Những năm gần đây, số lượng lưu học sinh Lào sang Việt Nam học tập ngày càng tăng, đặc biệt là các học viên quân sự theo học dài hạn tại các học viện, nhà trường trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Qua khảo sát cho thấy, nhiều học viên quân sự Lào gặp khó khăn trong phát âm tiếng Việt, trong đó có những lỗi đặc thù phổ biến. Do đó, việc dạy tiếng Việt cho người nước ngoài nói chung, nhất là xây dựng cơ sở lý luận, phương pháp và giáo trình phù hợp ngày càng được chú trọng. Nghiên cứu lỗi phát âm và tìm giải pháp khắc phục đang trở thành yêu cầu cấp thiết trong công tác giảng dạy tiếng Việt hiện nay.
Qua khảo sát, học viên quân sự Lào đang được đào tạo dài hạn tại các học viện, nhà trường, các cơ sở đào tạo trong Quân đội nhân dân Việt Nam mắc nhiều lỗi phát âm tiếng Việt, đặc biệt có những lỗi phát âm đặc thù mà hầu hết học viên Lào đều mắc phải như: phát âm thanh hỏi, thanh ngã; âm vị phụ âm đầu (ʐ/, /s/, /ʂ/, /c/, /ʈ/, /k/,/x/, /ɣ/, /v/), âm vị nguyên âm chính /ε̆/, /ɤ̆/, /ɔ̆/ và /o/ hay âm vị phụ âm cuối /-t/, /-k/, /-ŋ/ “nh”. Điều này gây ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực giao tiếp, kết quả học tập và khả năng tiếp thu những kiến thức quân sự của học viên khi học tập tại Việt Nam. Bên cạnh đó, công tác đào tạo tiếng Việt cho học viên quân sự Lào có mặt còn hạn chế. Quy trình, chương trình, nội dung đào tạo cho một số đối tượng chưa phù hợp; trình độ chuyên môn, năng lực, nhất là kinh nghiệm giảng dạy thực tiễn, trình độ công nghệ thông tin của một bộ phận giảng viên chưa đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số; một bộ phận học viên chưa thực sự tích cực, chủ động trong học tập.
Trước thực trạng đó, đặt ra nhu cầu cấp thiết phải có những giải pháp toàn diện, đồng bộ và có tính ứng dụng cao nhằm khắc phục hiệu quả các lỗi phát âm tiếng Việt của người học. Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng dạy, học tiếng Việt như một ngoại ngữ, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và chiến đấu của Quân đội trong tình hình mới.
Một số giải pháp khắc phục lỗi phát âm tiếng việt cho học viên quân sự Lào
Phát huy vai trò, trách nhiệm của lãnh đạo, chỉ huy các cấp trong nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Việt cho học viên quân sự Lào.
Việc nâng cao chất lượng, hiệu quả đào tạo tiếng Việt và khắc phục lỗi phát âm cho học viên quân sự Lào đòi hỏi triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trong đó, phát huy vai trò, trách nhiệm của các cấp lãnh đạo, chỉ huy là giải pháp nền tảng, giữ vai trò “xương sống” trong toàn bộ quá trình nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Việt.
Để thực hiện tốt giải pháp này, trước hết, các cấp lãnh đạo, chỉ huy tại các nhà trường Quân đội cần quán triệt sâu sắc đường lối, chủ trương, nghị quyết của Đảng, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng về xây dựng Quân đội, nâng cao chất lượng giáo dục – đào tạo, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Trong đó, tập trung quán triệt Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng; Nghị quyết số 29-NQ/TW (ngày 04/11/2013) của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI; Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ XI; cùng các kết luận của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng tại Hội nghị tổng kết Nghị quyết số 86-NQ/ĐUQSTW (ngày 29/3/2007) về công tác giáo dục – đào tạo trong tình hình mới.
Việc quán triệt này nhằm tạo chuyển biến sâu sắc, toàn diện trong nhận thức của cấp ủy, cán bộ chủ trì, người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, nhà trường về công tác giáo dục – đào tạo nói chung và đào tạo tiếng Việt cho học viên quốc tế nói riêng; thống nhất quan điểm coi nâng cao chất lượng đào tạo học viên quốc tế là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, là điều kiện tiên quyết để thực hiện hiệu quả công tác đối ngoại quốc phòng, xây dựng Quân đội vững mạnh, bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới.
Đồng thời, cần quán triệt sâu sắc đường lối, nghị quyết của Đảng về đoàn kết, hợp tác quốc tế, nhất là Nghị quyết số 10-NQ/TW (ngày 11/4/1983) của Bộ Chính trị khóa V “Về tăng cường đoàn kết, hợp tác toàn diện với Lào và Campuchia trong giai đoạn mới”. Các nhà trường cần quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi về mọi mặt cho học viên quân sự Lào trong quá trình học tập và rèn luyện.
Thứ hai, các cấp ủy, chỉ huy cần nâng cao hơn nữa trách nhiệm trong việc tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo bám sát chỉ tiêu, nhiệm vụ của Bộ Quốc phòng giao. Chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng cấp trên và Tùy viên Quốc phòng Lào tại Việt Nam để nâng cao chất lượng tuyển chọn đầu vào về độ tuổi cũng như trình độ, tổ chức quản lý chặt chẽ, hiệu quả.
Thứ ba, các cấp ủy, chỉ huy cần tăng cường công tác giáo dục, bồi dưỡng nâng cao ý thức, trách nhiệm cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, nhân viên về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc hợp tác, đào tạo học viên quân sự giúp Quân đội nhân dân Lào, xác định đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng của Quân đội nhân dân Việt Nam. Từ đó, xây dựng động cơ đúng đắn trong giảng dạy, quản lý, phục vụ, lấy tinh thần giúp đỡ là chính, luôn thông cảm, chia sẻ với những khó khăn của học viên nước bạn, chống tư tưởng chủ quan, coi nhẹ, phân biệt đối xử trong quá trình đào tạo.
Thứ tư, làm tốt công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ chủ trì; lựa chọn, bố trí cán bộ đủ phẩm chất, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ làm công tác giảng dạy, quản lý giáo dục. Đồng thời phải duy trì đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục đủ về số lượng biên chế, số lượng biên chế phải phù hợp với số lượng học viên, hợp lý về cơ cấu, đạt chuẩn theo quy định và phải có lực lượng dự trữ khoảng 10% theo biên chế. Tăng cường các lớp tập huấn chuyên môn cho cán bộ, nhà giáo để đáp ứng yêu cầu đào tạo của Quân đội hiện nay.
Thứ năm, thường xuyên giáo dục nâng cao nhận thức, xây dựng động cơ học tập rèn luyện đúng đắn và quan tâm bảo đảm mọi mặt cho học viên quân sự Lào.
Xây dựng đội ngũ giảng viên giảng dạy tiếng Việt đủ số lượng, chất lượng ngày càng cao.
Để khắc phục tình trạng phát âm chưa chuẩn của học viên quân sự Lào, trước hết giảng viên cần được trang bị kiến thức cơ bản về ngữ âm học đại cương, ngữ âm tiếng Việt và ngữ âm tiếng Lào. Việc nắm vững nền tảng này giúp giảng viên có thể hướng dẫn học viên hiểu toàn diện hơn về hệ thống ngữ âm tiếng Việt, đồng thời chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai ngôn ngữ, từ đó hỗ trợ quá trình luyện phát âm đạt hiệu quả cao hơn.
Bên cạnh đó, giảng viên cần phát âm chuẩn tiếng Việt, có lời nói mẫu mực, rõ ràng. Phát âm chuẩn của giảng viên chính là hình mẫu để học viên noi theo và rèn luyện.
Ngoài ra, chủ động tìm hiểu, sáng tạo trong giảng dạy và đổi mới phương pháp là giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả dạy, học tiếng Việt như một ngoại ngữ. Việc đổi mới không đồng nghĩa với thay đổi hoàn toàn phương pháp giảng dạy, mà là biết khai thác ưu điểm của từng phương pháp, kết hợp linh hoạt giữa truyền thống và hiện đại, phù hợp với đặc điểm của từng nội dung học. Cách làm này giúp giờ học sinh động hơn, học viên dễ hiểu, dễ nhớ và hứng thú trong học tập.
Nâng cao nhận thức, phát huy vai trò chủ động, tích cực của học viên trong việc rèn luyện phát âm tiếng Việt.
Thứ nhất, học viên cần phát huy tính chủ động và sáng tạo bằng cách: tự tìm hiểu và khám phá việc học ngoại ngữ mà mình đang theo học. Theo thời gian, học viên phải chủ động và thường xuyên điều chỉnh lại mối quan hệ giữa chính người học và những gì đang được học. Chủ động trong học tập còn được thể hiện thông qua việc học viên tự tìm hiểu bài trước khi lên lớp, chủ động tìm hiểu từ mới, đọc bài và nghe những mẩu hội thoại bằng tiếng Việt hoặc những chương trình bằng tiếng Việt.
Thứ hai, học viên cần thường xuyên luyện tập phát âm tiếng Việt. Để việc phát âm tiếng Việt đạt hiệu quả học viên cần luyện tập phát âm mỗi ngày. Trên lớp, học viên cần chú ý quan sát khẩu hình của giảng viên kết hợp điều chỉnh khẩu hình phát âm của mình. Ngoài giờ học chính khóa, học viên cần chủ động giao tiếp với các bạn học viên Việt Nam có mặt tại nơi học tập để tăng cơ hội thực hành tiếng Việt.
Thứ ba, chủ động kết bạn với những người bản ngữ. Hiện nay, có rất nhiều ứng dụng kết bạn trên nền tảng mạng xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho HVQSL có thêm bạn bè là người Việt Nam, tăng cơ hội trò chuyện cùng người bản ngữ. Tại đây, học viên có thể giao tiếp bằng tiếng Việt với người Việt Nam thông qua video call, bắt chước các cách phát âm của người bản ngữ, cải thiện chất lượng phát âm tiếng Việt.
Thứ tư, tự tin trong giao tiếp: Tự tin trong giao tiếp bằng ngoại ngữ là một vấn đề rất quan trọng khi học bất kỳ một ngoại ngữ nào. Người học cần tận dụng triệt để môi trường bản ngữ để thực hành giao tiếp. Đối với HVQSL, giảng viên là người thường xuyên giao tiếp với họ, do đó giảng viên phải là người chủ động tạo chủ đề giao tiếp, giúp học viên hòa đồng với bạn bè, loại bỏ tâm lý e ngại, sợ sai của người học, như vậy họ sẽ tích cực tham gia vào cuộc hội thoại.
Đổi mới toàn diện nội dung, phương pháp và công cụ hỗ trợ dạy – học phát âm tiếng Việt cho học viên quân sự Lào
Thứ nhất, thiết kế và sử dụng hiệu quả giáo án dạy phát âm theo hướng khoa học, hệ thống. Giáo án phát âm được thiết kế đúng quy chuẩn, giảng viên xác định đúng mục đích, yêu cầu, nội dung trọng tâm của bài học, từ đó đưa ra các phương pháp cụ thể phù hợp với từng đối tượng, trình độ của học viên để tiết học đạt được mục đích đặt ra.
Thứ hai, tăng cường đổi mới, sáng tạo trong phương pháp luyện phát âm, chú trọng tương tác – mô phỏng – phản hồi. Đây là yếu tố trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Việt nói chung và chất lượng giảng dạy phát âm tiếng Việt nói riêng, đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại, hội nhập và hợp tác quốc tế. Phương pháp luyện phát âm tiếng Việt được thực hiện theo nguyên tắc:
Luyện phát âm theo trình độ: từ cơ bản đến nâng cao, Luyện phát âm theo hệ thống ngữ âm tiếng Việt: từ âm vị đến từ, cụm từ, câu và đoạn văn, Luyện phát âm dựa trên những lỗi phát âm thường gặp của học viên khi phát âm tiếng Việt, Luyện phát âm theo kỹ năng: nghe, nói, đọc và viết.
Hệ thống bài luyện tập trung vào các lỗi phát âm học viên thường mắc phải. Đầu tiên là luyện pháp âm âm vị: thanh điệu (thanh hỏi và thanh ngã), phụ âm đầu (ʐ/, /s/, /ʂ/, /c/, /ʈ/, /k/,/x/, /ɣ/, /v/), âm chính (/ɔ̆/, /o/, /ɤ̆/, /ε̆ /, /w/) và âm cuối (/-t/, /-k/, /-ŋ/). Sau đó là luyện phát âm những âm tiết học viên thường mắc lỗi sai.
Phương pháp luyện phát âm đi từ cơ bản đến phức tạp, từ sơ cấp đến cao cấp phù hợp với từng trình độ sẽ giúp học viên nắm bắt kiến thức chắc chắn nhất. Trong mỗi giờ học, giảng viên cần kết hợp giữa lý thuyết và bài tập một cách phù hợp để tránh làm học viên quá mệt mỏi khi phải học lý thuyết mà vẫn có thể tiếp thu đủ lượng kiến thức cần thiết đồng thời thực hành chúng một cách nhuần nhuyễn.
Luyện phát âm qua việc nghe tiếng Việt. Việc luyện tập nghe tiếng Việt thường xuyên qua các bài tập nghe trên lớp, nghe nhạc và nghe đài, hoặc xem phim sẽ giúp người học làm quen nhanh hơn với các âm tiết tiếng Việt.
Luyện phát âm qua giao tiếp hàng ngày. Đây là một trong những phương pháp rất quan trọng và mang lại hiệu quả cao nhất giúp học viên phát âm tốt tiếng Việt và giao tiếp tốt bằng tiếng Việt. Quá trình giao tiếp với những hoàn cảnh cụ thể, con người cụ thể và nội dung cụ thể, các từ ngữ khác nhau được lặp đi lặp lại nhiều lần một cách tự nhiên sẽ giúp học viên khắc sâu hơn vào trí nhớ của mình.
Luyện phát âm bằng các trò chơi. Đây là phương pháp luyện tổng hợp của các kỹ năng nghe, nói, đọc và viết. Nó không chỉ tạo ra không khí vui vẻ, thoải mái trong các giờ học mà còn giúp học viên năng động, tích cực hơn khi học tiếng Việt.
Thứ ba, xây dựng hệ thống bài tập luyện phát âm phù hợp hỗ trợ việc dạy và học phát âm tiếng Việt như một ngoại ngữ. Bài tập có một vai trò vô cùng quan trọng trong dạy học tiếng nói chung và cụ thể trong dạy học tiếng Việt: Giúp học viên rèn luyện những kỹ năng liên quan đến nội dung bài học và sử dụng những nội dung đó trong những tình huống giao tiếp thực tế. Giúp giảng viên đánh giá được năng lực của từng học viên, từ đó có những phương pháp giảng dạy và nội dung giảng dạy cụ thể phù hợp với từng đối tượng.
Bài tập bổ trợ phát âm tiếng Việt cho học viên nước ngoài được chia thành 5 dạng và dựa trên trình độ của học viên, gồm: Bài tập luyện đọc; Bài tập luyện nghe; Bài tập luyện viết; Bài tập luyện nói; Bài tập luyện tập tổng hợp thông qua các trò chơi.
Thứ tư, ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin, phần mềm, thiết bị số trong luyện tập phát âm tiếng Việt cho học viên quân sự Lào. Việc sử dụng các phần mềm học tiếng Việt trên internet giúp việc học và tiếp cận với một ngôn ngữ mới như tiếng Việt ngày càng dễ dàng hơn. Nếu như việc dạy và học trên lớp không linh hoạt về thời gian, thì việc sử dụng các phần mềm hỗ trợ học tiếng Việt giúp người học có thể tự học ở mọi lúc, mọi nơi. Cùng với quá trình phát triển không ngừng của công nghệ, các phần mềm học tiếng Việt dành cho người nước ngoài cùng ngày càng đa dạng và hoàn thiện hơn, được biên soạn phù hợp với nhiều đối tượng thuộc các ngành nghề, độ tuổi, giới tính, trình độ; các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp như: Vmonkey, Ling, Easy Vietnamese, Rosetta Stone… Để ứng dụng những phần mềm học tiếng Việt vào các Nhà trường Quân đội đạt hiệu quả thiết thực, các cơ quan, đơn vị cần có một kế hoạch cụ thể, chi tiết, phù hợp với đặc điểm, tình hình của đơn vị, góp phần đưa chuyển đổi số vào nâng cao chất lượng công tác đào tạo tiếng Việt.
Để đạt hiệu quả cao trong việc khắc phục các lỗi phát âm tiếng Việt của học viên quân sự Lào, các cơ sở đào tạo cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp thiết thực và hiệu quả. Trước hết, các cấp ủy, chỉ huy đơn vị phải phát huy hơn nữa tinh thần trách nhiệm trong công tác quán triệt, giáo dục, xây dựng kế hoạch, chương trình hành động cụ thể, sát với thực tiễn; đồng thời chỉ đạo quyết liệt, bám sát mục tiêu, yêu cầu đề ra.
Cùng với đó, cần chú trọng phát huy vai trò chủ động, tích cực của học viên trong học tập, tự rèn luyện; đồng thời nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ cán bộ, giảng viên tại các cơ sở đào tạo. Đây chính là yếu tố then chốt, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Việt cho học viên quân sự nước ngoài nói chung và học viên quân sự Lào nói riêng, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.
ThS.Lê Mai Trang/Đoàn 871/Tổng cục Chính trị QĐNDVN