Ngày 17/6/2025, tổ chức phi lợi nhuận quốc tế ITI đã đăng tải bài viết với tiêu đề “Hiệp định Khung Kinh tế Số: Mỏ neo của ASEAN trong Nền Kinh tế Số đầy Biến động”. Bài viết nhấn mạnh rằng Hiệp định Khung Kinh tế Số (DEFA) không chỉ đơn thuần là một thỏa thuận thương mại, mà còn đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo an ninh, duy trì ổn định và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế cho ASEAN trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động.
Mười quốc gia thành viên của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), với dân số hơn 677 triệu người, cùng nhau tạo nên nền kinh tế lớn thứ năm thế giới, biến khu vực này trở thành điểm đến hấp dẫn cho cả đầu tư lẫn nguồn nhân lực chất lượng cao. Hiệp định Khung Kinh tế Số (DEFA) hiện là một sáng kiến mang tính đột phá đang được ASEAN tích cực đàm phán, hướng tới việc thiết lập thỏa thuận kinh tế số đầu tiên trên thế giới áp dụng trên toàn khu vực. Mục tiêu của DEFA là xây dựng các quy tắc thương mại số thống nhất, kết nối các thị trường số và khai thác toàn diện tiềm năng của nền kinh tế số trong khu vực. Các cuộc đàm phán về DEFA bắt đầu từ tháng 11 năm 2023, với mục tiêu hoàn tất ít nhất một phần nội dung vào cuối năm 2025. Nội dung của hiệp định bao phủ nhiều lĩnh vực, bao gồm thương mại số, thương mại điện tử, công nghệ mới nổi và dòng chảy dữ liệu xuyên biên giới.
Trước thời hạn cuối năm đang đến gần, các nền kinh tế trong khu vực có thể sẽ bị cám dỗ bởi việc giảm nhẹ tham vọng hoặc trì hoãn thỏa thuận, đặc biệt khi từng quốc gia vẫn đang đàm phán các thỏa thuận thương mại song phương với Hoa Kỳ. Tuy nhiên, đây sẽ là một bước lùi nguy hiểm – không chỉ kìm hãm đà tăng trưởng của ASEAN mà còn làm suy yếu nền tảng an ninh kinh tế của toàn khối. Việc thúc đẩy các cuộc đàm phán DEFA là cơ hội để ASEAN củng cố vị thế chiến lược và xây dựng một lộ trình thương mại số thống nhất, giúp tăng cường sự phối hợp với các đối tác ngoài khu vực.
Tình hình địa chính trị thế giới vốn đầy biến động và khó đoán định, và điều này có thể sẽ tiếp diễn trong tương lai gần. Trong bối cảnh nhiều chính phủ điều chỉnh cách tiếp cận với thương mại quốc tế – coi đây như một công cụ phục vụ an ninh quốc gia, bảo hộ nền kinh tế nội địa hay làm đòn bẩy chiến lược – thì sự ổn định tương đối mà hệ thống thương mại toàn cầu từng đảm bảo không còn là điều hiển nhiên. ASEAN đang nắm trong tay cơ hội đặc biệt để củng cố ổn định và bảo đảm an ninh kinh tế khu vực, thông qua việc tối ưu hóa kết quả đạt được từ các cuộc đàm phán DEFA.
Tăng cường khả năng phục hồi của ASEAN thông qua các quy tắc thương mại thống nhất
Sự khác biệt trong các quy định kỹ thuật số giữa các quốc gia thành viên đang khiến các doanh nghiệp ASEAN phải chi trả từ 15 đến 20 tỷ USD mỗi năm cho chi phí tuân thủ. Hiệp định DEFA hướng đến việc xóa bỏ rào cản này bằng cách hài hòa các tiêu chuẩn liên quan đến luồng dữ liệu, thanh toán điện tử và phân loại sản phẩm số. Dù các chính phủ đều mong muốn hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), nhưng thực tế cho thấy 70% trong tổng số 71 triệu SME của ASEAN không có đủ nguồn lực để xử lý sự chồng chéo và mâu thuẫn trong các quy định của từng quốc gia. Việc triển khai hệ thống hải quan kỹ thuật số chung và áp dụng hóa đơn điện tử có khả năng tương thích trong khuôn khổ DEFA có thể giúp giảm tới 30% chi phí giao dịch xuyên biên giới, tạo điều kiện để các doanh nghiệp nhỏ vươn ra thị trường khu vực và toàn cầu một cách hiệu quả hơn.
Các cam kết ràng buộc trong khuôn khổ DEFA, như việc cấm yêu cầu nội địa hóa dữ liệu được kỳ vọng sẽ thu hút từ 30 đến 50 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài mỗi năm. Điều này đạt được nhờ việc thể hiện sự nhất quán về quy định và điều chỉnh các chính sách trong khu vực theo hướng phù hợp với những thông lệ toàn cầu tốt nhất trong thương mại kỹ thuật số. Những tác động này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các doanh nghiệp toàn cầu đang phải cân nhắc những quyết định đầu tư đầy khó khăn giữa môi trường kinh tế và chính trị nhiều biến động.
Sự gắn kết của ASEAN thông qua DEFA cũng giúp khu vực giảm thiểu rủi ro từ bất ổn thương mại toàn cầu, đồng thời tăng cường khả năng chống chịu. Một ví dụ điển hình là việc DEFA bao gồm các giao thức phối hợp trong phòng thủ mạng, góp phần bảo vệ hệ thống trung tâm dữ liệu của khu vực – hạ tầng ngày càng thiết yếu cho việc thu hút đầu tư vào lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và không thể để xảy ra tình trạng tê liệt.
Chi phí cơ hội đang được đặt ra
Dù tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ của Đông Nam Á dường như là điều tất yếu, nhưng điều đó không tự nhiên mà có. Các nhà hoạch định chính sách ASEAN cần chủ động hành động để bảo đảm quỹ đạo này, thay vì dựa vào những thành tựu trong quá khứ hay kỳ vọng vào các điều kiện thuận lợi của nền kinh tế toàn cầu. Câu hỏi đặt ra là: chúng ta đang đánh mất điều gì nếu chần chừ?
Nếu DEFA không được hoàn tất và đưa vào thực thi, tỷ trọng của kinh tế số trong GDP khu vực chỉ được dự đoán đạt khoảng 8,5%, tốc độ tăng trưởng hằng năm của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) dừng lại ở mức 3,2%, và khu vực sẽ chỉ tạo thêm khoảng 1,7 triệu việc làm kỹ thuật số. Đây là những con số đáng kể, nhưng chưa đạt đến tiềm năng tối đa.
Ngược lại, khi DEFA được triển khai hiệu quả, tỷ trọng kỹ thuật số trong GDP có thể tăng lên 14%, xuất khẩu từ các doanh nghiệp SME được dự báo tăng 8,9% mỗi năm, và khu vực có thể tạo ra tới 3,5 triệu việc làm kỹ thuật số mới. Tổng thể, DEFA có khả năng mở ra quy mô thương mại kỹ thuật số trị giá 2.000 tỷ USD cho ASEAN vào năm 2030.
Các quốc gia không thể đơn phương hưởng lợi
Một số nhà hoạch định chính sách vẫn tin rằng xây dựng các quy định riêng biệt ở cấp quốc gia, như yêu cầu doanh nghiệp lưu trữ dữ liệu trong nước hoặc khuyến khích xây dựng trung tâm dữ liệu nội địa sẽ giúp tạo ra lợi thế cạnh tranh. Tuy nhiên, đây là một quan điểm thiển cận, và thực tế đã nhiều lần cho thấy cách tiếp cận này dẫn đến những hệ quả tiêu cực. Ngoại lệ đáng chú ý là Trung Quốc, nơi chính phủ đã tận dụng sức mạnh kinh tế, quy mô thị trường nội địa và cơ chế kiểm soát tập trung để áp đặt điều kiện lên các nhà đầu tư. Dù vậy, ngay cả Trung Quốc cũng đang đối mặt với những phản ứng tiêu cực, minh chứng là các căng thẳng thương mại kéo dài với Hoa Kỳ.
Trên thực tế, các quy định mang tính quốc gia riêng lẻ thường tạo ra khoảng trống và bất ổn trong hệ sinh thái đầu tư. Thí dụ điển hình là chính sách dữ liệu địa phương mà Indonesia áp dụng trong năm 2023, dẫn đến việc 2,1 tỷ USD vốn đầu tư công nghệ bị chuyển sang Singapore và Malaysia. Tại Việt Nam, tình trạng các quy định về bảo vệ dữ liệu vẫn rời rạc và thiếu nhất quán cũng đang tạo ra không ít rào cản cho doanh nghiệp và nhà đầu tư quốc tế.
Hiệp định Khung Kinh tế Số ASEAN (DEFA) không chỉ là một văn kiện thương mại, mà còn là bước đi chiến lược nhằm củng cố vị thế kinh tế và bảo đảm an ninh số cho toàn khu vực trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động. Trong khi các mô hình quốc gia riêng lẻ dễ dẫn đến phân mảnh và rủi ro đầu tư, thì một khuôn khổ thống nhất như DEFA lại mở ra tiềm năng tăng trưởng bền vững, từ việc thu hút dòng vốn đầu tư lớn đến việc thúc đẩy đổi mới và tạo thêm hàng triệu việc làm kỹ thuật số. Để không bỏ lỡ cơ hội mang tính bước ngoặt này, ASEAN cần hành động tập thể, quyết liệt và có tầm nhìn dài hạn – không chỉ để theo kịp thế giới, mà để định hình tương lai số của chính mình.
Hoàng Hạnh