Ngày 17/10/2016, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế ban hành Quyết định số 2466/QĐ-UBND phê duyệt Quy hoạch Khảo cổ tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2020, định hướng 2030. Đây không chỉ là một văn bản quản lý nhà nước, mà là một tầm nhìn chiến lược nhằm bảo vệ, khai thác và phát huy giá trị hệ thống di tích, di chỉ khảo cổ, vốn được xem là lớp trầm tích văn hóa đặc sắc của Cố đô Huế.
Theo Quy hoạch, công tác khảo cổ của Huế phải gắn liền với bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, bảo đảm đồng bộ với quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội và chiến lược ngành văn hóa – du lịch. Nhà nước ưu tiên đầu tư cho các di tích tiêu biểu, đồng thời khuyến khích xã hội hóa, tạo điều kiện để tổ chức, cá nhân cùng tham gia. Mục tiêu không dừng ở gìn giữ, mà còn hướng tới khai thác hợp lý để hình thành các sản phẩm du lịch đặc sắc, gia tăng giá trị kinh tế từ di sản, thực sự biến thành một nguồn lực để Huế phát triển bền vững theo hướng một đô thị di sản đặc trưng của Việt Nam và cả khu vực Đông Nam Á.
Quy hoạch đặt ra loạt nhiệm vụ then chốt: điều tra, phân loại toàn diện các di tích khảo cổ; lập kế hoạch thám sát, thăm dò, khai quật có trọng điểm; bảo tồn, trùng tu và phục nguyên di tích; bảo tồn tại chỗ các di tích Champa, Sa Huỳnh gắn với đời sống tín ngưỡng; quản lý chặt chẽ qua cắm mốc, khoanh vùng, số hóa dữ liệu; tăng cường quảng bá và hợp tác nghiên cứu, đào tạo nhân lực.
Tổng kinh phí dự kiến khoảng 21,2 tỷ đồng, chia thành hai giai đoạn: 2016–2020 khoảng 9,8 tỷ đồng; 2021–2030 khoảng 11,4 tỷ đồng, từ ngân sách trung ương, địa phương và nguồn xã hội hóa.
Sau gần 9 năm (2016-2025) triển khai quy hoạch Khảo cổ, Huế đã đạt nhiều kết quả nổi bật:
Hoàn thành công tác quy hoạch chung toàn tỉnh và quy hoạch đô thị đến 2030, tầm nhìn 2050, trong đó tích hợp toàn bộ quy hoạch di tích, danh thắng (trừ Quy hoạch quần thể di tích cố đô được làm riêng);
khai quật một số di tích quan trọng như Đàn tế Giao thời Tây Sơn (núi Bân), tháp Đôi Liễu Cốc, Hải Vân Quan, Văn Miếu, Đại Cung môn, Điện Cần Chánh, Thái Miếu…;
Xây dựng hồ sơ khoa học, công nhận 10 di tích liên quan khảo cổ, trong đó có 5 di tích cấp quốc gia (Thành Lồi, tháp Chăm Phú Diên, tháp Đôi Liễu Cốc, làng cổ Phước Tích và Hải Vân Quan) và 5 di tích cấp thành phố (Đình Thai Dương Hạ, Đình Thai Dương-Miếu Âm Linh, Chùa Thành Trung, Miếu Linh Quang và Miếu Bà Giàng);
Hoàn tất cắm mốc, khoanh vùng bảo vệ toàn bộ di tích thuộc quy hoạch;
Bổ sung 2 di tích cấp thành phố và lập hồ sơ công nhận 2 bảo vật quốc gia là Bộ chóp tháp Champa Linh Thái và Bệ thờ Vân Trạch Hòa…
Tuy nhiên, hạn chế vẫn hiện hữu: nguồn kinh phí chưa đủ để khai quật đồng bộ; một số di tích quan trọng như Thành Hóa Châu, Thành Lồi chưa được bảo vệ đúng mức; số lượng di tích được xếp hạng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng phong phú.
Sở Văn hóa & Thể thao đóng vai trò chủ trì, tích hợp công tác khảo cổ vào các dự án văn hóa – xã hội, phối hợp chặt chẽ với các sở, ngành và chính quyền địa phương để triển khai. Cơ chế phối hợp liên ngành và huy động xã hội hóa được xem là chìa khóa để đẩy nhanh tiến độ và mở rộng phạm vi bảo tồn.
Để tạo bước đột phá trong giai đoạn mới, sau khi trở thành Thành phố trực thuộc trung ương và định hướng phát triển theo mô hình đô thị di sản, Sở Văn hoá và Thể thao sẽ tham mưu lãnh đạo thành phố tập trung đầu tư, ưu tiên khai quật các di tích có nguy cơ xâm hại hoặc biến mất; lập quỹ bảo tồn từ nguồn xã hội hóa và hợp tác quốc tế; mở rộng hợp tác với chuyên gia khảo cổ học Nhật Bản, Pháp, Thái Lan, Ấn Độ… để nghiên cứu sâu di tích Champa và tiền Champa; ứng dụng công nghệ số, xây dựng cơ sở dữ liệu 3D và triển khai tham quan thực tế ảo; kết hợp bảo tồn với phát triển du lịch thông qua các tour chuyên đề như “Dấu tích Champa ở Huế” hay “Hành trình khảo cổ Cố đô”; tăng cường giáo dục cộng đồng và hoàn thiện cơ chế quản lý với chế tài đủ mạnh.
Quy hoạch Khảo cổ không chỉ là một bản kế hoạch, mà là tuyên ngôn của Huế về trách nhiệm và khát vọng bảo tồn di sản. Bằng sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và cộng đồng, giai đoạn 2025–2030 sẽ là thời kỳ tăng tốc, kết hợp nhuần nhuyễn giữa bảo tồn và phát triển, đưa Huế xứng tầm trung tâm di sản đặc sắc của Việt Nam và vươn ra thế giới.
Hương Bình