Theo Reuters (10/9/2025), châu Phi đang đặt mục tiêu huy động 50 tỷ USD mỗi năm nhằm triển khai một sáng kiến giải pháp khí hậu lục địa mới do Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed khởi xướng. Dự thảo tuyên bố được đưa ra sau hội nghị thượng đỉnh khí hậu của các nhà lãnh đạo khu vực tại Addis Ababa hôm thứ Tư, phản ánh nỗ lực của châu lục trong việc tìm kiếm nguồn lực tài chính bền vững để ứng phó với thách thức khí hậu toàn cầu.
Châu Phi trước thách thức khí hậu và khoảng trống tài chính toàn cầu
Các nhà lãnh đạo châu Phi, quy tụ tại Addis Ababa tuần qua, đã gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: lục địa với 54 quốc gia, vốn chịu thiệt hại nặng nề từ lở đất, lũ lụt và hạn hán, vẫn kiên định với các cam kết khí hậu, bất chấp sự rút lui của Hoa Kỳ khỏi Thỏa thuận Paris. Điểm nhấn của hội nghị là bản dự thảo tuyên bố thành lập Hiệp ước Đổi mới Khí hậu Châu Phi và Cơ sở Khí hậu Châu Phi, nhằm huy động 50 tỷ USD mỗi năm cho các giải pháp khí hậu bản địa.
Địa chính trị của một sáng kiến
Trong bối cảnh Mỹ thoái lui, EU phải đối mặt với khủng hoảng năng lượng, còn Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng thông qua các dự án hạ tầng “Vành đai và Con đường”, sáng kiến này đặt châu Phi vào vị thế chủ động hơn trên bàn cờ quốc tế. Việc Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed kêu gọi 1.000 giải pháp khí hậu vào năm 2030 không chỉ là tuyên ngôn môi trường, mà còn là chiến lược định vị châu Phi như một đối tác không thể thiếu trong đàm phán toàn cầu về tài chính xanh.
Kinh tế xanh và thách thức bẫy nợ
Ethiopia nêu ví dụ bằng chiến dịch trồng cây từ 2019 và dự án thủy điện lớn vừa khánh thành, cho thấy con đường “phát triển xanh” vẫn khả thi. Tuy nhiên, câu hỏi trọng tâm là: ai sẽ tài trợ cho sự chuyển đổi này? Theo dự thảo, châu Phi cần hơn 3 nghìn tỷ USD đến 2030, nhưng từ 2021–2022 mới chỉ nhận khoảng 30 tỷ USD. Khoảng cách tài chính khổng lồ này đặt ra nguy cơ các quốc gia phải phụ thuộc vào khoản vay ưu đãi lẫn vay thương mại, dễ đẩy họ vào bẫy nợ xanh nếu thiếu cơ chế giám sát và phân bổ hiệu quả.
Nỗ lực tự cường và kêu gọi toàn cầu
Hội nghị cũng chứng kiến một thỏa thuận trị giá 100 tỷ USD giữa các nhà tài trợ phát triển và ngân hàng thương mại để thúc đẩy sản xuất điện xanh. Song, quy mô ấy vẫn quá nhỏ so với nhu cầu. Tuyên bố chung kêu gọi quan hệ đối tác quốc tế công bằng hơn, trong đó tài trợ và hỗ trợ thích ứng cần được ưu tiên, thay vì chỉ tập trung vào các khoản vay hoặc đầu tư vì lợi nhuận.
Sáng kiến khí hậu mới không chỉ là một câu chuyện môi trường, mà còn là phép thử về quyền lực mềm của châu Phi. Thành bại của nó sẽ quyết định liệu lục địa này có thể thoát khỏi vai trò “nạn nhân” để trở thành tác nhân chủ động định hình trật tự khí hậu toàn cầu hay tiếp tục bị gạt ra ngoài bàn đàm phán về tương lai hành tinh.
Ở một khía cạnh khác, sáng kiến này cho thấy châu Phi, khu vực chịu nhiều tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu đang tìm cách biến nghịch cảnh thành cơ hội, vừa khẳng định tiếng nói, vừa huy động nguồn lực quốc tế. Song, triển vọng thành công không chỉ dựa vào quyết tâm nội tại, mà còn tùy thuộc vào mức độ sẵn sàng của cộng đồng toàn cầu trong việc chia sẻ trách nhiệm và tài chính một cách công bằng. Nếu được coi như một đối tác chiến lược chứ không phải “người thụ hưởng” thụ động, châu Phi hoàn toàn có thể biến sáng kiến này thành bước ngoặt để vừa phát triển bền vững, vừa góp phần định hình trật tự khí hậu trong những thập kỷ tới.
Minh Anh