Một cuộc điều tra của Đài Deutsche Welle (DW) phối hợp cùng các đối tác châu Âu vừa hé lộ bê bối tại Ngân hàng Tinh trùng châu Âu (ESB) ở Đan Mạch. ESB bị phát hiện đã phân phối tinh trùng mang đột biến gen TP53, loại gen làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh ung thư, đặc biệt ở trẻ em. Theo kết quả điều tra, tinh trùng từ một người hiến tặng mang đột biến này đã được dùng để thụ thai cho gần 200 trẻ em trên khắp châu Âu. Các chuyên gia di truyền cảnh báo, một số trẻ đã tử vong vì ung thư và phần lớn những người mang gen này có khả năng cao phát bệnh trong suốt cuộc đời.
Tại Hội nghị của Hội Di truyền người châu Âu, các chuyên gia cho biết đã có 67 trẻ em thuộc 46 gia đình ở 8 quốc gia được xét nghiệm. Kết quả cho thấy 23 trẻ mang đột biến gen TP53, trong đó 10 em đã mắc các bệnh ung thư như bạch cầu và u lympho không Hodgkin.
Từ phát hiện này, mạng lưới phóng viên của 14 đài truyền hình công cộng châu Âu đã khởi động cuộc điều tra quy mô lớn. Họ gửi yêu cầu thông tin đến các cơ quan quản lý sinh sản, truy tìm hồ sơ điều trị, phỏng vấn bác sĩ và phụ huynh, đồng thời đối chiếu dữ liệu với Ngân hàng Tinh trùng châu Âu (ESB).
Kết quả điều tra cho thấy có tới 20% tinh trùng của người hiến tặng mang đột biến gen TP53. Bất kỳ đứa trẻ nào được thụ thai từ số tinh trùng này đều mang đột biến nguy hiểm đó trong toàn bộ tế bào cơ thể. Hiện chưa thể xác định chính xác số trẻ mang gen đột biến, song các chuyên gia cho rằng chỉ một tỷ lệ rất nhỏ có thể tránh được ung thư trong đời. Theo Cleveland Clinic, người mang đột biến gen TP53 có tới 90% nguy cơ mắc một hoặc nhiều loại ung thư trước tuổi 60, và khoảng 50% phát bệnh trước tuổi 40.
Năm 2023, Ngân hàng Tinh trùng châu Âu (ESB) phát hiện một người hiến tinh trùng thường xuyên, được mã hóa là người hiến tặng 7069, mang đột biến hiếm của gen TP53. Đột biến này làm suy giảm khả năng ức chế tế bào ung thư, khiến người mang gen có nguy cơ cao mắc nhiều loại ung thư suốt đời. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh có con được thụ thai từ tinh trùng của người này không hề được cảnh báo.
Theo kết quả điều tra, người đàn ông mang gen đột biến TP53 đã vượt qua các bước sàng lọc khi đăng ký hiến tinh trùng tại ESB vào năm 2005, khi anh còn là sinh viên. Thời điểm đó, anh không biết mình mang đột biến gen nguy hiểm. Trong suốt 17 năm sau đó, tinh trùng của anh được phân phối cho nhiều phụ nữ đang điều trị hiếm muộn tại các quốc gia khác nhau ở châu Âu.
Trong hơn 15 năm, phụ nữ ở ít nhất 14 quốc gia đã sử dụng tinh trùng từ người hiến tặng 7069, dẫn đến ít nhất 197 trẻ được thụ thai – con số thực tế có thể cao hơn do ESB không công bố đầy đủ dữ liệu. Riêng tại Bỉ, đã có 53 trẻ được sinh ra từ 38 phụ nữ khác nhau, vượt xa giới hạn pháp lý quy định tinh trùng của một người hiến chỉ được dùng cho tối đa 6 phụ nữ.
ESB cho biết họ đã chặn vĩnh viễn người hiến tặng này từ tháng 10/2023, song nhiều gia đình chỉ được thông báo sau đó hơn một năm rưỡi. Đại diện ESB lý giải sự chậm trễ do hệ thống báo cáo yếu kém và tình trạng “du lịch sinh sản” khiến việc kiểm soát phân phối tinh trùng trở nên khó khăn.
Theo CBS News, Ngân hàng Tinh trùng châu Âu (ESB) cho biết họ không vận chuyển tinh trùng sang Mỹ do vướng quy định của quốc gia này, song có hợp tác với các ngân hàng tinh trùng ở Canada và Mexico. Hiện các quy định của Liên minh châu Âu (EU) không giới hạn số trẻ được sinh ra từ một người hiến tặng, cũng không có cơ sở dữ liệu theo dõi xuyên biên giới, khiến việc truy vết, cảnh báo và xét nghiệm cho trẻ gặp nhiều khó khăn.
Các bác sĩ khuyến cáo những phụ huynh lo lắng nên liên hệ lại với phòng khám từng điều trị và cơ quan quản lý sinh sản tại quốc gia của mình để được tư vấn và hỗ trợ xét nghiệm di truyền.
Trước vụ việc, các hiệp hội gia đình và giới chuyên môn kêu gọi EU thiết lập giới hạn bắt buộc về số gia đình được sử dụng tinh trùng từ cùng một người hiến (ví dụ tối đa 6 gia đình), đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu toàn cầu để quản lý và theo dõi người hiến tặng.
Giáo sư Clare Turnbull tại Viện Nghiên cứu Ung thư London nhận định đây là “một chẩn đoán mang tính hủy diệt” với các gia đình liên quan. Bà cho rằng sự việc là kết quả trớ trêu của hai yếu tố hiếm gặp: người hiến mang đột biến gen có tỷ lệ dưới 1/10.000 dân, và mẫu tinh trùng của anh lại được dùng cho số lượng trẻ quá lớn.
Đồng quan điểm, Giáo sư Mary Herbert từ Đại học Monash (Australia) đánh giá vụ việc phơi bày rõ lỗ hổng trong quản lý sinh sản, kêu gọi các cơ quan chức năng tăng cường sàng lọc gen và kiểm soát chặt chẽ số lượng trẻ được sinh ra từ mỗi người hiến duy nhất.
Ngân hàng Tinh trùng châu Âu (ESB) – có trụ sở tại Copenhagen (Đan Mạch) và thuộc sở hữu của quỹ đầu tư tư nhân Perwyn – là một trong những ngân hàng tinh trùng lớn nhất khu vực. Năm 2023, ESB đạt doanh thu hơn 60 triệu kroner Đan Mạch (tương đương khoảng 8 triệu euro), gần gấp đôi so với năm 2022. Nguồn tinh trùng của ESB được xuất khẩu rộng rãi khắp châu Âu và tới cả những quốc gia xa như Afghanistan và Bolivia.
Theo quy định, người hiến tinh trùng phải trải qua các xét nghiệm y tế nghiêm ngặt, tuy nhiên quy trình này không bao gồm kiểm tra các đột biến gen hiếm như TP53. Chính lỗ hổng này đã dẫn đến vụ việc gây chấn động, khi hàng trăm trẻ em ở châu Âu có nguy cơ mang đột biến gen làm tăng khả năng mắc ung thư.
Vụ việc tại Ngân hàng Tinh trùng châu Âu (ESB) không chỉ làm dấy lên lo ngại về an toàn di truyền trong hiến tặng tinh trùng, mà còn cho thấy những lỗ hổng nghiêm trọng trong hệ thống quản lý sinh sản ở châu Âu. Các chuyên gia cho rằng sự cố này cần trở thành lời cảnh tỉnh để các quốc gia siết chặt quy trình sàng lọc gen, tăng cường hợp tác và minh bạch thông tin giữa các cơ quan quản lý. Chỉ khi có một cơ chế giám sát thống nhất và toàn diện, những bi kịch tương tự mới có thể được ngăn ngừa trong tương lai.
Đinh Hoàng Anh.