Trong những năm gần đây, tại Việt Nam xuất hiện tình trạng một số tổ chức và cá nhân lấy danh UNESCO để cấp phát các loại danh hiệu, chứng nhận như “Nghệ nhân văn hóa dân gian”, “Cây di sản”, “Đền thiêng linh ứng đạt tiêu chuẩn văn hóa đền thờ Tam, Tứ phủ”… Những hoạt động này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn làm suy giảm niềm tin của công chúng, gây hiểu nhầm nghiêm trọng về vai trò và uy tín của UNESCO, một Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc. Đã đến lúc cần phân biệt rạch ròi giữa UNESCO quốc tế, Ủy ban UNESCO Việt Nam và các tổ chức mang tên UNESCO tại Việt Nam, đồng thời cảnh báo về những biểu hiện lạm dụng tên gọi để trục lợi cá nhân.
UNESCO – Tổ chức chính thức của Liên Hợp Quốc
UNESCO là viết tắt của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), được thành lập vào năm 1945, có trụ sở chính tại Paris, Pháp. Đây là một cơ quan chuyên môn của Liên Hợp Quốc, có sứ mệnh thúc đẩy hòa bình và an ninh quốc tế thông qua hợp tác toàn cầu về giáo dục, khoa học, văn hóa và truyền thông.
UNESCO nổi tiếng với hệ thống công nhận Di sản Thế giới, hỗ trợ bảo tồn các giá trị văn hóa và tự nhiên đặc sắc của nhân loại. Ngoài ra, UNESCO còn tham gia vào nhiều chương trình thúc đẩy giáo dục bình đẳng, bảo vệ tự do báo chí, khuyến khích phát triển khoa học và bảo tồn đa dạng văn hóa. Tại Việt Nam, UNESCO hoạt động thông qua Văn phòng Đại diện UNESCO tại Hà Nội – cơ quan đại diện chính thức của tổ chức này.
Các tổ chức mang tên “UNESCO” tại Việt Nam: Không phải là đại diện chính thức
Tại Việt Nam, tồn tại một số tổ chức xã hội có sử dụng tên gọi “UNESCO”, như Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam cùng các hội thành viên trực thuộc như Hội UNESCO Cổ vật, Hội UNESCO Thư pháp, Hội Giáo dục Chăm sóc Sức khỏe Cộng đồng UNESCO…
Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam là một tổ chức phi chính phủ, hoạt động trong lĩnh vực đối ngoại nhân dân và ngoại giao văn hóa, được phép thành lập và hoạt động theo pháp luật Việt Nam. Tổ chức này là thành viên của Liên hiệp các Hội UNESCO Thế giới – một mạng lưới xã hội dân sự mang tính tự nguyện, không phải là cơ quan trực thuộc hay đại diện cho UNESCO quốc tế.
Chính vì vậy, các hoạt động cấp phát danh hiệu, bằng công nhận, chứng nhận “UNESCO” của các hội này không có giá trị pháp lý hay được bảo trợ bởi UNESCO chính thức. Sự nhầm lẫn giữa một tổ chức quốc tế trực thuộc Liên Hợp Quốc và các tổ chức mang tên UNESCO tại Việt Nam đã tạo điều kiện cho nhiều đối tượng lợi dụng để mạo danh và trục lợi.
Những biểu hiện đáng báo động của hiện tượng mạo danh UNESCO
Ghi nhận từ báo chí và cơ quan chức năng cho thấy, nhiều tổ chức trong nước đã tự phong, tự tổ chức các lễ trao danh hiệu “Nghệ nhân UNESCO”, “Di sản UNESCO” mà không thông qua bất kỳ kênh hợp pháp hay sự phê duyệt nào từ Văn phòng UNESCO tại Việt Nam hoặc các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Trong một số vụ việc, các cá nhân bị yêu cầu nộp hàng chục triệu đồng để được cấp “bằng công nhận nghệ nhân UNESCO” hoặc được vinh danh tại những buổi lễ long trọng có tên gọi mang tính đánh lừa như “Lễ tôn vinh tinh hoa di sản văn hóa UNESCO Việt Nam”. Thậm chí, có nơi còn phong cả chức danh “Sứ giả UNESCO”, một khái niệm hoàn toàn không tồn tại trong hệ thống danh hiệu chính thức của UNESCO.
Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam, Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, Hội Sinh vật cảnh Việt Nam bị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch yêu cầu dừng việc cấp danh hiệu trái phép.
Trước đây, trong văn bản gửi các địa phương ngày 10/3/2017, Thứ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đặng Thị Bích Liên khẳng định việc Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam, Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, Hội Sinh vật cảnh Việt Nam tổ chức vinh danh và công nhận “Cây di sản”; cấp bằng cho hệ thống đền đạt chuẩn đền thờ Tam, Tứ phủ; Bằng công nhận “Việt Nam Linh thiêng cổ tự”; Bằng chứng nhận “Nghệ nhân văn hóa dân gian” là trái với thẩm quyền của các tổ chức hội.
Các hoạt động trên không phù hợp với quy định của Luật sửa đổi Luật di sản, Luật thi đua khen thưởng và Nghị định về các hoạt động của tổ chức hội, liên hiệp hội.
Lãnh đạo Bộ Văn hóa đã yêu cầu 3 cơ quan phải dừng việc tổ chức tôn vinh và cấp các loại danh hiệu nêu trên, đồng thời đề nghị các tỉnh, thành không tổ chức các hoạt động nêu trên ở địa bàn quản lý, hướng dẫn lập hồ sơ xếp hạng di tích và xét tặng danh hiệu nghệ nhân đúng quy định.
Còn nhiều tổ chức xã hội dân sự khác cũng tổ chức tôn vinh và cấp các loại danh hiệu cho các Công ty. Hiện tượng này có thể dẫn đến tiêu cực, lợi dụng uy tín ảo để lừa dối khách hàng mà điển hình là vụ kẹo rau củ Kera và quảng cáo sữa giả đã bị Cơ quan Công an khởi tố điều tra,
Thời gian qua, các địa phương và báo chí đã phản ánh về việc các Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam; Hội Sinh vật cảnh Việt Nam và một số Viện thuộc các Hội khác tổ chức vinh danh và công nhận một số danh hiệu có nhiều biểu hiện tiêu cực, thậm chí có tình trạng cơ quan cấp bằng yêu cầu doanh nghiệp tài trợ tiền để được nhận danh hiệu.
Tháng 4/2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ra thông báo yêu cầu chấn chỉnh và xử lý các tổ chức tự ý phong tặng danh hiệu. Truyền thông trong nước như VnExpress, Tuổi Trẻ, Thanh Niên cũng nhiều lần đưa tin cảnh báo về tình trạng “loạn danh hiệu”, “loạn bằng khen”, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của UNESCO và môi trường văn hóa lành mạnh.
 |
 |
Việc tổ chức vinh danh và công nhận một số danh hiệu có nhiều biểu hiện tiêu cực, thậm chí có tình trạng cơ quan cấp bằng yêu cầu doanh nghiệp tài trợ tiền để được nhận danh hiệu.
Phân biệt để không bị lợi dụng
UNESCO quốc tế chỉ công nhận và trao danh hiệu thông qua các quy trình chặt chẽ, có sự tham gia và phê duyệt của các cơ quan nhà nước. Mọi thông tin về di sản được UNESCO công nhận đều có thể kiểm tra công khai trên website chính thức của tổ chức (www.unesco.org).
Bất kỳ tổ chức nào tại Việt Nam sử dụng tên gọi “UNESCO” nhưng không thuộc Văn phòng đại diện UNESCO tại Việt Nam, hoặc không được nhà nước Việt Nam công nhận và cấp phép rõ ràng, đều không có thẩm quyền cấp phát danh hiệu nhân danh UNESCO.
Do đó, các cá nhân, tổ chức cần tỉnh táo, tìm hiểu kỹ trước khi tham gia hoặc nhận danh hiệu, tránh bị dẫn dụ, lừa đảo.
Kiến nghị và khuyến cáo
Đối với các cơ quan quản lý: Cần tăng cường công tác thanh tra, xử lý nghiêm các hành vi mạo danh, sử dụng trái phép tên gọi UNESCO để cấp danh hiệu, trục lợi. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu đúng về UNESCO và vai trò của các tổ chức liên quan.
Đối với công chúng và các đơn vị văn hóa: Cần thận trọng, kiểm tra nguồn gốc pháp lý của các danh hiệu, chứng nhận mang danh UNESCO. Nếu có nghi ngờ, nên liên hệ với Văn phòng UNESCO tại Hà Nội hoặc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để được xác minh.
Đối với các tổ chức xã hội: Cần minh bạch, trung thực trong hoạt động, không lợi dụng tên gọi “UNESCO” để tạo hào quang giả nhằm trục lợi, gây hiểu nhầm cho công chúng và làm tổn hại đến uy tín của một tổ chức quốc tế có giá trị.
Minh Anh