Ngày 4/10/2025, Thủ tướng tương lai của Nhật Bản Sanae Takaichi tuyên bố, chính phủ và Ngân hàng Trung ương Nhật Bản cần phối hợp chặt chẽ để bảo đảm nền kinh tế đạt được mục tiêu lạm phát do cầu kéo, được thúc đẩy bởi tăng trưởng tiền lương và lợi nhuận doanh nghiệp.
Takaichi và thách thức “thoát giảm phát” của nền kinh tế Nhật Bản
Dù nền kinh tế lớn thứ tư thế giới đã ghi nhận mức lạm phát nhất định sau nhiều năm đối mặt với tình trạng giá cả trì trệ, song theo bà Sanae Takaichi, người được xem là sẽ trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản, việc tuyên bố “thoát giảm phát” vẫn còn quá sớm. Phát biểu sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu chọn lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do (LDP), bà nhấn mạnh rằng mức tăng giá hiện nay chủ yếu bắt nguồn từ chi phí nguyên liệu thô tăng cao, chứ không phải là dấu hiệu của sức cầu nội địa bền vững.
“Nhật Bản có thể không còn ở trong giảm phát, nhưng nền kinh tế vẫn đang ở một giai đoạn quan trọng,” bà nói trong cuộc họp báo ngày 4/10. “Chúng ta không thể bỏ qua lạm phát do chi phí đẩy, và cũng quá sớm để chủ quan về nguy cơ giảm phát quay trở lại.”
Phát biểu của bà phản ánh một cách nhìn thận trọng đối với triển vọng kinh tế Nhật Bản trong bối cảnh quốc tế nhiều biến động. Với việc Hoa Kỳ tăng thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu, các doanh nghiệp Nhật có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi chi phí thương mại cao hơn và sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong khi đó, đà phục hồi trong nước vẫn phụ thuộc nặng nề vào mức tăng lương, yếu tố mà các nhà hoạch định chính sách coi là điều kiện tiên quyết để đạt được lạm phát do cầu kéo thực chất.
Bà Takaichi cho rằng, chỉ khi tiền lương tăng song song với nhu cầu tiêu dùng, nền kinh tế mới có thể bước vào chu kỳ tăng trưởng lành mạnh, trong đó “giá cả tăng vừa phải” sẽ giúp cải thiện lợi nhuận doanh nghiệp và củng cố lòng tin của người dân vào triển vọng kinh tế. Quan điểm này gợi nhớ đến chính sách “Abenomics” – di sản của cựu Thủ tướng Shinzo Abe, người từng là người thầy chính trị của bà Takaichi – với mục tiêu kết hợp nới lỏng tiền tệ, kích thích tài khóa và cải cách cơ cấu.
Tuy nhiên, môi trường kinh tế hiện nay khác xa thời điểm Abe khởi động chiến lược đó hơn một thập kỷ trước. Nhật Bản giờ đây phải đối mặt với áp lực lạm phát toàn cầu, chi phí năng lượng leo thang, và một đồng yen yếu kỷ lục, làm tăng gánh nặng nhập khẩu. Trong khi nhiều quốc gia phát triển đang siết chặt chính sách tiền tệ để kiểm soát giá cả, Nhật Bản lại phải duy trì lãi suất siêu thấp để hỗ trợ phục hồi, khiến chính phủ và Ngân hàng Trung ương (BOJ) phải tìm cách phối hợp tinh tế hơn.
Không ngẫu nhiên khi bà Takaichi đề cập đến khả năng xem xét sửa đổi tuyên bố chung năm 2013 giữa chính phủ và BOJ – văn bản nền tảng cho chiến lược chống giảm phát của Nhật Bản. Một sự điều chỉnh ở đây có thể báo hiệu thay đổi quan trọng trong định hướng chính sách tiền tệ, mở đường cho cách tiếp cận linh hoạt hơn nhằm cân bằng giữa kiểm soát lạm phát và duy trì tăng trưởng.
Về mặt chính trị, chiến thắng của bà Takaichi không chỉ mang ý nghĩa lịch sử vì giới tính của bà, mà còn cho thấy sự dịch chuyển trong nội bộ LDP hướng tới một lãnh đạo bảo thủ nhưng thực dụng – người sẵn sàng kết hợp kỷ luật tài khóa với các chính sách khuyến khích khu vực tư nhân. Nếu trở thành thủ tướng, bà sẽ phải đối mặt với bài toán kép: duy trì lòng tin của thị trường rằng Nhật Bản sẽ không rơi trở lại giảm phát, đồng thời bảo đảm rằng tăng trưởng không dựa trên chi phí ngắn hạn hay biện pháp can thiệp tạm thời.
Với tầm nhìn thận trọng nhưng kiên định, Sanae Takaichi đang cố gắng định vị mình là người kế thừa tinh thần cải cách của Abe, song đồng thời mang đến một lộ trình thực tế hơn trong bối cảnh thế giới hậu đại dịch và cạnh tranh địa chính trị ngày càng gay gắt.
Triển vọng chính sách tiền tệ và phản ứng thị trường
Phát biểu của bà Sanae Takaichi ngay lập tức thu hút sự chú ý của giới đầu tư, vốn đang theo dõi sát động thái kế tiếp của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) sau giai đoạn nới lỏng tiền tệ kéo dài nhất thế giới. Trong những tháng gần đây, BOJ đã bắt đầu điều chỉnh nhẹ chính sách “kiểm soát đường cong lợi suất” (YCC), cho phép lợi suất trái phiếu chính phủ 10 năm dao động linh hoạt hơn quanh ngưỡng 1%. Tuy nhiên, tuyên bố của bà Takaichi cho thấy bà không ủng hộ việc thắt chặt quá nhanh, thay vào đó nhấn mạnh phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và BOJ để tránh “bóp nghẹt” đà phục hồi còn mong manh.
Các nhà phân tích nhận định, nếu bà Takaichi trở thành thủ tướng, khả năng cao Nhật Bản sẽ theo đuổi một chính sách tiền tệ “ổn định có điều kiện” — tức duy trì lãi suất thấp để hỗ trợ tăng trưởng, song song với giám sát chặt chẽ lạm phát cơ bản và diễn biến tiền lương. Sự kết hợp này nhằm đảm bảo rằng lạm phát sẽ chuyển dần từ chi phí đẩy sang cầu kéo, tức là bắt nguồn từ sức mua thực của người dân chứ không chỉ từ chi phí nhập khẩu.
Trên thị trường tài chính, phản ứng ban đầu tương đối tích cực. Đồng yen phục hồi nhẹ so với USD do kỳ vọng chính phủ mới sẽ thúc đẩy các biện pháp tăng lương và khuyến khích đầu tư tư nhân. Chỉ số Nikkei 225 cũng tăng nhẹ, phản ánh tâm lý tin tưởng rằng Tokyo sẽ không đột ngột rút lại chính sách hỗ trợ tiền tệ vốn giúp doanh nghiệp vay vốn rẻ trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, giới quan sát cảnh báo rằng sự mong manh của tăng trưởng toàn cầu, cùng với căng thẳng thương mại Mỹ – Trung, vẫn có thể gây áp lực lên xuất khẩu của Nhật Bản – trụ cột truyền thống của nền kinh tế.
Nếu BOJ và chính phủ mới thực sự tiến hành rà soát tuyên bố chung năm 2013, điều đó có thể mở ra một kỷ nguyên chính sách tiền tệ “thế hệ hai” – ít phụ thuộc hơn vào nới lỏng cực độ, nhưng vẫn bảo đảm duy trì niềm tin của thị trường rằng Nhật Bản sẽ không quay lại giảm phát. Câu hỏi lớn đặt ra là liệu bà Takaichi có đủ không gian chính trị và sự đồng thuận trong nội bộ BOJ để thực thi sự điều chỉnh tinh tế đó hay không.
Trong bối cảnh các nền kinh tế lớn khác đang bước vào chu kỳ thắt chặt, Nhật Bản đang đứng trước ngã rẽ chiến lược: hoặc tận dụng cơ hội củng cố đà phục hồi bằng chính sách phối hợp mềm dẻo, hoặc rơi vào vòng xoáy trì trệ mới nếu tăng trưởng tiền lương không theo kịp giá cả. Cách bà Takaichi và BOJ xử lý bài toán này sẽ không chỉ định hình tương lai của kinh tế Nhật Bản, mà còn ảnh hưởng đến cán cân tiền tệ toàn cầu trong những năm tới.
Phát biểu của bà Sanae Takaichi không chỉ cho thấy định hướng thận trọng trong chính sách kinh tế, mà còn phản ánh tư duy thực dụng đang nổi lên trong giới lãnh đạo Nhật Bản một thế hệ chính trị gia hiểu rằng “thoát giảm phát” không chỉ là vấn đề tiền tệ, mà là bài toán niềm tin và năng suất xã hội. Sự phối hợp giữa chính phủ và BOJ, nếu đạt được sự cân bằng hợp lý, có thể mở ra một giai đoạn tăng trưởng ổn định hơn, nơi lạm phát được dẫn dắt bởi thu nhập và đầu tư, chứ không phải bởi chi phí và tỷ giá.
Tuy nhiên, hành trình đó sẽ không dễ dàng. Nhật Bản phải đồng thời xử lý ba thách thức mang tính cấu trúc: dân số già hóa nhanh, năng suất lao động trì trệ, và phụ thuộc vào xuất khẩu trong môi trường thương mại đầy biến động. Để vượt qua, chính phủ mới cần vừa duy trì chính sách hỗ trợ tài chính có mục tiêu, vừa thúc đẩy cải cách doanh nghiệp và đổi mới công nghệ những yếu tố từng giúp Nhật Bản trở thành cường quốc kinh tế trong thế kỷ XX.
Nếu bà Takaichi thành công trong việc định hình một mô hình tăng trưởng dựa trên cầu nội địa bền vững, bà không chỉ trở thành nữ thủ tướng đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản, mà còn có thể là kiến trúc sư của giai đoạn “hậu giảm phát” thực sự – nơi nền kinh tế không còn bị ám ảnh bởi quá khứ trì trệ, mà hướng tới tương lai của tự tin và cân bằng.
Hoàng Hạnh