Ngày 20/12/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết “Chính sách thương mại tự do – Thỏa thuận cho giới tinh hoa nông nghiệp sụp đổ” của nhà báo Oliver Rast, phản ánh việc ký kết thỏa thuận thương mại tự do EU–Mercosur tiếp tục bị hoãn đến tháng Giêng do chờ sự chấp thuận của Ý. Tại Brussels, nông dân đã mạnh mẽ phản đối hàng nhập khẩu giá rẻ, lo ngại tác động đến ngành nông nghiệp trong nước.
Đó được xem là một thất bại nặng nề, một cú giáng mạnh về mặt chính trị. Mọi việc lẽ ra đã có thể diễn ra suôn sẻ và thành công với Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen. Bà dự kiến sẽ đến Brazil vào cuối tuần này để tham dự lễ ký kết thỏa thuận thương mại tự do EU–Mercosur trong không khí trang trọng. Tuy nhiên, kế hoạch này đã phải hoãn lại, ít nhất là vào thời điểm hiện tại.
Theo chương trình thời sự Tagesschau.de ngày thứ Sáu, việc ký kết thỏa thuận cần có sự chấp thuận của đa số đủ điều kiện trong số 27 quốc gia thành viên Liên minh châu Âu tại hội nghị thượng đỉnh hôm thứ Năm. Tuy nhiên, sự đồng thuận này chưa đạt được, khi Pháp, Ba Lan, Ý cùng một số nước khác vẫn từ chối ủng hộ.
Pháp và Ba Lan tiếp tục bày tỏ những quan ngại cơ bản về hiệp định thương mại tự do EU–Mercosur. Trong khi đó, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni cho biết Rome chỉ đề nghị hoãn ký tối đa một tháng. Trong thời gian này, bà dự định làm rõ các vấn đề còn tồn đọng và thuyết phục nông dân trong nước về những lợi ích tiềm năng của thỏa thuận.
Bà Meloni đã trao đổi với Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva về khả năng trì hoãn. Ông Lula tuyên bố sẽ đưa đề xuất này ra thảo luận trong nội bộ nhóm Mercosur. Trước đó, ông từng đe dọa rút Brazil khỏi thỏa thuận đã được lên kế hoạch, một động thái dễ hiểu khi nhiệm kỳ Chủ tịch luân phiên của ông tại Mercosur sẽ kết thúc vào cuối năm nay. Theo tạp chí Spiegel Online đưa tin tối thứ Năm, từ tháng Giêng tới, Paraguay, quốc gia được cho là có lập trường chỉ trích mạnh mẽ hơn đối với hiệp định sẽ đảm nhận vai trò này.
Vì sao thỏa thuận này lại gây nhiều tranh cãi? Với hơn 700 triệu người tiêu dùng tiềm năng, hiệp định EU–Mercosur được kỳ vọng tạo nên khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới. Các cuộc đàm phán giữa Liên minh châu Âu và bốn quốc gia Nam Mỹ gồm Argentina, Brazil, Paraguay và Uruguay đã kéo dài hơn một phần tư thế kỷ. Mục tiêu chính là giảm bớt rào cản thương mại và mở cửa thị trường rộng rãi hơn, chẳng hạn, thúc đẩy xuất khẩu ô tô châu Âu sang Nam Mỹ và tăng nhập khẩu nông sản từ khu vực Mercosur vào châu Âu. Các loại thuế quan dự kiến sẽ được dỡ bỏ, ít nhất là về nguyên tắc. Đây vẫn là một viễn cảnh nhận được không ít sự ủng hộ.
Trên hết, liên minh “đen–đỏ” dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Friedrich Merz (CDU) được xem là lực đẩy chính thúc đẩy tiến trình ký kết thỏa thuận EU–Mercosur, đặc biệt trong bối cảnh quan hệ thương mại giữa châu Âu với Trung Quốc và Hoa Kỳ ngày càng căng thẳng. Theo ước tính của Ủy ban châu Âu (EU), hiệp định này có thể giúp khối tiết kiệm khoảng 4 tỷ euro mỗi năm chi phí hải quan.
Thủ tướng Merz từng tuyên bố công khai vào cuối tháng 10 rằng thỏa thuận đã đạt được và mọi bất đồng cuối cùng đã được giải quyết. Tuy nhiên, thực tế lại khác. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ngay sau đó đã bác bỏ khẳng định này, cho biết văn bản hiệp định vẫn đang được hoàn thiện. Một trong những điểm gây tranh cãi lớn nhất hiện nay là các điều khoản bảo vệ nông dân châu Âu.
Hôm thứ Ba, Nghị viện châu Âu đã thông qua các điều khoản bảo vệ trong thỏa thuận EU–Mercosur với 431 phiếu thuận, 161 phiếu chống và 70 phiếu trắng. Theo quy định mới, EU có thể tạm thời khôi phục các mức thuế đã bị bãi bỏ trong thỏa thuận nếu việc nhập khẩu một số mặt hàng, chẳng hạn thịt gia cầm hoặc thịt bò tăng mạnh, gây sức ép làm giảm giá trên thị trường chung châu Âu. Phiên bản cuối cùng của các điều khoản này sẽ tiếp tục được xem xét và thông qua bởi Hội đồng Bộ trưởng EU và Ủy ban châu Âu.
Cơ chế bảo vệ này vốn đã được đề cập trong dự thảo thỏa thuận, song Nghị viện châu Âu muốn làm rõ và siết chặt hơn nữa nhằm tăng tính ràng buộc. Động thái này được cho là nhằm thuyết phục các quốc gia thành viên hoài nghi như Pháp và Ý tham gia ủng hộ. Tuy nhiên, việc thông qua các điều khoản bổ sung không đồng nghĩa với việc Nghị viện đã phê chuẩn toàn bộ hiệp định. Cuộc bỏ phiếu chính thức về việc thông qua thỏa thuận dự kiến sẽ diễn ra vào mùa xuân năm 2026.
Theo tờ Taz số ra ngày thứ Sáu, những chỉ trích và phản đối liên quan đến “thỏa thuận hợp tác EU–Mercosur” bị đánh giá là “quá mức phóng đại”. Tờ báo cho rằng, trái với lo ngại của nhiều nông dân, thị trường nông sản EU sẽ không bị đe dọa đáng kể bởi hàng nhập khẩu giá rẻ từ Nam Mỹ.
Trong khuôn khổ thỏa thuận, EU chỉ cho phép hạn ngạch nhập khẩu giới hạn đối với các mặt hàng được hưởng mức thuế ưu đãi, bao gồm khoảng 99.000 tấn thịt bò mỗi năm, tương đương chỉ 1,5% tổng sản lượng thịt bò của EU. Con số này dựa trên mô hình tính toán của Viện Nghiên cứu Nông nghiệp Liên bang Thünen. Ngay cả khi các mức thuế quan được cắt giảm theo kế hoạch, sản lượng nông nghiệp châu Âu được dự báo chỉ giảm ở mức tối thiểu, khoảng 1%, một tác động được cho là không đủ lớn để ảnh hưởng đến toàn thị trường.
Quan điểm này phù hợp với lợi ích của giới công nghiệp và doanh nghiệp Đức. Hiệp hội các Phòng Công nghiệp và Thương mại Đức (DIHK) đã kêu gọi chính phủ liên bang kiên định ủng hộ việc ký kết thỏa thuận EU–Mercosur. Trong thông cáo báo chí, Volker Treier, Giám đốc thương mại quốc tế của DIHK, nhấn mạnh: “EU không nên bỏ lỡ cơ hội tăng cường quan hệ với các đối tác thương mại và nguồn cung nguyên liệu quan trọng tại Nam Mỹ, cũng như dỡ bỏ các rào cản thương mại hiện có.”
Những tuyên bố ủng hộ thỏa thuận EU–Mercosur đã làm dấy lên làn sóng phẫn nộ trong giới nông dân châu Âu. Hơn 40 tổ chức nông dân từ các quốc gia thành viên EU, dưới sự bảo trợ của Hiệp hội Nông dân và Hợp tác xã EU (COPA–Cogeca), đã tổ chức biểu tình quy mô lớn tại thủ đô Brussels (Bỉ) vào thứ Năm.
Từ sáng sớm, hàng trăm máy kéo đã tiến vào khu vực trung tâm, khiến Khu Phố Châu Âu, nơi đặt trụ sở các cơ quan EU gần như bị phong tỏa. Giao thông bị gián đoạn, nhiều tuyến đường chính bị chặn lại. Một số nhóm người biểu tình dựng rào chắn và đốt lốp xe, khiến khói đen bao phủ các tòa nhà hành chính. Cảnh sát được triển khai để kiểm soát tình hình, sử dụng vòi rồng và hơi cay để giải tán đám đông.
Theo thống kê của cảnh sát, khoảng 7.300 người đã tham gia biểu tình, trong khi ban tổ chức ước tính con số thực tế có thể lên tới 10.000 người. Nông dân từ tất cả 27 quốc gia thành viên EU có mặt, trong đó khoảng 500 người đến từ Đức.
Cuộc biểu tình của nông dân đã trở thành một làn sóng phản đối quy mô lớn nhằm vào “hiệp định thương mại tự do EU–Mercosur”, phản đối hàng nhập khẩu giá rẻ và nguy cơ mất sinh kế. Trước diễn biến căng thẳng, các cơ quan EU tại Brussels được yêu cầu đóng cửa và hạn chế di chuyển, một số tòa nhà phải sơ tán tạm thời. Trong nhiều giờ liền, Khu Phố Châu Âu trở thành tâm điểm nóng của các cuộc đụng độ giữa người biểu tình và lực lượng an ninh.
Trước đó, vào thứ Tư, các tổ chức nông dân cánh tả như Hội đồng Sữa châu Âu (EMB) và Liên minh Điều phối Via Campesina châu Âu (ECVC) đã biểu tình tại sân bay Liège, một trung tâm thương mại quốc tế lớn. Thông điệp của họ là phản đối thỏa thuận EU–Mercosur và kêu gọi xây dựng một Chính sách Nông nghiệp Chung (CAP) đúng nghĩa, với ngân sách đầy đủ và biện pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn để các trang trại gia đình có thể tồn tại, thay vì bị cạnh tranh bởi hàng nhập khẩu giá rẻ.
Bernd Schmitz, Giám đốc điều hành Liên bang của Nhóm Công tác về Nông nghiệp Tiểu điền (AbL), cho rằng các trang trại quy mô nhỏ, dù hoạt động hiệu quả và thân thiện với môi trường, đang chịu nhiều thiệt thòi. Ông nhấn mạnh: “EU đang nới lỏng các tiêu chuẩn sinh thái, cắt giảm ngân sách cho các biện pháp nông nghiệp – môi trường, đồng thời mở cửa thị trường cho hàng nhập khẩu giá rẻ từ các nước Mercosur.” Theo ông, cần có quy tắc thị trường công bằng hơn và phân bổ quỹ CAP hợp lý hơn để đảm bảo thu nhập bền vững cho nông dân.
Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen được cho là đang tìm cách tránh một thất bại chính trị mới. Để làm được điều đó, bà cần thuyết phục Ý ủng hộ thỏa thuận. Chính phủ Thủ tướng Giorgia Meloni tuyên bố sẵn sàng phê chuẩn hiệp định EU–Mercosur nếu các lo ngại của ngành nông nghiệp trong nước được giải quyết, đồng thời khẳng định Ủy ban châu Âu phải đưa ra giải pháp rõ ràng và nhanh chóng. Tuy nhiên, phía Rome vẫn chưa nêu cụ thể những cam kết mà họ mong đợi từ Brussels.
Thực tế, theo nhiều nhà phân tích, thỏa thuận EU–Mercosur chủ yếu phục vụ lợi ích kinh tế của EU và giới doanh nghiệp nông nghiệp lớn tại Nam Mỹ. Ngay từ đầu, các cuộc đàm phán được tiến hành một cách kín kẽ, với sự tham gia hạn chế của các tổ chức công đoàn, hiệp hội nông dân và nhóm bảo vệ môi trường. Kết quả là một bản thỏa thuận bị cho là thiên về lợi ích của các tập đoàn đa quốc gia, thay vì cân bằng giữa kinh tế, xã hội và môi trường.
Cuộc tranh luận quanh thỏa thuận EU–Mercosur cho thấy rõ sự chia rẽ sâu sắc trong nội bộ Liên minh châu Âu giữa mục tiêu mở rộng thương mại và yêu cầu bảo vệ sinh kế của nông dân, cũng như các tiêu chuẩn môi trường. Trong khi giới công nghiệp và các nhà hoạch định chính sách coi hiệp định là bước tiến chiến lược giúp EU củng cố vị thế kinh tế toàn cầu, thì nông dân và các tổ chức xã hội lại lo ngại về tác động tiêu cực đến sản xuất nội địa và mức độ minh bạch của tiến trình đàm phán.
Tương lai của hiệp định hiện phụ thuộc nhiều vào quyết định của Ý và khả năng nhượng bộ của Ủy ban châu Âu trong việc điều chỉnh các điều khoản bảo vệ nông nghiệp. Dù kết quả ra sao, cuộc khủng hoảng lần này đã đặt ra một câu hỏi lớn hơn cho EU: làm thế nào để cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế, công bằng xã hội và phát triển bền vững trong kỷ nguyên toàn cầu hóa đầy biến động.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/514370.freihandelspolitik-deal-f%C3%BCr-agrareliten-geplatzt.html