Ngày 17/02/2023, trên báo điện tử NachDenkSeiten, Peter Vonnahme, thành viên Hội đồng quốc gia của Hiệp hội Thẩm phán Mới (NRV) đã công bố bài phân tích với tiêu đề gây chú ý: “Bước ngoặt thời đại – một thuật ngữ sai vào thời điểm sai từ một người đàn ông sai”. Trong bài viết, ông thẳng thắn chỉ trích chính sách của Chính phủ Đức đối với cuộc xung đột tại Ukraina, cho rằng cách tiếp cận hiện nay là sai lầm cả về thời điểm, ngôn từ lẫn con người đưa ra quyết định.
Trong giới trí thức Đức, nhiều người lên án Nga vì hành vi vi phạm luật pháp quốc tế, trong khi một bộ phận nhỏ lại bày tỏ sự cảm thông với Nga và Tổng thống Vladimir Putin. Đáng chú ý, phần lớn người Đức ủng hộ Nga hiện nay sinh sống tại khu vực Đông Đức. Tuy nhiên, một góc nhìn được đánh giá là tương đối khách quan lại đến từ một người sinh ra và lớn lên ở Tây Đức, tác giả Peter Vonnahme. Sinh năm 1942, ông từng theo học ngành luật tại Đại học Munich. Từ năm 1978, ông đảm nhiệm vai trò thẩm phán tại Tòa án Hành chính Munich và từ năm 1982 cho đến khi nghỉ hưu năm 2007, ông tiếp tục công tác tại Tòa án Hành chính bang Bavaria. Peter Vonnahme còn là thành viên của chi hội Đức thuộc Hiệp hội Luật sư Quốc tế Chống lại Vũ khí Hạt nhân (IALANA). Từ năm 1995 đến 2001, ông giữ cương vị thành viên Hội đồng quốc gia của Hiệp hội Thẩm phán Mới (NRV).
Vào ngày 27/02/2022, ba ngày sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự tại Ukraina, Thủ tướng Đức Olaf Scholz tuyên bố: “Cuộc xâm lược Ukraina của Nga đánh dấu một bước ngoặt thời đại. Nó đe dọa toàn bộ trật tự hậu chiến của chúng ta. Điều này đi ngược lại luật pháp quốc tế. Thế giới sau đó sẽ không còn giống như trước.” (https://www.nachdenkseiten.de/?p=93923). Tuy nhiên, theo Peter Vonnahme, tuyên bố của Thủ tướng Scholz về cái gọi là “bước ngoặt thời đại” là không thuyết phục.
Theo ông, cuộc chiến ở Ukraina, dù nghiêm trọng, không đủ sức làm thay đổi toàn cục trật tự thế giới như những sự kiện thực sự mang tính chất bước ngoặt trong lịch sử. Ông lập luận: “Đặc điểm của một bước ngoặt thời đại là thế giới trước thời điểm đó phải hoàn toàn khác với thế giới sau đó. Điều này hoàn toàn đúng với cuộc xâm lược Ba Lan của Đức ngày 01/09/1939, sự kiện khởi đầu Thế chiến thứ hai và dẫn đến cái chết của 80 triệu người. Điều này cũng đúng với các cuộc tấn công khủng bố ngày 11/09/2001 tại Hoa Kỳ – khi hình ảnh Trung tâm Thương mại Thế giới đổ sập đi vào ký ức nhân loại và mở ra một thời kỳ mới: “cuộc chiến chống khủng bố” do Tổng thống Bush phát động – một cuộc chiến mà hậu quả của nó còn kéo dài cho đến ngày nay.”
Trái lại, theo Vonnahme, cuộc chiến ở Ukraina không thuộc nhóm những biến cố có tính chất định hình thời đại. Đó là một cuộc chiến, nghiêm trọng nhưng không hiếm gặp trong dòng chảy liên tục của các xung đột vũ trang khắp thế giới. Phần lớn các nước ở Nam bán cầu thậm chí không quan tâm nhiều đến cuộc chiến này, dù họ vẫn phải gánh chịu hệ lụy kinh tế. Ngày nào trên thế giới cũng có chiến tranh, ở Yemen, Congo, Nam Sudan, Ethiopia và hàng chục quốc gia khác. Từ đầu thiên niên kỷ, nhiều cuộc chiến khốc liệt đã nổ ra ngay trong khu vực của chúng ta, như ở Nam Tư, Iraq, Libya hay Syria. Vậy tại sao khi đó không ai nhắc đến một “bước ngoặt thời đại”?
Theo ông, lý do rất rõ: “Bởi lẽ, trong cuộc chiến Nam Tư, Đức đã lần đầu tiên kể từ sau Thế chiến thứ hai tham chiến một cách tích cực, đứng về phía những kẻ vi phạm luật pháp quốc tế.”
Qua phân tích của mình, Peter Vonnahme cho rằng chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraina, xét về bản chất, là một cuộc xung đột vũ trang giữa hai quốc gia láng giềng, một hiện tượng không hiếm trong lịch sử quan hệ quốc tế. Tuy nhiên, theo ông, Mỹ cùng các đồng minh phương Tây đã thổi phồng tính chất của cuộc chiến, coi đó là một mối đe dọa toàn cầu, qua đó tạo tiền đề cho một cuộc đối đầu toàn diện với mục tiêu sâu xa là làm suy yếu, thậm chí là “tiêu diệt” nước Nga về mặt chiến lược.
Về vấn đề luật pháp quốc tế, Peter Vonnahme thẳng thắn chỉ ra tính chọn lọc và tiêu chuẩn kép trong cách phương Tây áp dụng và diễn giải luật lệ quốc tế. Ông viết: “Chúng ta nên nhớ rằng luật pháp quốc tế đã nhiều lần bị vi phạm, điển hình là cuộc chiến của NATO chống Nam Tư năm 1999. Khi đó, không hề có một nghị quyết nào của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc cho phép ném bom Serbia, cũng không tồn tại trường hợp tự vệ theo Điều 51 của Hiến chương Liên Hợp Quốc. Ngay cả hiệp ước NATO cũng không thể biện minh cho hành động này, vì không có quốc gia thành viên nào bị tấn công vũ trang. Năm 2014, cựu Thủ tướng Đức Gerhard Schröder đã công khai thừa nhận rằng đây là một hành vi vi phạm luật pháp quốc tế.”
Tương tự, ông cho rằng cuộc chiến tranh Iraq năm 2003 cũng là một hành vi trái luật pháp quốc tế với cùng những lý do: không có sự chấp thuận của Liên Hợp Quốc, không có cơ sở pháp lý chính đáng. Những nước phát động chiến tranh là Hoa Kỳ, Anh và cái gọi là “liên minh sẵn sàng” đã hành động dựa trên các cáo buộc ngụy tạo. Ngoại trưởng Mỹ khi đó là Colin Powell sau này thừa nhận rằng ông đã bị CIA đánh lừa, còn bằng chứng về “vũ khí hủy diệt hàng loạt” của Iraq thì hoàn toàn bị ngụy tạo. Vonnahme kết luận một cách cay đắng: “Sự thật đau lòng là cuộc chiến xảy ra đơn giản chỉ vì Mỹ muốn có chiến tranh.”
Tác giả cũng phê phán mạnh mẽ chiến tranh truyền thông và tâm lý mà phương Tây, đặc biệt là Đức đang phát động rầm rộ chống lại Nga, trong đó Tổng thống Vladimir Putin trở thành mục tiêu số một. Theo ông, các phương tiện truyền thông không chỉ so sánh ông Putin với Hitler, mà còn thường xuyên tung tin về tình trạng sức khỏe của ông, vẽ nên hình ảnh một nhà lãnh đạo “bệnh hoạn” và mất kiểm soát. Vonnahme cho rằng đây là một chiến thuật tuyên truyền cũ kỹ, từng được sử dụng trong chiến tranh chống Iraq và Libya, nơi mà các nhà lãnh đạo như Saddam Hussein và Muammar Gaddafi bị biến thành những “quái vật khát máu” hoặc “kẻ dâm loạn” để hợp thức hóa hành động quân sự.
Trái ngược với cách tuyên truyền mang tính công kích cá nhân và xuyên tạc thường thấy trên truyền thông phương Tây, Peter Vonnahme đã đưa ra một nhận định thận trọng và nhiều chiều hơn về Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ông viết: “Sự mơ hồ thể hiện rất rõ trong cách đánh giá chính trị về Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ở phương Tây ngày nay, ông thường bị mô tả như hiện thân của cái ác tối thượng, thậm chí còn bị so sánh với Hitler… Đó là một sai lầm. Bởi vì vào năm 2001, một Putin trẻ tuổi đã chìa tay ra với phương Tây. Bài phát biểu của ông trước Quốc hội Đức, trong đó có phần trình bày bằng tiếng Đức từng được các nghị sĩ Đức nhiệt liệt hoan nghênh. Hơn nữa, việc lạm dụng hình ảnh Hitler trong mọi phép so sánh lịch sử luôn là điều cần phải thận trọng. Từ năm 2001 đến 2023 là một hành trình dài đối với Putin, và hành trình đó diễn ra trong bối cảnh sự ngu dốt và kiêu ngạo liên tục của phương Tây.”
Với phân tích này, Vonnahme không nhằm lý tưởng hóa cá nhân ông Putin, mà thay vào đó, ông chỉ ra một sự thật bị che giấu, từng có một cơ hội lịch sử để hòa giải và hợp tác giữa Nga và phương Tây, một cơ hội đã bị đánh mất không phải bởi sự ngoan cố từ Moskva, mà bởi thái độ trịch thượng, đơn cực và coi thường đối thoại của chính các cường quốc phương Tây.
Một trí thức người Đức, một cựu thẩm phán cấp bang, Peter Vonnahme đã thể hiện lập trường rõ ràng, nhất quán và dũng cảm trong việc bảo vệ sự thật và lẽ công bằng. Cách nhìn nhận tỉnh táo, vượt qua những định kiến chính trị phổ biến ở phương Tây của ông là minh chứng cho phẩm chất của một công dân có trách nhiệm với xã hội và tôn trọng sự thật lịch sử.
Thật buồn và đáng suy ngẫm khi so sánh với tình hình trong nước: một số tướng lĩnh Quân đội Nhân dân Việt Nam và Công an Nhân dân, sau khi nghỉ hưu, lại đưa ra những phát biểu lệch lạc, thiếu chuẩn mực, vô tình hoặc cố ý làm tổn hại đến uy tín của Đảng và Nhà nước. Những phát ngôn như vậy không chỉ gây hoang mang trong dư luận, mà còn làm xói mòn niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo và chính nghĩa cách mạng mà chúng ta đã dày công xây dựng.
Ngày 19/02/2023, tôi (Hồ Ngọc Thắng) đã dịch toàn bộ bài báo tương đối dài ra tiếng Việt và đăng trên dòng thời gian Facebook. (Hiện bài viết này vẫn còn lưu giữ nguyên xi trên dòng thời gian, ai muốn tham khảo hãy vào https://www.facebook.com/groups/nuocngatre/posts/7305392389574507/).
Chiến tranh là một đề tài đã gắn bó gần như suốt cuộc đời tôi. Khi mới 10 tuổi, tôi đã chứng kiến quê hương bị máy bay Mỹ dội bom lần đầu tiên. Đến năm 18 tuổi, tháng 4/1972, tôi nhập ngũ, sau ba tháng huấn luyện tân binh thì được điều vào Quảng Trị chiến đấu trong đội hình Đại đội 1, Trung đoàn 101, Sư đoàn 325. Tôi xuất ngũ vào tháng 8/1975. Sau khi tốt nghiệp đại học ở Cộng hòa Dân chủ Đức và trở về nước. Cuối năm 1982, tôi được Nhà nước cho phép quay lại CHDC Đức, trường Đại học Tổng hợp Jena, nơi tôi từng theo học, đã tiếp nhận tôi làm việc tại Khoa Luật. Đề tài nghiên cứu của tôi lúc ấy là: Xung đột vũ trang ở Đông Nam Á dưới góc độ luật pháp quốc tế. Chính đề tài này đã tạo bước ngoặt, giúp tôi được tuyển dụng vào một cơ quan thuộc Bộ Nội vụ Liên bang Đức vào năm 1991.
Trong gần ba thập kỷ làm việc tại đó, tôi ngày ngày tiếp xúc với vô số hồ sơ, tài liệu liên quan đến chiến tranh. Hai quốc gia tôi phụ trách lâu nhất là Iraq và Afghanistan, hai đất nước bị chiến tranh và can thiệp quân sự từ phương Tây tàn phá khủng khiếp.
Với niềm đam mê chưa bao giờ vơi cạn, suốt một năm qua, ngoài việc dịch các bản tin chiến sự Ukraina từ tiếng Đức sang tiếng Việt, tôi còn thực hiện một loạt bài phân tích cá nhân. Bài viết này nằm trong chuỗi nỗ lực đó, một cách để tôi giới thiệu với độc giả Việt Nam một góc nhìn khác, một tiếng nói đến từ nước Đức về cuộc xung đột tại Ukraina. Hy vọng, qua đó, chúng ta có thêm tư liệu để suy ngẫm và đánh giá công bằng hơn về một cuộc chiến đang làm rung chuyển thế giới.
Hồ Ngọc Thắng