Ngày 1/6/2025, hãng tin Reuters (Mỹ) đăng tải bài viết của hai nhà báo Greg Torode và Fanny Potkin với tiêu đề “Châu Âu nổi giận trước các đề xuất của Hoa Kỳ tại cuộc họp châu Á, sự thù địch giữa Ấn Độ và Pakistan được thể hiện”. Bài viết phản ánh bầu không khí căng thẳng tại một diễn đàn khu vực ở châu Á, nơi các quốc gia châu Âu công khai bày tỏ bất bình trước lập trường của Washington, trong khi những mâu thuẫn âm ỉ giữa New Delhi và Islamabad tiếp tục bộc lộ rõ rệt.
Ngày 1/6, tại Đối thoại Shangri-La – diễn đàn an ninh thường niên tổ chức ở Singapore – những bất đồng truyền thống giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn hiện hữu, song một đường đứt gãy mới đang định hình rõ rệt: căng thẳng âm ỉ giữa Washington và các đồng minh châu Âu về chính sách tại khu vực châu Á.
Trong bài phát biểu hôm thứ Bảy, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Pete Hegseth cảnh báo Trung Quốc là một “mối đe dọa sắp xảy ra”, song đồng thời ông cũng nhấn mạnh rằng châu Âu nên tập trung vào an ninh của chính lục địa mình, đặc biệt trong bối cảnh các quốc gia NATO đang tăng chi tiêu quân sự. “Chúng tôi muốn phần lớn đầu tư quốc phòng của châu Âu tập trung vào châu Âu… để khi hợp tác, chúng tôi có thể phát huy lợi thế so sánh với tư cách là một quốc gia thuộc Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nhằm hỗ trợ các đối tác trong khu vực,” ông nói.
Bộ trưởng Hegseth cũng bày tỏ sự thất vọng trước sự vắng mặt của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc, ông Đông Quân, khi Bắc Kinh chỉ cử một phái đoàn học giả quân sự cấp thấp tới tham dự sự kiện vốn quy tụ các lãnh đạo quốc phòng, quan chức ngoại giao, tình báo và giới công nghiệp vũ khí toàn cầu.
Một điểm nhấn đáng chú ý khác tại Đối thoại Shangri-La năm nay là sự xuất hiện hiếm hoi của các phái đoàn quân sự cấp cao từ Ấn Độ và Pakistan – chỉ ba tuần sau khi hai nước láng giềng sở hữu vũ khí hạt nhân buộc phải chấm dứt các cuộc giao tranh dữ dội kéo dài bốn ngày bằng một lệnh ngừng bắn vào ngày 10/5.
Hai phái đoàn, trong quân phục trang nghiêm và mang đầy huân chương, được dẫn đầu bởi các sĩ quan quân đội cấp cao nhất của mỗi nước. Dù có mặt tại cùng một diễn đàn, họ tránh tiếp xúc trực tiếp với nhau trong suốt các hoạt động bên lề tại khách sạn Shangri-La, phản ánh rõ bầu không khí căng thẳng còn âm ỉ giữa hai bên.
Bên cạnh những tranh cãi giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, Đối thoại năm nay cũng phơi bày sự chia rẽ ngày càng rõ giữa Washington và các đồng minh châu Âu trong cách tiếp cận khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Mặc cho lời kêu gọi từ Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth về việc châu Âu nên tập trung vào an ninh tại lục địa của mình, một số quốc gia châu Âu đã phát tín hiệu rằng họ sẽ tiếp tục duy trì hiện diện và cam kết tại cả hai mặt trận – châu Âu và châu Á.
“Thật tốt khi chúng ta đang làm nhiều hơn ở châu Âu, nhưng điều tôi muốn nhấn mạnh là an ninh châu Âu và an ninh Thái Bình Dương có mối liên hệ chặt chẽ,” nhà ngoại giao hàng đầu của châu Âu, bà Kaja Kallas, phát biểu. Bà cảnh báo rằng bất kỳ ai quan ngại về Trung Quốc cũng cần phải lo ngại về Nga, khi Bắc Kinh ngày càng đóng vai trò lớn trong việc hậu thuẫn các nỗ lực quân sự của Moskva tại Ukraine – bao gồm cả việc hỗ trợ binh lính Triều Tiên.
Mối quan hệ châu Á của Pháp
Giữa bối cảnh căng thẳng gia tăng tại Đối thoại Shangri-La, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã tái khẳng định vai trò của Paris như một cường quốc Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, nhấn mạnh sự hiện diện quân sự lâu dài của Pháp tại New Caledonia, Polynesia thuộc Pháp và hơn 8.000 binh sĩ được triển khai khắp khu vực.
“Chúng tôi không phải là Trung Quốc hay Hoa Kỳ, và chúng tôi không muốn phụ thuộc vào bất kỳ bên nào trong số họ,” ông Macron tuyên bố tại cuộc họp báo hôm thứ Sáu, khi phác thảo một tầm nhìn về liên minh “con đường thứ ba” – một hướng đi độc lập giữa châu Âu và châu Á nhằm tránh rơi vào thế lưỡng nan giữa Bắc Kinh và Washington.
“Chúng tôi muốn hợp tác với cả hai bên trong khả năng của mình… vì sự tăng trưởng, thịnh vượng và ổn định cho người dân của chúng tôi và trật tự thế giới. Và tôi tin rằng đây cũng là quan điểm của nhiều quốc gia cũng như người dân trong khu vực này,” ông nói thêm.
Tuy nhiên, đằng sau các phát biểu mang tính chiến lược và ngoại giao, các tùy viên quân sự khu vực và chuyên gia phân tích vẫn tỏ ra hoài nghi rằng sự hiện diện – cũng như tham vọng – của châu Âu tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương có thể gặp nhiều hạn chế trong việc mở rộng thực chất trên thực địa.
Các cam kết quân sự ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương không phải là những chiến lược ngắn hạn mà được hoạch định trong nhiều thập kỷ, phản ánh chiều sâu của cả quan hệ quốc phòng và thương mại – nhiều trong số đó diễn ra âm thầm, ít khi được công khai thừa nhận.
Một ví dụ điển hình là chuyến thăm sắp tới của tàu sân bay Anh tới Singapore vào cuối tháng này – một phần trong chiến lược dài hạn được khởi xướng từ năm 2017 bởi Ngoại trưởng Anh khi đó là Boris Johnson. Mục tiêu là thể hiện cam kết của London đối với quyền tự do hàng hải ở Biển Đông, một điểm nóng địa chính trị ngày càng căng thẳng.
Chuyến thăm này đồng thời củng cố vai trò của Anh trong Thỏa thuận Phòng thủ Ngũ cường (FPDA) đã tồn tại suốt 54 năm – một cơ chế an ninh liên kết quân đội Anh với các đối tác tại Singapore, Malaysia, Úc và New Zealand. Mối quan hệ an ninh giữa Anh và Úc còn được nâng tầm với hiệp định chia sẻ công nghệ quốc phòng tiên tiến và dự án tàu ngầm hạt nhân ba bên AUKUS cùng Hoa Kỳ – một sáng kiến có thể dẫn đến việc tàu ngầm Anh cập cảng Tây Úc trong tương lai gần.
Trong khi đó, mối liên kết quân sự giữa Singapore và châu Âu tiếp tục được duy trì ở nhiều cấp độ. Singapore hiện đang duy trì khoảng 200 nhân sự tại Pháp để vận hành phi đội 12 máy bay chiến đấu hạng nhẹ, trong khi Anh tiếp tục duy trì sự hiện diện quân sự đáng kể tại Brunei – bao gồm một trung tâm huấn luyện rừng rậm, trực thăng và một tiểu đoàn Gurkha với 1.200 binh sĩ, theo dữ liệu từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS).
Một báo cáo vào tháng trước của IISS có trụ sở tại London đã nêu bật mối quan hệ quốc phòng lâu đời và đang mở rộng của các công ty quốc phòng châu Âu với châu Á, ngay cả khi phải đối mặt với sự cạnh tranh, đặc biệt là từ Ả Rập Xê Út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất khi ngân sách khu vực tăng lên.
“Các công ty châu Âu, bao gồm Airbus, Damen, Naval Group và Thales, đã có sự hiện diện lâu dài ở Đông Nam Á, và các công ty châu Âu khác đã khẳng định được vị thế của mình trên thị trường trong thập kỷ qua, bao gồm Fincantieri của Ý và Saab của Thụy Điển”, nghiên cứu của IISS cho biết.
Saab sắp đạt được thỏa thuận với đồng minh của Hoa Kỳ là Thái Lan để cung cấp máy bay chiến đấu Gripen, đánh bại máy bay F-16 của Lockheed Martin.
Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm đã báo cáo rằng chi tiêu quốc phòng của châu Á đã tăng 46% trong thập kỷ đến năm 2024, đạt 629 tỷ đô la.
Đối với các quan chức Phần Lan, ít nhất là những nhận xét của Hegseth đã tạo được tiếng vang – Moscow chứ không phải Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương mới là mối quan tâm lớn đối với Helsinki do quốc gia này có đường biên giới dài với Nga.
“Khi quốc phòng của châu Âu trong tình trạng tốt, thì bạn sẽ có nguồn lực để làm nhiều việc hơn”, Bộ trưởng Quốc phòng Phần Lan Antti Hakkanen nói với Reuters.
“Nhưng giờ đây tất cả các nước châu Âu phải tập trung chủ yếu vào quốc phòng châu Âu để Hoa Kỳ có thể đóng góp nhiều hơn vào khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”, Hakkanen cho biết.
Trong khi các tranh luận chính trị xoay quanh vai trò của châu Âu tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương vẫn còn gây chia rẽ, một báo cáo gần đây từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) có trụ sở tại London đã chỉ ra rằng các công ty quốc phòng châu Âu đã âm thầm nhưng kiên định mở rộng hiện diện tại châu Á trong nhiều thập kỷ qua – ngay cả khi phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt từ các nhà thầu quốc phòng tại Trung Đông, đặc biệt là Ả Rập Xê Út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.
“Các công ty châu Âu như Airbus, Damen, Naval Group và Thales đã duy trì sự hiện diện lâu dài ở Đông Nam Á, trong khi những cái tên khác như Fincantieri của Ý và Saab của Thụy Điển đã khẳng định được vị thế trên thị trường trong thập kỷ vừa qua,” báo cáo của IISS cho biết.
Đáng chú ý, Saab hiện đang tiến gần đến một thỏa thuận với Thái Lan – một đồng minh thân cận của Mỹ – để cung cấp tiêm kích Gripen, qua đó vượt mặt dòng F-16 của Lockheed Martin trong một cuộc cạnh tranh then chốt. Đây là tín hiệu cho thấy ảnh hưởng công nghiệp quốc phòng châu Âu tại châu Á không chỉ tồn tại, mà còn đang gia tăng.
Theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), chi tiêu quốc phòng của khu vực châu Á đã tăng tới 46% trong thập kỷ tính đến năm 2024, đạt tổng cộng 629 tỷ USD – một thị trường ngày càng hấp dẫn đối với các nhà sản xuất vũ khí toàn cầu.
Tuy nhiên, không phải tất cả các thành viên châu Âu đều sẵn sàng mở rộng vai trò tại châu Á. Với Phần Lan – quốc gia có đường biên giới dài với Nga – mối quan tâm hàng đầu vẫn là Moscow, chứ không phải các diễn biến ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
“Khi quốc phòng châu Âu ở trạng thái vững chắc, các nước mới có thể phân bổ nguồn lực cho các khu vực khác,” Bộ trưởng Quốc phòng Phần Lan Antti Hakkanen phát biểu với Reuters. “Nhưng hiện tại, tất cả các nước châu Âu cần tập trung ưu tiên cho phòng thủ lục địa, để Hoa Kỳ có thể dành nhiều nguồn lực hơn cho Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương,” ông nói thêm, đồng tình với quan điểm được nêu trước đó bởi Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth.
Đối thoại Shangri-La 2025 không chỉ tiếp tục là đấu trường cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc như Hoa Kỳ và Trung Quốc, mà còn hé lộ những rạn nứt mới trong nội bộ phương Tây, khi châu Âu ngày càng khẳng định lập trường độc lập trong chính sách đối ngoại và quốc phòng tại châu Á. Trong lúc một số nước ủng hộ việc tái cân bằng sang khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, những quốc gia khác vẫn cảnh giác trước các rủi ro an ninh sát sườn tại châu Âu. Bên cạnh những phát biểu mang tính chiến lược, thực tế cho thấy các mối liên kết quân sự và công nghiệp quốc phòng giữa châu Âu và châu Á đang ngày một sâu sắc – điều có thể làm thay đổi cục diện địa chính trị khu vực trong những năm tới, bất chấp các giới hạn về nguồn lực và khác biệt trong ưu tiên chiến lược.
Thế Nguyễn