Ngày 10/10/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết của nhà báo Reinhard Lauterbach mang tựa đề “Chiến tranh Ukraine – Thế giới quan của Moscow”, trong đó trích dẫn một bài phân tích từ Câu lạc bộ Valdai, diễn đàn học giả và chiến lược gia thân cận với Điện Kremlin. Bài viết phác thảo cách Nga nhìn nhận sự biến đổi của trật tự toàn cầu qua lăng kính của mình, cho thấy nỗ lực tái định vị vai trò địa chính trị giữa bối cảnh xung đột Ukraine kéo dài và cạnh tranh quyền lực ngày càng sâu sắc giữa các cường quốc.
Bài báo dài 30 trang do Câu lạc bộ Thảo luận Valdai, tổ chức tư vấn chính sách hàng đầu của Nga công bố ngay trước khi Tổng thống Vladimir Putin tham dự phiên họp toàn thể thường niên của câu lạc bộ vào ngày 2/10 tại Sochi. Ấn phẩm này mang tiêu đề vừa mỉa mai vừa châm biếm: “Tiến sĩ hỗn loạn hay cách ngừng lo lắng và học cách yêu sự rối loạn”, gợi nhắc đến bộ phim nổi tiếng của Stanley Kubrick, “Tiến sĩ Strangelove hay: Cách tôi học cách ngừng lo lắng và yêu quả bom”.
Câu châm ngôn mở đầu bài viết cũng gợi cảm giác bất định và định mệnh, trích từ vở bi kịch Hamlet của William Shakespeare: “Ý chí và số phận của chúng ta trái ngược nhau / Đến nỗi những toan tính của chúng ta vẫn bị lật đổ; / Suy nghĩ của chúng ta là của chúng ta, nhưng mục đích của chúng không phải của chúng ta.” (Tạm dịch: Ý chí và số phận của con người thường khác biệt đến mức những ý định tốt đẹp nhất cũng dễ dàng bị đảo ngược; ta có thể tự suy nghĩ, nhưng không thể quyết định kết quả).
Bên cạnh đó, bài báo cũng khơi gợi liên tưởng đến nhận định nổi tiếng của Karl Marx trong Lời mở đầu cho “Phê phán kinh tế chính trị”, rằng con người tạo ra lịch sử của chính mình, nhưng không phải trong những điều kiện tự chọn, mà trong khuôn khổ những quan hệ sản xuất và bối cảnh lịch sử đã định hình sẵn. Dẫu không nhắc trực tiếp đến Marx, các tác giả Nga của Valdai vẫn cho thấy nỗ lực tìm kiếm “yếu tố quyết định”, điều giữ thế giới gắn kết ở trung tâm và chi phối hướng phát triển của nó.
Theo quan điểm của các tác giả Valdai, trật tự thế giới lưỡng cực thời Chiến tranh Lạnh đã trở nên lỗi thời sau sự tự tan rã của Liên Xô, trong khi trật tự đơn cực do Hoa Kỳ dẫn dắt sau năm 1991 cũng đã sụp đổ không thể cứu vãn. Họ lập luận với lối tư duy biện chứng đặc trưng rằng, sự cáo chung của trật tự đơn cực không phải do áp lực từ bên ngoài, mà chính là kết quả của những mâu thuẫn nội tại, được chính các kiến trúc sư của hệ thống đó nuôi dưỡng nhằm phục vụ lợi ích chính trị và kinh tế cục bộ.
Theo Valdai, toàn cầu hóa vốn được thúc đẩy để mở rộng lợi nhuận tư bản đã tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của những chủ thể mới trên trường quốc tế, những lực lượng không còn chấp nhận bị chi phối bởi các trung tâm quyền lực truyền thống.
Trọng tâm của bài phân tích là Trung Quốc, được xem như nhân tố trung tâm trong sự định hình lại trật tự toàn cầu. Tuy nhiên, các tác giả cũng nhấn mạnh vai trò ngày càng lớn của các quốc gia và tổ chức quốc tế thuộc Nam Bán cầu, đặc biệt là BRICS, nhóm đang mở rộng với hơn mười quốc gia bày tỏ mong muốn gia nhập.
Bên cạnh đó, báo cáo đề cập đến Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), khởi nguồn từ năm 1992 như một liên minh an ninh giữa Nga, Trung Quốc và các nước cộng hòa Trung Á hậu Xô Viết – nay đã trở thành một hình mẫu chính trị của “đa số toàn cầu” mà Moscow ưa dùng để mô tả thế giới phi phương Tây. Minh chứng cho xu hướng này là hội nghị thượng đỉnh SCO tại Thiên Tân hồi đầu tháng 9, được Valdai xem là biểu tượng của sự tự khẳng định của Nam Bán cầu trong trật tự mới.
Ngược lại, Liên minh châu Âu (EU) chỉ được nhắc đến một lần với giọng điệu miệt thị và lạnh lùng như một “tiền đồn của Mỹ” đã đánh mất tính chủ thể chính trị độc lập trong các vấn đề toàn cầu.
Theo các tác giả, sự gia tăng số lượng các chủ thể chính trị, một mặt, dẫn đến sự phức tạp hơn trong tình hình quốc tế. Điều này là hợp lý về mặt đạo đức bởi vì ngày càng có nhiều quốc gia, tất cả đều có quyền yêu cầu lợi ích của mình được xem xét. Mặt khác, sự đa dạng của các chủ thể là một yếu tố ổn định bởi vì ảnh hưởng của mỗi bên cân bằng lẫn nhau và đòi hỏi các cuộc đàm phán và phối hợp liên tục. Do đó, vai trò của ngoại giao cổ điển sẽ gia tăng trái ngược với việc áp đặt các quy định được cho là có hiệu lực phổ quát trong khuôn khổ của “trật tự thế giới dựa trên luật lệ”. Và vì một cuộc tấn công quân sự vào một siêu cường hạt nhân ngày nay là vô vọng, nên nguy cơ xảy ra một cuộc chiến tranh lớn cũng “bằng không”.
Vâng, có lẽ ẩn sâu đằng sau kho vũ khí hạt nhân của Nga tư duy viển vông có thể là cha đẻ của tư duy, và quan điểm của các tác giả có thể khác với nhận thức của các chính trị gia khác, những người vẫn luôn tự coi mình đang chịu áp lực của “mối quan hệ quyền lực bất bình đẳng”. Các tác giả thậm chí còn đi sâu hơn vào giả thuyết này khi họ viện dẫn việc tránh các cuộc cách mạng và các “bất ổn xã hội” khác như một nguyên tắc chỉ đạo cho chính sách tương lai. Ví dụ, Nga sẽ làm mọi thứ trong khả năng của mình để tránh phải thử thách lòng trung thành của xã hội trong trường hợp chiến tranh. Ví dụ lịch sử về sự sụp đổ của Đế chế Sa hoàng trong Thế chiến thứ nhất chắc chắn đã dẫn dắt các tác giả về mặt này. Mặt khác, chẩn đoán này phù hợp với những nỗ lực mà nước Nga của Vladimir Putin đang thực hiện để ngăn chặn gánh nặng của cuộc chiến tranh Ukraine trở nên rõ ràng trước công chúng. Mặt khác, phân tích của các tác giả người Nga cũng phần nào an ủi những người theo chủ nghĩa Marx: Nếu nội dung chính của chính trị là ngăn chặn sự thay đổi mang tính cách mạng, thì điều đó có nghĩa là, ngược lại, “kẻ phản bội già” (Karl Marx) của cuộc cách mạng vẫn tiếp tục hoạt động bên dưới bề mặt của một chế độ dường như đã hóa đá.
Từ góc nhìn của Valdai, cuộc chiến ở Ukraine đã trở thành thước đo thực tế cho sức bền chiến lược của các cường quốc. Nga bất chấp các biện pháp trừng phạt nặng nề và cô lập ngoại giao từ phương Tây vẫn duy trì khả năng thích ứng, tự chủ kinh tế và ổn định chính trị nội bộ, cho thấy năng lực phục hồi đáng kể của một quốc gia từng bị đánh giá là suy yếu sau Chiến tranh Lạnh. Trong khi đó, châu Âu lại bộc lộ những giới hạn cơ bản về năng lượng, an ninh và ý chí chính trị.
Khủng hoảng Ukraine không chỉ làm suy giảm năng lực công nghiệp và kinh tế của Liên minh châu Âu, mà còn làm lộ rõ sự lệ thuộc chiến lược vào Mỹ cả về an ninh lẫn định hướng đối ngoại. Ngược lại, Nga tận dụng chính áp lực từ phương Tây để thắt chặt quan hệ với Trung Quốc, Ấn Độ và các nước Nam Bán cầu, dần định hình một mạng lưới hợp tác “phi phương Tây” ngày càng vững chắc.
Từ đó, Moscow muốn khẳng định rằng trật tự đơn cực do phương Tây và Hoa Kỳ áp đặt đang mất tính chính danh, và một thế giới đa cực, nơi các trung tâm quyền lực mới nổi cùng chia sẻ ảnh hưởng đang hình thành với Nga như một trụ cột chủ động chứ không phải kẻ bị động.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/510056.ukraine-krieg-moskaus-weltsicht.html