Sáng 24/10/2025, tại TP.Hồ Chí Minh, Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP.Hồ Chí Minh tổ chức tọa đàm về việc giữ nguyên mô hình Chi nhánh Văn phòng Đăng ký đất đai và thời điểm chuyển giao chức năng về cấp xã, trong bối cảnh Nghị quyết 316 của Chính phủ về sắp xếp lại hệ thống Văn phòng Đăng ký đất đai. Đây không chỉ là vấn đề tổ chức bộ máy hành chính mà còn là thách thức lớn với cải cách quản lý đất đai trong chuyển đổi số và tinh giản bộ máy.
Thực trạng Văn phòng Đăng ký đất đai hiện nay
Luật sư Nguyễn Thanh Vĩnh Thy, Chủ nhiệm Đoàn luật sư Hậu Giang, người có nhiều năm kinh nghiệm trong nghiên cứu về Luật Đất đai đánh giá về hiện trạng vai trò của Văn phòng Đăng ký đất đai: “Trải qua nhiều giai đoạn thì đến nay việc Luật Đất đai 2024 ra đời được kỳ vọng là bước đột phá trong việc cải cách thể chế quản lý đất đai và dữ liệu quốc gia, mở ra một chu kỳ cải cách toàn diện trong lĩnh vực này. Trong bối cảnh đó, câu hỏi về việc “giữ hay tinh giản 703 văn phòng đăng ký đất đai” không đơn thuần là một vấn đề về tổ chức bộ máy hành chính, mà còn là một phép thử đối với khả năng tái cấu trúc toàn diện của Nhà nước”.
Hệ thống 703 chi nhánh Văn phòng Đăng ký đất đai hiện tại đã tồn tại từ lâu và trở thành một phần không thể thiếu trong quy trình quản lý đất đai ở Việt Nam. Các văn phòng này, vốn được thành lập với mục đích phục vụ công tác chuyên môn, nay lại đang gánh vác những nhiệm vụ hành chính, từ việc thẩm định hồ sơ cho đến việc phát hành các giấy tờ như sổ đỏ.
Theo quy định của Luật Đất đai 2024, các cơ quan chức năng như UBND các cấp có quyền quản lý nhà nước về đất đai, trong khi các cơ quan chuyên môn như Sở Tài nguyên và Môi trường (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) chỉ đảm nhận vai trò hỗ trợ về mặt kỹ thuật, nghiên cứu và thực thi các chính sách. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các Văn phòng Đăng ký đất đai hiện đang nắm giữ toàn bộ quy trình kỹ thuật, từ đo đạc đất đai, chỉnh lý hồ sơ, cập nhật biến động đến việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
Việc Văn phòng Đăng ký đất đai vừa thực hiện nhiệm vụ hành chính vừa thực hiện công tác kỹ thuật cũng tạo ra một sự trùng lặp trong công việc. Các cơ quan có thẩm quyền hành chính như UBND phải ký và chịu trách nhiệm pháp lý về quyết định đất đai, nhưng lại không trực tiếp tham gia vào việc quản lý dữ liệu, khiến cho họ không thể kiểm soát được tính chính xác và hiệu quả của thông tin được xử lý. Ngược lại, các văn phòng này có đầy đủ dữ liệu nhưng lại không có quyền lực hành chính để thực hiện các quyết định liên quan đến đất đai.
Một vấn đề nữa là số lượng Văn phòng Đăng ký đất đai quá lớn, dẫn đến sự phình to của bộ máy hành chính. Điều này gây tốn kém cho ngân sách nhà nước và tạo ra sự phức tạp trong việc quản lý, khiến hệ thống trở nên kém linh hoạt.
Với thực trạng như vậy, câu hỏi đặt ra là liệu Nhà nước có thể cải cách mô hình này để phù hợp với yêu cầu của thời đại, đặc biệt là trong bối cảnh chuyển đổi số và tinh giản bộ máy hành chính? Cải cách không phải là việc giải thể toàn bộ hệ thống mà là tổ chức lại các chức năng của các văn phòng này, giảm thiểu sự chồng chéo, đồng thời tối ưu hóa việc sử dụng dữ liệu đất đai quốc gia.
Tinh gọn lại bộ máy hay tổ chức lại chức năng?
Trong phần tham luận, theo TS. Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường, hiện 34 tỉnh, thành phố đã thành lập Văn phòng Đăng ký đất đai cấp tỉnh với hơn 700 chi nhánh trực thuộc, hoạt động ổn định và đồng bộ, kết nối với các ngành thuế, tư pháp, ngân hàng và công chứng.
Mô hình này đóng vai trò chủ chốt trong công tác quản lý và cập nhật dữ liệu đất đai. Đồng thời, việc triển khai dịch vụ công trực tuyến toàn trình đã cho phép người dân nộp hồ sơ tại xã hoặc trực tuyến mà không cần thêm tổ chức cấp xã. Các chi nhánh này là đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ tài chính, giảm bớt gánh nặng cho ngân sách địa phương. Việc chuyển giao nhiệm vụ về cấp xã sẽ tạo ra chi phí phát sinh lớn, đặc biệt trong việc xây dựng hạ tầng, đảm bảo an ninh thông tin và đào tạo nhân lực.
TS Phạm Viết Thuận nhấn mạnh rằng, việc duy trì mô hình này sẽ bảo đảm tính thống nhất trong quản lý nhà nước, bảo vệ dữ liệu đất đai quốc gia an toàn và minh bạch trong quá trình chuyển đổi số. Cùng quan điểm, ông Đỗ Đức Đôi, nguyên Phó vụ trưởng Vụ Đăng ký và Thống kê đất đai, cho rằng việc tách bạch giữa quản lý nhà nước và công tác chuyên môn là mục tiêu quan trọng của mô hình này. Chính quyền sẽ quyết định về đất đai, còn các chi nhánh thực hiện công tác kỹ thuật như cấp sổ đỏ.
Ông Đôi cũng cho rằng việc đưa chức năng về cấp xã là không phù hợp với quy định của Luật Đất đai 2024, vì hiện nay cơ sở dữ liệu đất đai chưa được đồng bộ hóa hoàn chỉnh. Mô hình hiện tại đang hoạt động hiệu quả và cần được duy trì.
Trong khi đó, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.Hồ Chí Minh, đề xuất rằng các chi nhánh Văn phòng Đăng ký đất đai nên tổ chức lại theo mô hình ngành dọc như cơ quan thuế, giúp tối ưu hóa quy trình và giảm chi phí. Với hơn 80% xã chưa đạt chuẩn về hạ tầng công nghệ, việc duy trì các chi nhánh này theo khu vực sẽ giúp người dân tiếp cận dịch vụ dễ dàng hơn mà không cần thành lập bộ máy mới. Ông Châu kết luận: “Giữ nguyên mô hình hiện tại và thay đổi tên gọi sẽ giúp thực hiện các chủ trương chung và phục vụ người dân hiệu quả hơn.”
Trong quá trình có nhiều tiếp cận với việc sử dụng Pháp luật Đất đai, Luật sư Nguyễn Thành Vĩnh Thy, Chủ nhiệm Đoàn luật sư Hậu Giang đã nêu quan điểm của mình: Việc giải thể toàn bộ hệ thống Văn phòng Đăng ký đất đai là một bước đi mạnh mẽ, có thể gây gián đoạn dữ liệu địa chính tích lũy suốt hàng chục năm, trong khi cấp xã vẫn chưa đủ năng lực kỹ thuật để đảm nhiệm trách nhiệm này. Tuy nhiên, nếu duy trì mô hình như hiện tại, 703 văn phòng sẽ tiếp tục là một tầng lớp trung gian cồng kềnh, làm chậm tiến độ cải cách hành chính. Để thực sự tinh giản bộ máy, cần phải xem xét lại vai trò và chức năng của từng cấp. UBND các cấp sẽ giữ quyền ra quyết định hành chính, chịu trách nhiệm pháp lý trước người dân, trong khi Sở Tài nguyên và Môi trường phải tập trung vào công tác quản lý dữ liệu, quy hoạch và giám sát.
Để Văn phòng Đăng ký đất đai phát huy hiệu quả, cần tái cơ cấu lại hoạt động, giữ lại những nhiệm vụ kỹ thuật quan trọng như đo đạc, cập nhật và chuẩn hóa dữ liệu, đồng thời loại bỏ các chức năng hành chính như thẩm định hồ sơ và ký duyệt giấy chứng nhận. Thay vì tiếp tục là một bộ phận hành chính trong sở, đơn vị này sẽ chuyển thành “cơ quan chuyên trách cung cấp dịch vụ và quản lý dữ liệu đất đai”, giúp đảm bảo sự minh bạch và hiệu quả trong quản lý.
Để đạt được hiệu quả tối đa, Văn phòng Đăng ký đất đai cần được chuyển thành một tổ chức độc lập với cơ chế tài chính tự chủ, áp dụng hệ thống quản lý tài chính minh bạch và linh hoạt. Các đơn vị này sẽ không còn thuộc bộ máy hành chính, mà sẽ tập trung vào nhiệm vụ duy trì, phát triển và cung cấp dịch vụ công trực tuyến về đất đai. Điều này sẽ giúp giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và tạo điều kiện cho việc triển khai các hệ thống quản lý dựa trên dữ liệu, phù hợp với xu hướng hiện đại của “Chính phủ số” và “dịch vụ công số”.
Khi dữ liệu đất đai quốc gia được chuẩn hóa, các chi nhánh Văn phòng Đăng ký đất đai chuyển thành các đơn vị sự nghiệp tự chủ, không còn tham gia vào công việc hành chính, hệ thống sẽ trở nên nhẹ nhàng và thông minh hơn. Chính phủ sẽ có thể phát triển một hạ tầng dữ liệu quốc gia kết nối từ Trung ương đến địa phương, qua đó cung cấp các dịch vụ công hiệu quả, nhanh chóng và minh bạch cho người dân.
Cải cách không chỉ nhằm mục tiêu tinh giản bộ máy hành chính mà còn là việc xây dựng một nền tảng dữ liệu quốc gia vững chắc, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế và xã hội Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Kiến Văn