Rạng sáng ngày 3/4/2025 (giờ Việt Nam), Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký lệnh hành pháp áp đặt thuế nhập khẩu đối ứng, trong đó Việt Nam chịu mức thuế cao nhất là 46%. Đây không chỉ là thách thức mà còn mở ra một tâm thế mới, thúc đẩy sự thay đổi chiến lược toàn diện. Thay vì phụ thuộc vào một thị trường, doanh nghiệp cần khẩn trương đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tận dụng tối đa cơ hội từ các FTA thông qua nền tảng thông tin, kết nối đối tác chuyên biệt và các chương trình xúc tiến thương mại mục tiêu. Đồng thời, đầu tư vào khoa học công nghệ để nâng cao năng lực sản xuất và đa dạng hóa sản phẩm với giá trị gia tăng cao là yếu tố then chốt.
Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc đàm phán, hỗ trợ thông tin, xúc tiến, tài chính và đào tạo, tạo “bệ đỡ” giúp doanh nghiệp Việt Nam thích ứng, giảm thiểu rủi ro và vươn tới sự phát triển bền vững trên thị trường toàn cầu. Đây là thời điểm để doanh nghiệp Việt Nam chủ động tái cấu trúc và khẳng định vị thế trong bối cảnh thương mại quốc tế đầy biến động.
Hoạt động xuất khẩu từ lâu đã được công nhận là một trụ cột vững chắc cho sự phát triển kinh tế của Việt Nam, đóng vai trò như một động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tạo ra vô số cơ hội việc làm, khơi thông dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và đẩy mạnh quá trình chuyển giao công nghệ tiên tiến. Minh chứng rõ ràng nhất cho vai trò này nằm ở con số thống kê ấn tượng: theo báo cáo từ Tổng cục Thống kê Việt Nam (2023), tổng kim ngạch xuất khẩu của quốc gia trong năm 2022 đã đạt mức cao kỷ lục 371,85 tỷ USD, ghi nhận mức tăng trưởng đáng kể 10,6% so với năm trước đó.
Trong bức tranh xuất khẩu đầy màu sắc của Việt Nam, thị trường Hoa Kỳ nổi lên như một đối tác thương mại có tầm quan trọng chiến lược hàng đầu. Theo số liệu thống kê sơ bộ từ Tổng cục Hải quan, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ (Mỹ) trong năm 2024 đã đạt mức ấn tượng, ghi nhận con số 119,5 tỷ USD. Cùng kỳ, Việt Nam nhập khẩu khoảng 15,1 tỷ USD hàng hóa từ Mỹ. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang thị trường này bao gồm các ngành công nghiệp mũi nhọn như dệt may, da giày, điện tử, đồ gỗ và thủy sản. Việc thâm nhập và duy trì vị thế vững chắc tại thị trường Hoa Kỳ không chỉ mang lại nguồn thu ngoại tệ dồi dào, góp phần ổn định cán cân thanh toán quốc tế, mà còn tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm một cách toàn diện, đáp ứng những yêu cầu khắt khe về kỹ thuật và quy trình của một trong những thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới. Sự cọ xát và cạnh tranh trên thị trường Hoa Kỳ còn là động lực mạnh mẽ thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam không ngừng đổi mới, nâng cao năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế. Do đó, bất kỳ sự thay đổi hay biến động nào trong mối quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đều tiềm ẩn nguy cơ gây ra những tác động sâu rộng và đa chiều đến toàn bộ nền kinh tế Việt Nam.
Theo thông tin được công bố, rạng sáng ngày 3/4/2025 (giờ Việt Nam), Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký lệnh hành pháp áp đặt thuế nhập khẩu đối ứng, trong đó Việt Nam chịu mức thuế cao nhất là 46%. Mức thuế này được áp dụng cho một số nhóm hàng cụ thể của Việt Nam, bao gồm hàng điện tử (linh kiện, thiết bị bán dẫn), thép và nhôm, và năng lượng tái tạo. Cùng với Việt Nam, Campuchia (49%) và Thái Lan (36%) cũng nằm trong nhóm các quốc gia bị áp thuế suất cao. Lệnh hành pháp này còn bao gồm việc áp thuế 25% đối với ô tô nhập khẩu từ ngày 3/4/2025, thuế cơ bản 10% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ ngày 5/4/2025, và tăng thuế bổ sung đối với khoảng 60 nền kinh tế có thâm hụt thương mại lớn với Mỹ từ ngày 9/4/2025. Bộ trưởng Tài chính Mỹ kêu gọi các đối tác không trả đũa và đề nghị đàm phán để có thể giảm mức thuế.
Cơ hội và thách thức đối với doanh nghiệp Việt Nam
Quyết định áp đặt mức thuế nhập khẩu lên đến 46% từ phía Hoa Kỳ đối với một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về những thách thức không nhỏ mà cộng đồng doanh nghiệp nước nhà phải đối mặt. Động thái này không chỉ trực tiếp làm suy yếu lợi thế cạnh tranh về giá, vốn là một yếu tố then chốt giúp hàng hóa Việt Nam tạo dựng vị thế trên thị trường quốc tế, mà còn tiềm ẩn nguy cơ thu hẹp đáng kể thị phần tại một trong những thị trường xuất khẩu quan trọng hàng đầu. Giá thành sản phẩm Việt Nam khi nhập khẩu vào Mỹ dự kiến sẽ tăng vọt, khiến chúng trở nên kém hấp dẫn hơn so với các đối thủ đến từ các quốc gia không chịu mức thuế tương tự hoặc có các thỏa thuận thương mại ưu đãi hơn. Sự suy giảm trong năng lực cạnh tranh này sẽ trực tiếp dẫn đến nguy cơ sụt giảm doanh thu và lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ với nguồn lực tài chính hạn chế, thậm chí có thể đẩy họ đến bờ vực của những khó khăn nghiêm trọng. Hơn nữa, đối với các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, việc áp thuế cao có thể gây ra những gián đoạn không nhỏ trong dòng chảy thương mại, làm tăng chi phí logistics và gây khó khăn trong việc thực hiện các đơn hàng hiện có.
Tình trạng hàng hóa khó tiêu thụ tại thị trường Mỹ cũng có thể dẫn đến áp lực gia tăng lên hàng tồn kho, kéo theo những hệ lụy về chi phí lưu kho và quản lý vốn. Trong bối cảnh hoạt động xuất khẩu suy giảm, các doanh nghiệp có thể buộc phải xem xét các biện pháp cắt giảm nhân lực, gây ra những tác động tiêu cực đến thị trường lao động và an sinh xã hội. Đáng lo ngại hơn, động thái này từ Hoa Kỳ có thể là một dấu hiệu cho thấy xu hướng bảo hộ thương mại đang gia tăng, làm dấy lên những lo ngại về khả năng Việt Nam sẽ tiếp tục trở thành mục tiêu của các biện pháp phòng vệ thương mại khác trong tương lai. Cuối cùng, sự bất ngờ và mức độ nghiêm trọng của quyết định áp thuế có thể tạo ra một tâm lý bất ổn trong cộng đồng doanh nghiệp, ảnh hưởng tiêu cực đến các quyết định đầu tư và mở rộng sản xuất trong dài hạn.
Bên cạnh các thách thức, các cơ hội cũng được mở ra cho doanh nghiệp Việt Nam. Đầu tiên, tập trung khai thác sâu rộng tiềm năng của thị trường nội địa nổi lên như một cơ hội chiến lược, không chỉ giúp các doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu sự phụ thuộc vào một thị trường duy nhất mà còn kiến tạo một “pháo đài” vững chắc, đảm bảo sự ổn định và tăng trưởng bền vững trong dài hạn. Với dân số gần 100 triệu người và tầng lớp trung lưu đang gia tăng nhanh chóng, Việt Nam sở hữu một thị trường tiêu thụ đầy hứa hẹn với nhu cầu đa dạng và ngày càng khắt khe. Việc Mỹ áp dụng mức thuế 46% tạo ra một “sân nhà” rộng lớn hơn cho các doanh nghiệp nội địa. Hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, chịu mức thuế cao, có thể trở nên kém cạnh tranh hơn về giá so với các sản phẩm “made in Vietnam”. Đây là thời điểm vàng để các doanh nghiệp Việt Nam nắm bắt cơ hội, củng cố vị thế trên thị trường nội địa bằng cách nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa mẫu mã, xây dựng thương hiệu mạnh mẽ và thiết lập hệ thống phân phối hiệu quả. Hơn nữa, thị trường nội địa Việt Nam đang chứng kiến sự thay đổi rõ rệt trong hành vi tiêu dùng, với sự ưu tiên ngày càng tăng đối với các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo an toàn và chất lượng. Đây là lợi thế lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam nếu họ có thể chứng minh được quy trình sản xuất minh bạch, tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng và đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng trong nước.
Đồng thời, chủ động khai thác tối đa các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết không chỉ là một giải pháp tình thế mà còn là một chiến lược tái cấu trúc chuỗi cung ứng mang tính sống còn, mở ra những hướng đi mới và giảm thiểu sự phụ thuộc vào một thị trường duy nhất. Việt Nam hiện là thành viên của 17 FTA với hơn 60 đối tác, tạo ra một mạng lưới các đối tác thương mại rộng lớn với những ưu đãi thuế quan và quy tắc xuất xứ hấp dẫn. Hiện nay, nhờ các FTA, tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt 410 tỷ USD vào năm 2024, tăng 13% so với năm 2023. Đặc biệt, Việt Nam có thể mở rộng ký kết thêm các FTA sang các khu vực khác. Hơn nữa, thông qua các FTA, các doanh nghiệp có thể tái cấu trúc chuỗi cung ứng, bằng cách tìm kiếm các nguồn cung ứng nguyên liệu và linh kiện mới với chi phí cạnh tranh hơn từ các quốc gia đối tác. Thay vì phụ thuộc vào nguồn cung từ các quốc gia có thể chịu ảnh hưởng bởi căng thẳng thương mại với Mỹ, doanh nghiệp Việt có thể đa dạng hóa nguồn cung, giảm thiểu rủi ro và ổn định chi phí sản xuất. Các FTA tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam trở thành một trung tâm sản xuất và trung chuyển quan trọng trong chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu. Thay vì chỉ gia công và xuất khẩu sản phẩm cuối cùng, doanh nghiệp Việt có thể tập trung vào các công đoạn sản xuất có giá trị gia tăng cao hơn, cung cấp bán thành phẩm hoặc dịch vụ cho các nhà sản xuất ở các quốc gia đối tác FTA.
Hỗ trợ doanh nghiệp từ phía Nhà nước nhà nước
Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến thời điểm 31/12/2024, cả nước có khoảng 940.078 doanh nghiệp đang hoạt động và có gần 98% trong số này có quy mô nhỏ và vừa. Hầu hết các doanh nghiệp vẫn còn gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận thông tin, hiểu rõ các cam kết và tận dụng các ưu đãi từ FTA. Trước tình hình này, nhà nước cần có những chính sách nhằm hỗ trợ doanh nghiệp khai thác tối đa lợi thế từ các FTA hiện có và giảm thiểu tác động tiêu cực từ chính sách thuế quan của Mỹ:
Việc cấp thiết nhất hiện nay là trang bị cho doanh nghiệp “bệ phóng” thông tin vững chắc và “cầu nối” hiệu quả để khai thác triệt để các cơ hội từ mạng lưới FTA rộng lớn mà Việt Nam đã ký kết. Hai trụ cột chính được đặc biệt nhấn mạnh là việc xây dựng nền tảng thông tin và kết nối đối tác chuyên biệt cho từng FTA và triển khai chương trình xúc tiến thương mại mục tiêu và chuyên sâu theo FTA.
Chìa khóa để doanh nghiệp Việt Nam chuyển hướng thành công sang các thị trường FTA nằm ở khả năng tiếp cận thông tin chính xác, kịp thời và dễ dàng. Đề xuất hàng đầu là xây dựng các cổng thông tin điện tử đa ngôn ngữ chuyên biệt cho từng FTA như CPTPP, EVFTA, RCEP, VKFTA… Các không gian số không chỉ cung cấp cẩm nang toàn diện về quy định pháp lý, tiêu chuẩn sản phẩm, nhu cầu nhập khẩu mà còn tích hợp cơ sở dữ liệu đối tác tin cậy, nơi doanh nghiệp có thể tìm kiếm, đánh giá và kết nối trực tiếp với các nhà nhập khẩu, phân phối uy tín tại các thị trường mục tiêu. Việc thiếu thông tin và đối tác phù hợp đang là rào cản lớn cho nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, khi muốn thâm nhập các thị trường mới. Các cổng thông tin chuyên biệt và cơ sở dữ liệu đối tác sẽ là ‘phao cứu sinh’, giúp họ tiết kiệm thời gian, chi phí và giảm thiểu rủi ro trong quá trình tìm kiếm cơ hội hợp tác.
Bên cạnh đó, nên tổ chức thường xuyên các diễn đàn kết nối doanh nghiệp (B2B) trực tuyến và trực tiếp theo ngành hàng và thị trường FTA cụ thể. Đây sẽ là “sân chơi” lý tưởng để doanh nghiệp Việt Nam giới thiệu năng lực, tìm kiếm đối tác chiến lược và thiết lập các mối quan hệ kinh doanh bền vững. Thay vì xúc tiến thương mại diện rộng sang chương trình xúc tiến thương mại mục tiêu và chuyên sâu theo từng FTA. Điều này bao gồm việc đầu tư vào các nghiên cứu thị trường chuyên sâu, xác định các ngành hàng tiềm năng và nhu cầu cụ thể của từng thị trường thành viên FTA.
Thay vì ‘rải thảm’ trên nhiều thị trường, chúng ta cần tập trung ‘mũi nhọn’ vào những ngành hàng Việt Nam có lợi thế cạnh tranh và có tiềm năng tăng trưởng cao tại các thị trường FTA. Các nghiên cứu thị trường chuyên sâu sẽ là ‘bản đồ’ dẫn đường cho các hoạt động xúc tiến. Chương trình xúc tiến thương mại mục tiêu cũng bao gồm việc hỗ trợ doanh nghiệp tham gia các hội chợ, triển lãm quốc tế uy tín trong khối FTA, tổ chức các đoàn giao dịch thương mại chuyên ngành và đặc biệt chú trọng đến xúc tiến thương mại trên nền tảng số. Việc tận dụng các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới, mạng xã hội và các công cụ marketing trực tuyến sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận đối tác quốc tế một cách nhanh chóng và hiệu quả.
Đầu tư mạnh mẽ vào khoa học công nghệ (KHCN) nhằm gia tăng năng suất và chất lượng sản xuất trong nước. Đây không chỉ là “liều thuốc” giúp doanh nghiệp giảm thiểu sự phụ thuộc vào một thị trường duy nhất mà còn là “chìa khóa vàng” để nâng tầm nội lực và khai thác hiệu quả các cơ hội từ mạng lưới FTA rộng lớn. Việc duy trì lợi thế cạnh tranh dựa trên chi phí lao động thấp đang dần trở nên mong manh. Để thực sự “đứng vững” và vươn xa trên thị trường toàn cầu, doanh nghiệp Việt Nam cần chuyển đổi mô hình tăng trưởng, tập trung vào nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm thông qua ứng dụng KHCN tiên tiến.
Doanh nghiệp cần đa dạng hóa sản phẩm và thị trường xuất khẩu
Doanh nghiệp Việt Nam cần khẩn trương thực hiện chiến lược đa dạng hóa sản phẩm và thị trường xuất khẩu. Đây không chỉ là giải pháp tình thế để giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một thị trường duy nhất mà còn là bước đi chiến lược để xây dựng sự bền vững và tăng trưởng ổn định trong dài hạn.
Không bỏ trứng vào một giỏ- sự phụ thuộc quá lớn vào một thị trường duy nhất, dù là thị trường lớn như Mỹ, sẽ khiến doanh nghiệp dễ bị tổn thương khi thị trường đó có những thay đổi bất lợi về chính sách, nhu cầu tiêu dùng hoặc các yếu tố kinh tế khác. Bài học từ việc Mỹ áp thuế cao lên một số mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam là một lời cảnh tỉnh sâu sắc về tầm quan trọng của việc phân tán rủi ro thông qua đa dạng hóa thị trường bằng cách:
Thay vì chỉ tập trung vào các sản phẩm truyền thống, doanh nghiệp cần đầu tư vào nghiên cứu thị trường, nắm bắt xu hướng tiêu dùng mới và phát triển các sản phẩm có hàm lượng công nghệ, chất lượng và giá trị gia tăng cao hơn. Điều này không chỉ giúp mở rộng danh mục sản phẩm mà còn đáp ứng được yêu cầu đa dạng của nhiều thị trường khác nhau.
Thay vì chỉ gia công hoặc xuất khẩu các sản phẩm thô, doanh nghiệp cần nỗ lực tham gia sâu hơn vào các công đoạn có giá trị gia tăng cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu. Điều này không chỉ giúp tăng doanh thu mà còn mở ra cơ hội tiếp cận với nhiều đối tác và thị trường khác nhau.
Đầu tư vào xây dựng thương hiệu mạnh và phát triển các kênh phân phối đa dạng, bao gồm cả kênh truyền thống và kênh trực tuyến, sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận được nhiều khách hàng hơn ở nhiều thị trường khác nhau.
Tham gia các hội chợ, triển lãm quốc tế, diễn đàn doanh nghiệp và các chương trình xúc tiến thương mại do Nhà nước và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp tổ chức để tìm kiếm đối tác và mở rộng thị trường.
Doanh nghiệp cần xây dựng khả năng theo dõi sát sao diễn biến thị trường, đánh giá rủi ro và linh hoạt điều chỉnh chiến lược kinh doanh để thích ứng với những thay đổi bất ngờ.
TS. Lê Thị Kiều Anh/Trường Đại học Thái Bình Dương
ThS. Chung Phi Long/Trường Chính Trị KV2.
Tài liệu tham khảo
VTCNews (2025). Mỹ giãn áp thuế 46%: Doanh nghiệp Việt nối lại đơn hàng, tìm thêm thị trường mới. https://cafef.vn/. Ngày 10/4/2025
Thu Thùy (2025). Mỹ chính thức áp thuế đối ứng 46%: Căng thẳng thương mại và nhịp gõ thị trường. https://vov.vn/. Ngày 10/4/2025
Tâm An (2025). Bị Mỹ áp thuế 46%, doanh nghiệp Việt tức tốc tìm đối tác mới, sang cả Trung Đông. https://vietnamnet.vn/. Ngày 9/4/2025
Hồng Phúc (2025). Họp khẩn với mức thuế đối ứng 46% của Mỹ. https://tuoitre.vn/. Ngày 3/4/2025
Thu Minh (2025). Các nhà đầu tư nước ngoài nói gì về thuế suất 46% Mỹ áp lên hàng hóa Việt Nam?. https://vneconomy.vn/. Ngày 4/4/2025