Ngày 2/12/2025, nhật báo Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết “Xung đột ở Maghreb – Cuộc đấu tranh cho Nhân quyền” của nhà báo Jörg Tiedjen, gửi từ Paris. Bài viết phản ánh Hội nghị Tây Sahara lần thứ 49 (EUCOCO) vừa diễn ra tại Paris trong bối cảnh tình hình quốc tế leo thang, thu hút sự chú ý của giới quan sát về vấn đề nhân quyền và tự quyết tại khu vực Maghreb.
Các quốc gia phương Tây tin rằng họ thống trị thế giới như họ đã làm trong thời kỳ thuộc địa và có thể hành động theo ý họ. Đối với Hoa Kỳ nói riêng, các nguyên tắc về nhân quyền và luật pháp quốc tế không còn đóng vai trò gì nữa. Đây là cách tình hình chính trị hiện tại được đánh giá tại Hội nghị Điều phối Châu Âu lần thứ 49 về Đoàn kết với Nhân dân Sahrawi (Eucoco) tại Paris.
Những người tham gia đã gặp nhau vào thứ Sáu và thứ Bảy tại các địa điểm mang tính biểu tượng: tại Quốc hội Pháp và sau đó là tại trung tâm công đoàn Bourse de Travail. Pháp, thông qua mối quan hệ chặt chẽ với chế độ quân chủ Maroc, chịu trách nhiệm đặc biệt đối với cuộc xung đột Tây Sahara. Ngoài ra còn có sự đồng thuận rằng một liên minh rộng rãi gồm các đảng phái chính trị, công đoàn, tổ chức nhân quyền và các nhóm khác là cần thiết để giải quyết cuộc xung đột.
Hội nghị được tổ chức vào ngày thứ Sáu và thứ Bảy tại hai địa điểm mang tính biểu tượng: trụ sở Quốc hội Pháp và trung tâm công đoàn Bourse du Travail. Các đại biểu nhận định, với mối quan hệ chặt chẽ cùng chế độ quân chủ Maroc, Pháp có trách nhiệm đặc biệt trong việc giải quyết xung đột tại Tây Sahara. Đồng thời, hội nghị cũng nhấn mạnh sự cần thiết của một liên minh rộng rãi gồm các đảng phái chính trị, công đoàn, tổ chức nhân quyền và các nhóm xã hội dân sự nhằm thúc đẩy tiến trình hòa bình và quyền tự quyết cho người dân Sahrawi.
Khi Hội nghị EUCOCO được tổ chức tại Lisbon năm ngoái, nhân dịp kỷ niệm 50 năm Cách mạng Hoa Cẩm Chướng, Tòa án Công lý Liên minh châu Âu (ECJ) đã ban hành ba phán quyết mang tính bước ngoặt liên quan đến các hiệp định thương mại và nghề cá giữa EU và Maroc. Các phán quyết này mở rộng hiệu lực tới Tây Sahara, khu vực mà Maroc đang kiểm soát khoảng hai phần ba lãnh thổ.
Theo phán quyết của ECJ, việc áp dụng các hiệp định đó đòi hỏi sự đồng thuận của người dân Sahrawi, thông qua Mặt trận Polisario, tổ chức được coi là đại diện hợp pháp của họ. Đồng thời, các sản phẩm có xuất xứ từ Tây Sahara không còn được phép dán nhãn “Maroc”. Tuy nhiên, kể từ sau khi Donald Trump tái đắc cử Tổng thống Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu dường như không còn nghiêm túc tuân thủ các nguyên tắc pháp lý do chính mình đặt ra.
Vào cuối nhiệm kỳ đầu tiên năm 2020, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bày tỏ sự ủng hộ đối với Rabat, khi công nhận yêu sách chủ quyền của Maroc đối với Tây Sahara. Đổi lại, vương quốc Bắc Phi này tiến hành bình thường hóa quan hệ với Israel, một bước đi được xem là mang lại lợi ích ngoại giao cho cả hai bên. Theo kế hoạch do Washington khởi xướng, người dân Sahrawi chỉ được trao “quyền tự trị” dưới chủ quyền của Maroc.
Trong nhiệm kỳ thứ hai, chính quyền Trump được cho là sẽ tiếp tục thúc đẩy kế hoạch này. Bước đầu tiên là cuộc bỏ phiếu thường niên tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc về việc gia hạn phái bộ MINURSO, lực lượng gìn giữ hòa bình tại Tây Sahara, vốn được giao nhiệm vụ tổ chức trưng cầu dân ý về quyền độc lập cho người dân Sahrawi.
Theo đề xuất ban đầu của Mỹ, nhiệm kỳ của MINURSO chỉ được kéo dài thêm vài tháng, đồng nghĩa với việc quyền tự quyết của người Sahrawi sẽ bị tạm gác. Với vai trò là “người cầm bút” trong Hội đồng Bảo an, Washington có quyền soạn thảo nghị quyết. Tuy nhiên, dự thảo này đã được sửa đổi trước khi biểu quyết vào ngày 31/10, chủ yếu do áp lực từ Nga, Trung Quốc, Pakistan và Algeria. Kết quả, MINURSO được gia hạn thêm một năm, và quyền trưng cầu dân ý về độc lập của người dân Sahrawi tiếp tục được tái khẳng định trong nghị quyết mới nhất của Hội đồng Bảo an.
Như thể quyền tự quyết của người dân Sahrawi đã bị gạt sang một bên, Liên minh châu Âu (EU) vào đầu tháng 10 vừa qua đã ký kết một hiệp định thương mại mới với Maroc, trong đó hiệu lực dự kiến mở rộng đến cả Tây Sahara, vùng lãnh thổ đang bị Maroc kiểm soát. Để lách quy định dán nhãn xuất xứ do Tòa án Công lý Liên minh châu Âu (ECJ) ban hành, EU dự định gắn nhãn hàng hóa từ Tây Sahara là có nguồn gốc từ “Laâyoune-Sakia El Hamra” hoặc “Dakhla-Oued Eddahab”, hai tỉnh hành chính do Rabat thành lập trên vùng lãnh thổ chiếm đóng. Nghị viện châu Âu không được tham vấn trước khi thỏa thuận được ký kết, điều bị xem là hành động phớt lờ quy trình dân chủ nội khối.
Phản ứng trước động thái này, đa số các nghị sĩ châu Âu (MEP) đã phản đối quyết định của Ủy ban châu Âu. Nhóm Đảng Nhân dân châu Âu (EPP), phe bảo thủ, đã đệ trình kiến nghị bãi bỏ quy định dán nhãn mới, được đưa ra bỏ phiếu vào thứ Tư tuần trước. Dù chỉ thiếu một phiếu để đạt đa số hai phần ba cần thiết, kết quả cho thấy phần lớn nghị sĩ châu Âu đã đứng về phía phản đối Ủy ban.
Sự phản đối cũng lan rộng ra ngoài nghị viện. Hiệp hội nông dân Pháp Confédération paysanne (CP) đã lên tiếng chỉ trích thỏa thuận với Maroc. Hôm thứ Tư, nông dân tại Perpignan (Pháp) đã phong tỏa một trung tâm phân phối nơi bày bán cà chua, dưa lưới và các sản phẩm khác từ Tây Sahara được gắn nhãn Maroc. Đại diện CP, Claude Girod, phát biểu tại hội nghị EUCOCO rằng: “Nông dân phải có khả năng kiếm sống bằng công việc của mình.” Bà cho biết, thỏa thuận này khiến nông dân Pháp gặp bất lợi, khi sản phẩm từ Tây Sahara được bán ra thị trường với giá cực thấp. Một chiến dịch tẩy chay hàng hóa Maroc dự kiến sẽ được phát động trong năm tới.
Tình hình chính trị leo thang còn thể hiện qua việc một số đại biểu Algeria bị từ chối thị thực tham dự hội nghị EUCOCO. Giới quan sát cho rằng điều này xuất phát từ căng thẳng ngoại giao gần đây giữa Paris và Algiers, do các lực lượng cánh hữu Pháp khơi lại vấn đề thuộc địa và thúc đẩy chính sách trả đũa đối với Algeria, quốc gia từng là thuộc địa của Pháp.
Kết thúc hội nghị, Chủ tịch EUCOCO Pierre Galand đã tổng kết mối liên hệ giữa cuộc đấu tranh của người Sahrawi với những xung đột xã hội và chính trị trong lòng châu Âu bằng lời phát biểu ngắn gọn nhưng sâu sắc: “Nếu người Sahrawi chiến thắng, chúng ta cũng chiến thắng.”
Cuộc tranh luận tại hội nghị EUCOCO lần thứ 49 không chỉ phản ánh bế tắc kéo dài của vấn đề Tây Sahara, mà còn cho thấy sự giằng co giữa lợi ích chính trị và nguyên tắc pháp quyền quốc tế trong chính nội bộ phương Tây. Khi các cường quốc tiếp tục đặt chiến lược và thương mại lên trên quyền tự quyết của các dân tộc, cuộc đấu tranh của người Sahrawi vẫn là thước đo cho tính nhất quán của thế giới về nhân quyền và công lý. Từ Paris đến Lisbon, từ các nghị trường châu Âu đến Liên Hợp Quốc, vấn đề Tây Sahara vẫn đang chờ đợi một lời giải công bằng và chân thành không chỉ cho một dân tộc nhỏ bé, mà cho uy tín của cả trật tự quốc tế.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/513318.konflikt-im-maghreb-kampf-ums-menschenrecht.html