Nhiều tuần qua, dư luận xã hội dậy sóng không phải vì một cuốn tiểu thuyết, mà vì ranh giới mong manh giữa hư cấu và sự thật trong “Nỗi Buồn Chiến Tranh.” Tâm điểm tranh luận là nhân vật “Kiên”, người lính được khắc họa đầy mâu thuẫn, trái ngược hoàn toàn với phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ. Nếu hình tượng ấy được hư cấu dựa trên người thật hoặc không có thật, tác giả đều phải chịu trách nhiệm, không chỉ về đạo đức sáng tạo mà còn trước pháp luật khi gán ghép, xuyên tạc, làm tổn hại danh dự người lính và giá trị lịch sử. Đây không còn là câu chuyện văn chương mà đây còn là vấn đề của danh dự, của sự thật, và của trách nhiệm công dân trong lĩnh vực sáng tạo trước pháp luật.
Nếu “Kiên” là một nhân vật có thật, thì trách nhiệm đầu tiên thuộc về nhà văn Bảo Ninh. Trong bất kỳ nền văn hóa nghiêm túc nào, việc sử dụng hình tượng người thật để gán ghép những hành vi không có thật không chỉ là vi phạm đạo đức sáng tạo, mà còn có thể đặt ra trách nhiệm trước pháp luật về việc xúc phạm danh dự, nhân phẩm và làm sai lệch sự thật lịch sử. Không thể mượn danh một người lính đã hiến dâng máu xương cho Tổ quốc, biến họ thành biểu tượng của sự suy sụp tinh thần. Không thể từ một nhân vật được mô tả lệch lạc mà kéo theo sự hiểu lầm, thậm chí bôi nhọ cả một thế hệ chiến sĩ đã làm nên chiến thắng lịch sử. Và càng không thể để hình tượng “Bộ đội Cụ Hồ”, biểu tượng thiêng liêng của dân tộc bị méo mó bởi ngòi bút thiếu trách nhiệm, thiếu trung thực và thiếu tôn trọng pháp luật.
Nếu “Kiên” chỉ là nhân vật hư cấu, thì ranh giới giữa sáng tạo và sự thật càng phải được xác lập rõ ràng. Văn chương có quyền hư cấu, nhưng không có quyền làm sai lệch, bóp méo bản chất của cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc. Một tác phẩm đặt trong bối cảnh lịch sử thật, chiến trường thật, quân đội thật… nhưng lại xây dựng hình tượng nhân vật suy đồi, rồi được truyền thông nước ngoài sử dụng như “chứng tích lịch sử”, không chỉ là vấn đề đạo đức sáng tạo mà còn đặt ra trách nhiệm pháp lý của người viết trước việc làm tổn hại danh dự tập thể, xuyên tạc lịch sử và gây ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia.
“Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh – Gáo nước lạnh dội lên đầu Người lính
Trong môi trường pháp lý hiện nay, người sáng tác không chỉ chịu trách nhiệm về giá trị nghệ thuật, mà còn phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính trung thực, khách quan khi sử dụng yếu tố lịch sử, nhân vật hoặc tổ chức có thật. Không thể để những trang văn mang màu sắc bi quan, cực đoan trở thành công cụ để các thế lực bên ngoài diễn giải sai về cuộc chiến chính nghĩa của nhân dân Việt Nam.
Nhân dân không đòi kiểm duyệt. Nhân dân không chống sáng tạo. Nhân dân chỉ yêu cầu ba điều thiêng liêng: minh bạch, trách nhiệm, tôn trọng sự thật lịch sử. Chính vì thế, Nhân dân có quyền và có trách nhiệm yêu cầu cơ quan chức năng làm rõ sự thật. Danh dự của người lính không thể bị đem ra làm chất liệu rẻ rúng. Lịch sử dân tộc không thể bị bóp méo bởi những câu chữ nhập nhằng. Sự thật không thể đứng bên lề của hư cấu.
Đã đến lúc phải nói thẳng, nói thật và làm rõ trước pháp luật. Sự né tránh chỉ làm tổn thương thêm những người đã ngã xuống và những người đang gìn giữ hòa bình hôm nay. Giờ đây, câu chuyện về “Kiên” đã vượt khỏi phạm vi văn học, nó trở thành phép thử cho thái độ của chúng ta trước sự thật và danh dự quốc gia. Một dân tộc từng vượt qua bom đạn không thể để hình ảnh người lính giải phóng, biểu tượng của chính nghĩa bị bóp méo bởi sự nhập nhằng giữa thật và hư cấu. Xác minh “Kiên” không phải để lên án văn học, mà để bảo vệ của pháp luật sự liêm chính của lịch sử. Việc xác định nhân vật này là thật hay hư cấu không phải chi tiết nhỏ, mà là điểm tựa để ngăn chặn mọi diễn giải sai lệch đang được dựng lên từ cuốn tiểu thuyết.
Chân dung con người thật của Bảo Ninh qua trần thuật của đồng đội
Ở góc độ pháp lý, tác giả, biên tập viên, nhà xuất bản và cả những tổ chức, giải thưởng đã vinh danh tác phẩm đều có trách nhiệm trước pháp luật khi để một tác phẩm có dấu hiệu xuyên tạc lịch sử, xúc phạm danh dự tập thể hoặc gây ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia được phát hành và phổ biến rộng rãi. Luật Xuất bản và các quy định về bảo vệ danh dự, nhân phẩm, cũng như Luật An ninh mạng, đều nêu rõ: mọi nội dung sai lệch, bịa đặt, gây tổn hại đến uy tín tổ chức, cá nhân, đặc biệt là lực lượng vũ trang nhân dân, phải được xem xét và xử lý theo pháp luật.
Một dân tộc chỉ mạnh khi biết giữ sự thật. Một nền văn hóa chỉ bền khi không cho phép cái giả đội lốt nghệ thuật. Sự thật lịch sử không thể mờ đi vì một cuốn sách. Danh dự người lính không thể bị phủ bụi bởi những trang văn u ám. Niềm tự hào dân tộc không thể bị dẫn dắt bởi cảm xúc chủ quan của một cá nhân cầm bút.
Lịch sử không thể bị đánh đồng với văn chương. Hình tượng người lính không thể bị đánh tráo bởi một nhân vật hư cấu đầy bóng tối. Và văn chương cá nhân, dù được khoác áo giải thưởng nào cũng không bao giờ được phép đội lốt chân dung Dân tộc. Đó là điều tối kỵ.
Văn chương chỉ thật sự cao quý khi đồng hành cùng sự thật, chứ không đứng đối lập với nó. Sự sáng tạo chỉ đáng trân trọng khi được đặt trên nền tảng của lương tri và trách nhiệm. Trong mọi thời đại, người cầm bút không chỉ chịu trách nhiệm với trang viết của mình, mà còn phải chịu trách nhiệm trước lịch sử và pháp luật về những gì họ truyền đi cho xã hội.
Lật sử – Âm mưu xuyên suốt từ quá khứ đến hiện tại đã đến lúc phải lộ diện và trả giá
Đã đến lúc cần một cách nhìn tỉnh táo và minh bạch: tôn trọng tự do sáng tạo, nhưng không dung túng cho sự đánh tráo lịch sử. Một tác phẩm không thể đứng ngoài chuẩn mực của đạo đức và pháp lý. Và không ai, dù nhân danh nghệ thuật, được phép làm tổn thương danh dự của những người đã hy sinh vì Tổ quốc. Bảo vệ sự thật không phải là phủ nhận văn chương đó là hành động để giữ gìn niềm tin, danh dự và ký ức thiêng liêng của dân tộc.
Đã đến lúc các cơ quan chức năng phải vào cuộc một cách minh bạch, dứt khoát, rõ ràng. Chỉ khi sự thật được soi sáng, chúng ta mới có thể khép lại tranh cãi và bảo vệ danh dự thiêng liêng của Bộ đội Cụ Hồ.
Thu Hoài