò của mình trong đời sống tinh thần đương đại. Một trong những nội dung then chốt phản ánh sự đổi mới ấy chính là trong công tác triển lãm chuyên đề.
Triển lãm chuyên đề tại các bảo tàng mỹ thuật ngày nay không đơn thuần là hình thức trưng bày tạm thời mà dần trở thành không gian sáng tạo – đối thoại – giáo dục – gắn kết cộng đồng và góp phần phát triển công nghiệp văn hóa. Với tính linh hoạt, sáng tạo và cập nhật, triển lãm chuyên đề là phương tiện hữu hiệu để bảo tàng mỹ thuật giới thiệu hiện vật, tác phẩm mỹ thuật và là không gian giao lưu học thuật, nơi khơi gợi cảm xúc, nâng cao nhận thức thẩm mỹ.
Công tác triển lãm chuyên đề tại các bảo tàng mỹ thuật có những đặc trưng riêng so với các bảo tàng thuộc các loại hình khác như lịch sử, dân tộc học, khoa học tự nhiên… Các cuộc triển lãm chuyên đề tại bảo tàng mỹ thuật đòi hỏi tính nghệ thuật và thị giác cao, tập trung vào yếu tố thẩm mỹ của không gian, ánh sáng, màu sắc, chất liệu… nhằm tạo nên cảm xúc và trải nghiệm nghệ thuật cho người xem. Các triển lãm chủ yếu giới thiệu tác phẩm nghệ thuật mang tính độc bản, thể hiện dấu ấn sáng tạo cá nhân của nghệ sĩ; thường cập nhật các sáng tác mới, phản ánh những vấn đề xã hội đương đại, từ đó hình thành không gian đối thoại giữa nghệ sĩ và công chúng.
Về hình thức thể hiện, các triển lãm thể hiện tính linh hoạt cao, có thể sử dụng ngôn ngữ sắp đặt, trình diễn, nghệ thuật đa phương tiện…, đòi hỏi sự đầu tư lớn về thị giác và mỹ thuật.
Để một triển lãm chuyên đề thành công: Vận dụng nhiều kỹ năng truyền thông
Theo Thạc sĩ Nguyễn Thị Trinh, khán giả, người thưởng thức triển lãm mỹ thuật thường tiếp nhận bằng cảm xúc cá nhân, thông qua sự rung động thẩm mỹ và trải nghiệm chủ quan, trong khi đó, khán giả của các bảo tàng lịch sử, khoa học… tiếp cận thông tin chủ yếu thông qua hệ thống lý giải trực tiếp. Từ những đặc trưng nêu trên, cho chúng ta thấy công tác tổ chức triển lãm chuyên đề của các bảo tàng mỹ thuật không chỉ đòi hỏi rất nhiều từ người tổ chức, cả năng lực chuyên môn lẫn sự nhạy bén trong tư duy, khả năng sáng tạo và cả kỹ năng truyền thông, kết nối công chúng.
Là người trực tiếp triển hai các hoạt động trưng bày, triển lãm, Thạc sĩ, họa sĩ Trương Nguyễn Nguyên Kha – Trưởng phòng Nghiệp vụ Bảo tàng, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng cũng nhấn mạnh đến công tác truyền thông : Bảo tàng còn chú trọng đến công tác truyền thông các hoạt động triển lãm chuyên đề đến công chúng, bạn bè, du khách trong và ngoài nước kịp thời theo dõi và tiếp cận.
Bảo tàng luôn cập nhật các thông tin, hình ảnh triển lãm như: Trước triển lãm bảo tàng biên soạn nội dung, cung cấp thông cáo báo chí, hình ảnh thông tin tác giả, tác phẩm tiêu biểu của chương trình đến với các Báo, Đài ở địa phương, Trung ương đóng trên địa bàn thành phố, đồng thời tạo các sự kiện thông tin đến du khách trên Facebook, Web của bảo tàng. Sau khi khai mạc và trong thời gian triển lãm diễn ra bảo tàng tiếp tục gửi đến các anh chị phóng viên báo, đài về những hình ảnh khai mạc và nội dung các bài phát biểu của lãnh đạo tham dự đồng thời cho đăng bài giới thiệu trên trên Facebook, Web của bảo tàng.
Sau khi kết thúc chương trình bảo tàng đăng bài tổng kết thay lời cảm đến các nghệ sĩ, các tổ chức các nhân đã đồng hành cùng với bảo tàng trong việc tổ chức, truyền thông triển lãm đến với công chúng với những hình ảnh khách tham quan, bài viết cảm tưởng và các link báo đài trên trên Facebook, Intagram, Web của bảo tàng.
Tuy còn những mặt hạn chế nhưng các hoạt động triển lãm chuyên đề của Bảo tàng đã nhận được sự phản hồi tích cực và đánh giá cao về nội dung, chất lượng nghệ thuật, hình thức trưng bày từ phía công chúng. Qua thống kê sau khi kết thúc mỗi triển lãm chuyên đề thì Bảo tàng thu hút được khoảng từ 2000 đến 2500 khách đến tham quan. Số lượng khách trung bình mỗi năm khoảng: 28.000 khách (5.913 khách quốc tế) tăng dần theo từng năm.
“Truyền thông hiện nay chính là cầu nối giữa bảo tàng và công chúng khi giới thiệu các triển lãm chuyên đề. Dù áp dụng hình thức truyền thông theo cách truyền thống (báo chí, truyền hình, tờ rơi…) hay sử dụng giải pháp truyền thông số, sử dụng mạng xã hội thì các Bảo tàng nói chung vẫn cần duy trì và phát triển cả hai hướng truyền thông trên”, Thạc sĩ Vương Lê Mỹ Học – Thạc sĩ, Họa sĩ Trưởng phòng Trưng bày, Giáo dục (Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam) khẳng định.
Hãy chú ý hơn thói quen trong phong cách sống của công chúng trẻ
Thạc sĩ Vương Lê Mỹ Học cũng phân tích thêm: Việc cung cấp dịch vụ internet, wifi miễn phí và các khu sạc điện thoại ở các chỗ dừng nghỉ là rất cần thiết trong một bảo tàng hiện đại để phục vụ tốt nhất khách tham quan trong thời đại số. Bên cạnh đó, sở thích chụp ảnh mỗi khi đi chơi, tụ tập bạn bè… đã trở thành thói quen trong phong cách sống của một bộ phận không nhỏ hiện nay đặc biệt là giới trẻ. Vì vậy, bảo tàng cần quan tâm đến việc tạo không gian check-in trong những trưng bày chuyên đề thật đặc sắc, độc đáo để thu hút công chúng, tạo không khí thân thiện. Xét về khía cạnh marketing, sẽ giúp ích rất nhiều cho quảng bá bảo tàng.
Các hoạt động cộng hưởng với trưng bày truyền thống như hoạt động trải nghiệm (workshop), trò chuyện nghệ thuật (art talk), biểu diễn âm nhạc với nội dung phù hợp, các ấn phẩm, sản phẩm quà tặng… là nhưng bổ trợ tích cực, thành công mà Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã thực hiện trong những năm gần đây. Bên cạnh đó, là hoạt động tương tác, các sản phẩm, ấn phẩm: Hoạt động trải nghiệm được xây dựng cùng với nội dung triển lãm chuyên đề, góc check in tại triển lãm Xuân Hà Nội, Đường lên Điện Biên… làm phong phú về nội dung và nâng cao chất lượng, thu hút đông đảo công chúng đến với triển lãm.
Công nghệ số – Kỹ thuật số : Xu hướng tất yếu!
Thạc sĩ tạo hình Nguyễn Duy Nhựt , với nghiên cứu “Đổi mới chất lượng công tác triển lãm chuyên đề của bảo tàng, thông qua việc đẩy mạnh truyền thông về yếu tố con người trong kỷ nguyên số hóa“, cho biết , hoạt động chuyên môn của các bảo tàng mỹ thuật Việt Nam hiện nay đang có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt là trong việc ứng dụng công nghệ số để tiếp cận công chúng rộng rãi hơn.
Các Bảo tàng đều chủ động sử dụng các nền tảng mạng xã hội như Facebook để giới thiệu các tác phẩm nghệ thuật, đặc biệt là trong các dịp kỷ niệm quan trọng hoặc sự kiện đặc biệt. Tiêu biểu như Bảo tàng Mỹ thuật Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, Bảo tàng Mỹ thuật Huế, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng… tích cực triển khai nhiều giải pháp trưng bày mới, nâng cao trải nghiệm cho khách tham quan (Thuyết minh đa phương tiện iMuseum VFA, triển lãm 3D trực tuyến và tour tham quan ảo, không gian triển lãm mỹ thuật trực tuyến) … Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (Hà Nội) đưa ứng dụng iMuseum VFA vào khai thác từ 2021đến nay ; ứng dụng quét mã QR để nghe thuyết minh đa ngôn ngữ, định vị vị trí người xem trong bảo tàng qua Bluetooth. Hiệu quả đã giúp người xem hiểu rõ tác phẩm qua góc nhìn nghệ thuật lẫn lịch sử. Thu hút hơn 60.000 lượt tải trong năm đầu triển khai.
“Những năm gần đây, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã có những đột phá về hình thức trưng bày. Đó là đưa kỹ thuật số vào trưng bày chuyên đề. Ban đầu là trình chiếu kỹ thuật cinamagraph (Triển lãm Đất nước tôi, 2023), tiếp đó là trình chiếu kết hợp với 3D mapping và animation (Triển lãm Xuân Hà Nội, 2024)… mang đến những hiệu quả rất tích cực, tạo niềm vui thích, hứng khởi cho khách tham quan đến với triển lãm chuyên đề tại bảo tàng”, Thạc sĩ Vương Lê Mỹ Học bổ sung.
Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, thực hiện số hóa hai bảo vật quốc gia, đó là hai tác phẩm sơn mài của họa sĩ Nguyễn Gia Trí và Nguyễn Sáng. Đây là bước tiến rất quan trọng, khởi đầu cho xu hướng hiện đại hóa bảo tàng, kết nối nghệ thuật truyền thống với công nghệ mới như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), AI,… Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng đưa thực tế ảo & tăng cường (VR/AR) kết hợp AI tại “Không gian triển lãm trực tuyến – DNFAM Online Gallery và VR360 Virtual Tour”. Khán giả có thể truy cập qua trình duyệt hoặc ứng dụng di động. Khách tham quan có thể khám phá các tác phẩm nghệ thuật mà không cần đến trực tiếp bảo tàng. VR 360 Virtual Tour – Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng cho phép người dùng đi tham quan các phòng trưng bày thông qua tour 3D 360 độ.
Một số nội dung có tích hợp thuyết minh tự động bằng AI giúp người xem hiểu thêm về các tác phẩm, hoặc có AR (Augmented reality) – Thực tế tăng cường. Một số tác phẩm có mã QR để người xem kích hoạt hiệu ứng 3D hoặc thông tin mở rộng trên điện thoại, tăng tính tương tác và thu hút giới trẻ.
Tuy nhiên, trong nghiên cứu của mình, Thạc sĩ tạo hình Nguyễn Duy Nhựt cũng lưu ý : “Trong bối cảnh số hóa ngày càng phát triển, cần thận trọng để không rơi vào cái bẫy của kỹ trị, nơi công nghệ trở thành trung tâm, còn con người chỉ là cái bóng đứng bên lề. Không phải triển lãm chuyên đề nào cũng cần gia tăng yếu tố công nghệ, mà quan trọng hơn, là phải gìn giữ và phát huy giá trị sống tức những xúc cảm, ký ức, trải nghiệm và sự hiện diện thực thể của con người trong không gian nghệ thuật.
Bởi chính trong sự hiện hữu ấy, nghệ thuật mới thật sự vang vọng, lan tỏa và chạm đến tâm hồn. Để tái định vị yếu tố con người trong bảo tàng đương đại, triển lãm chuyên đề chính là không gian lý tưởng nhất. Mỗi triển lãm có thể được xây dựng xoay quanh câu chuyện của con người: từ hành trình sáng tạo của nghệ sĩ với tiểu sử, suy nghĩ và quá trình thử nghiệm tác phẩm, đến góc nhìn của giám tuyển thông qua các tour thuyết minh âm thanh kể lại quá trình chọn lọc và sắp đặt tác phẩm.
Bên cạnh đó, tư liệu lịch sử sống động được thể hiện qua các cuộc phỏng vấn nhân chứng, nhà sưu tập hay thân nhân của nghệ sĩ sẽ làm sâu sắc thêm trải nghiệm của người xem. Con người luôn là linh hồn của một hoạt động giới thiệu nghệ thuật. Những họa sĩ, nhà điêu khắc, nghệ nhân, những người trực tiếp tạo nên tác phẩm thường bị khuất lấp phía sau lớp màn mô tả kỹ thuật số lạnh lùng. Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu, giám tuyển, sử gia mỹ thuật đóng vai trò then chốt trong việc giải mã, truyền tải chiều sâu văn hóa và lịch sử ẩn chứa trong mỗi tác phẩm.
Về mặt xúc cảm và sự đồng cảm, một đoạn ghi âm do chính tác giả, hay cac nhà nghiên cứu thể hiện suy nghĩ và cảm nhận về tác phẩm thường có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn hàng trăm dòng mô tả khô khan của máy móc. Hơn nữa, một cuộc trò chuyện trực tiếp với giám tuyển hay hậu duệ của nghệ sĩ có thể khơi dậy những kết nối con người sâu sắc, làm sống lại linh hồn và câu chuyện đằng sau mỗi tác phẩm.
Về mặt công nghệ, việc tích hợp các kỹ thuật hiện đại cần đi đôi với việc tôn vinh con người. Ví dụ, sử dụng AI và xử lý ngôn ngữ tự nhiên để tái hiện giọng nói của nghệ sĩ đã khuất dựa trên các băng tư liệu cũ, hay ứng dụng công nghệ thực tế tăng cường (AR) để hiện thị hình ảnh nghệ sĩ đứng trước tác phẩm và trò chuyện trực tiếp với khán giả. Đồng thời, trong phần số hóa, cần bổ sung mục “Nghe chính tác giả kể về tác phẩm” nhằm khơi dậy chiều sâu xúc cảm và sự kết nối chân thực giữa người xem và tác phẩm.
Với sự bùng nổ của các phương tiện truyền thông và thiết bị kỹ thuật số trong đời sống hàng ngày, con người đang sống trong một môi trường giống như phòng trưng bày, từ trung tâm thương mại cho đến không gian công cộng mô phỏng bảo tàng… cuộc sống đang từng bước bắt chước nghệ thuật. Nhịp sống nhanh trong văn hóa kỹ thuật số khiến con người đắm chìm trong không gian thị giác đầy màu sắc kỹ thuật số, âm thanh và hình ảnh động. Những điều này ngày càng hiện hữu trong không gian thực như các con phố đô thị, kết nối với nền tảng chung của hệ sinh thái số và bảo tàng.
Bảo tàng không chỉ cần nhận ra những kết nối này, mà còn phải tận dụng chúng để xây dựng cộng đồng và mạng xã hội nhằm tiếp cận rộng rãi hơn đến khán giả, trao đổi thông tin và nâng cao nhận thức về triển lãm và các hoạt động liên quan. Tuy nhiên, việc giảm thiểu yếu tố con người chỉ nên giới hạn trong các hoạt động vận hành kỹ thuật, còn yếu tố cảm xúc, nhân tính, phải được giữ làm trọng tâm. Công nghệ nên là công cụ để tôn vinh con người, chứ không thay thế họ.
Các triển lãm chuyên đề nên được định hướng như một “không gian nhân bản hóa công nghệ”, nơi nghệ thuật không chỉ được trưng bày mà còn được kể lại qua lăng kính của những con người thật, từ người sáng tác đến người nghiên cứu và công chúng. Từ đó khẳng định được một điều rằng, triển lãm chuyên đề không chỉ là một hình thức trưng bày mang tính giai đoạn, mà còn là cơ hội quý giá để kiến tạo mối liên hệ sống động, liên tục giữa bảo tàng và công chúng.
Thông qua việc đổi mới nội dung theo từng chủ đề trong năm, bảo tàng không chỉ làm phong phú thêm trải nghiệm thẩm mỹ, mà còn từng bước xây dựng một nền tảng chuyên môn vững chắc, đồng thời mở rộng không gian đối thoại nghệ thuật theo cách linh hoạt và đa chiều hơn.
Chính sự năng động và tính đặc thù ấy đã góp phần khẳng định vai trò của bảo tàng như một thiết chế văn hóa sống, luôn vận động, tương tác và đồng hành cùng đời sống đương đại. Bảo tàng mỹ thuật đã được mở rộng vai trò, từ nơi trưng bày tác phẩm đơn thuần, bảo tàng trở thành không gian sống động, tương tác, nuôi dưỡng sự phát triển nghệ thuật và văn hóa./.
Trần Ngọc