Sáng ngày 10/12/2025, tại hội trường khách sạn Duy Tân (TP. Huế), Hội Khoa học Lịch sử thành phố Huế đã tổ chức hội thảo khoa học “Đô thị Huế trong dòng chảy lịch sử”. Hội thảo nhằm nhìn lại quá trình hình thành và phát triển của đô thị Huế qua các thời kỳ lịch sử, đồng thời trao đổi, chia sẻ những kết quả nghiên cứu mới, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản đô thị Huế trong bối cảnh hiện nay.
Hội thảo có sự tham dự của ông Nguyễn Chí Tài, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Huế, cùng đại diện lãnh đạo thành phố, lãnh đạo các sở, ban, ngành, các tổ chức hội, đoàn tại địa phương, các nhà quản lý trong lĩnh vực xây dựng, giao thông, văn hóa, di sản, cùng nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài thành phố Huế.
Kỷ yếu Hội thảo “Đô thị Huế trong dòng chảy lịch sử” với 314 trang, tuyển chọn 22 tham luận tiêu biểu từ 31 bài gửi về, là một ấn phẩm khoa học có giá trị đặc biệt đối với việc nhận diện sâu sắc bản chất, cấu trúc và tiềm năng của đô thị Huế. Không chỉ tổng hợp những nghiên cứu đầy đủ về tiến trình phát triển của vùng đất kinh kỳ, kỷ yếu còn mở ra nhiều gợi ý quan trọng cho hướng đi của Huế trong giai đoạn 2026–2030, thời kỳ thành phố chính thức bước vào quỹ đạo trở thành đô thị trực thuộc Trung ương.
Với ba nhóm chủ đề lớn được thảo luận, Huế qua các giai đoạn lịch sử; Đặc trưng và giá trị đô thị Huế; Sự phát triển đô thị Huế ngày nay, Hội thảo tạo nên một bức tranh liên tục, đa tầng, liên ngành, giúp soi rõ những giá trị cốt lõi của đô thị Huế và những vấn đề đặt ra cho việc phát huy các giá trị ấy trong bối cảnh mới.
Huế, đô thị nhiều lớp lịch sử
Nhóm tham luận đầu tiên của hội thảo gồm các nhà nghiên cứu: PGS.TS Đỗ Bang, ThS. Nguyễn Anh Tuấn, PGS.TS Nguyễn Văn Đăng, TS. Hoàng Thị Anh Đào, ThS Nguyễn Anh Huy, ThS. Nguyễn Quang Trung Tiến, TS. Lê Thị An Hòa… dựng lại một cách toàn diện tiến trình hình thành và phát triển của Huế, từ không gian Champa cổ với các thành Lồi, Hóa Châu, đến giai đoạn Thuận Hóa – Phú Xuân – Kinh đô Huế. Qua đó, các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng Huế không phải là sản phẩm “đột khởi” của triều Nguyễn, mà là kết tinh của nhiều lớp văn hóa, nhiều thế hệ khai phá, đắp bồi.
Sự giao thoa giữa văn minh Champa với Đại Việt, vai trò chiến lược của Thuận Hóa thời chúa Nguyễn, sự xác lập tính chính trị của kinh đô Tây Sơn và sự hoàn chỉnh hóa dưới triều Nguyễn đã tạo nên một đô thị có chiều sâu lịch sử đặc biệt so với nhiều thành phố Việt Nam khác. Các tham luận cũng gợi lại hệ thống thành quách, cung điện, trường học, viện bảo tàng, cơ sở hành chính, những thiết chế đã định hình Huế như một trung tâm văn hóa, giáo dục, tri thức từ rất sớm.
Chính tính “đa trầm tích” này làm cho Huế trở thành một “đô thị ký ức” độc nhất vô nhị, nơi mà phát triển không thể tách rời các giá trị lịch sử, văn hóa được tích lũy qua hàng thế kỷ.
Giá trị bản sắc: đô thị di sản, đô thị cảnh quan, đô thị nhân văn.
Nhóm tham luận thứ hai của các nhà nghiên cứu, gồm: TS. Phan Tiến Dũng, TS. Huỳnh Thị Anh Vân, ThS. Nguyễn Hữu Phúc, ThS. Nguyễn Thu Hằng, TS. Trần Văn Dũng, NNC. Đỗ Minh Điền, PGS.TS Nguyễn Tất Thắng…đào sâu vào cấu trúc và bản sắc đô thị Huế, đưa ra những phân tích sắc sảo về các “tầng giá trị” tạo nên diện mạo đặc thù của kinh đô.
Trước hết là không gian sông Hương núi Ngự, trục phong thủy cảnh quan vừa mang tính biểu tượng, vừa là cốt lõi của tổ chức không gian đô thị. Sự hài hòa giữa thiên nhiên và kiến trúc, giữa cảnh quan và đời sống, giữa cấu trúc làng phố với hệ thống chùa chiền, phủ đệ, nhà vườn, công trình công quyền… cho thấy Huế là đô thị dựa trên nguyên tắc cân bằng, chứ không phải mở rộng bằng phá vỡ hay thay thế.
Nhiều tham luận khẳng định Huế là mô hình điển hình của “đô thị di sản”, trong đó mỗi thành tố, từ di sản vật thể, các thiết chế văn hóa giáo dục, thậm chí đến hệ thống địa danh, đều góp phần làm nên bản sắc. Việc bảo tồn ký ức đô thị, giữ nguyên hệ thống địa danh truyền thống, tránh xóa mờ các lớp lịch sử trong quá trình phát triển được xem là nhiệm vụ mang ý nghĩa chiến lược.
Ở bình diện này, các nghiên cứu phát biểu tại hội thảo cho thấy rõ: bản sắc văn hóa, cảnh quan không chỉ là tài sản của Huế, mà là năng lực cạnh tranh cốt lõi, là điều mà không một đô thị nào khác có thể thay thế.
Phát triển đô thị Huế trong bối cảnh mới: những vấn đề và gợi mở.
Nhóm tham luận thứ ba của các nhà nghiên cứu, gồm: PGS.TS Nguyễn Văn Mạnh, TS. Nguyễn Đính, TS. Phan Thanh Hải, ThS. Trần Nguyễn Khánh Phong, Nguyễn Lê Hữu Duy, TS. Nguyễn Ngọc Tùng, TS. Bùi Thị Hiếu…có ý nghĩa đặc biệt đối với giai đoạn hiện nay, khi Huế đang mở rộng không gian đô thị, thúc đẩy phân cấp, phát triển đô thị xanh, thông minh, bền vững. Các bài viết phân tích những thách thức nổi bật, đồng thời đề xuất nhiều giải pháp mang tính thời sự và khoa học.
Quản trị nước và biến đổi khí hậu.Tham luận về “triết lý trị thủy của nhà Nguyễn” đặt ra vấn đề cấp thiết: Huế là đô thị của nước, với đặc điểm ngập lụt theo mùa và mạng lưới sông hồ dày đặc. Vì vậy, phát triển Huế phải dựa trên triết lý thuận Thiên, bảo tồn không gian nước, hạn chế bê tông hóa và áp dụng mô hình “đô thị bọt biển”, một mô hình hiện đại trên thế giới nhằm giữ, thấm, điều tiết nước.
Các chỉ số như khả năng chịu tải thủy văn cần được đưa vào hệ thống quy hoạch và phê duyệt dự án. Không gian ven sông Hương phải được bảo vệ nghiêm ngặt như một “vùng lõi sinh thái” của đô thị.
Bản sắc đô thị: từ thiết chế văn hóa đến tên đường phố. Có tham luận nhấn mạnh tên đường là “bộ nhớ” của đô thị. Trong bối cảnh Huế mở rộng địa giới, việc đặt tên phải gắn với làng truyền thống, di tích, danh nhân địa phương… nhằm bảo tồn các lớp ký ức văn hóa, tránh tình trạng đô thị hóa làm phai nhạt bản sắc lịch sử.
Các thiết chế như trường học cổ, bảo tàng, thư viện, công trình tôn giáo, văn hóa… cũng được nhìn nhận như một phần không thể thiếu của cấu trúc đô thị, cần được bảo tồn tương ứng với giá trị lịch sử của chúng.
Sông Hương, trục phát triển bền vững. Nhiều kiến nghị nhấn mạnh vai trò bản lề của sông Hương: Không bê tông hóa bờ song; Không lấn chiếm lòng, bờ, bãi; Ưu tiên giải pháp sinh thái; và Phát triển kinh tế du lịch phải dựa trên giá trị cảnh quan, chứ không thay thế cảnh quan. Những định hướng này có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong giai đoạn 2026–2030, khi Huế triển khai nhiều dự án lớn dọc đôi bờ sông Hương.
Ý nghĩa chiến lược đối với Huế giai đoạn 2026–2030 và tầm nhìn lâu dài
Từ toàn bộ nội dung kỷ yếu có thể rút ra ba nhóm ý nghĩa lớn đối với việc xây dựng chính sách phát triển đô thị Huế. Xác lập mô hình phát triển phù hợp
Hội thảo khẳng định một cách nhất quán: Huế phải phát triển trên nền tảng “đô thị di sản, đô thị xanh, đô thị cảnh quan, đô thị sáng tạo”. Đây không chỉ là lựa chọn mang tính học thuật mà là lời giải chiến lược trước bối cảnh đô thị hóa nhanh và áp lực hội nhập. Huế muốn khác biệt và bền vững, không thể bỏ qua nền tảng di sản đã tạo nên bản sắc hàng trăm năm qua.
Cơ sở khoa học cho quy hoạch và quản lý đô thị. Nhiều đề xuất trong kỷ yếu có thể chuyển hóa thành chính sách: Lồng ghép quy hoạch cảnh quan – sinh thái với quy hoạch đô thị; Xác định hành lang thoát lũ, giữ không gian nước; Bảo tồn thiết chế lịch sử, văn hóa; Đặt tên đường theo hướng bảo vệ ký ức cộng đồng; Phát triển đô thị gắn với kiểm soát ngập lụt và biến đổi khí hậu. Những kiến nghị này góp phần xây dựng đô thị Huế hiện đại nhưng không đánh đổi lịch sử và môi trường.
Tầm nhìn dài hạn: xây dựng ngân hàng tri thức đô thị. Có thể nói, hội thảo là bước đi quan trọng cho việc hình thành một “ngân hàng tri thức” về đô thị Huế, nguồn tư liệu quý cho: Quy hoạch 2030–2045; Hồ sơ Huế ứng cử Mạng lưới các thành phố sáng tạo UNESCO; Các đề án phát triển văn hóa, du lịch; Công tác bảo tồn di sản trong bối cảnh đô thị hóa. Đây là nền móng cho việc hoạch định chính sách lâu dài, ngăn nguy cơ mất bản sắc, đồng thời khai mở cơ hội phát triển mới.
Hội thảo khoa học “Đô thị Huế trong dòng chảy lịch sử” không chỉ là tập hợp các nghiên cứu khoa học, mà còn là bản đồ tri thức dẫn đường cho sự phát triển Huế trong thập niên tới. Những tham luận trong kỷ yếu khẳng định rằng: để phát triển bền vững, Huế phải trung thành với bản sắc di sản, coi cảnh quan, sông nước, lịch sử, văn hóa là trụ cột, từ đó xây dựng mô hình đô thị xanh, sáng tạo, mang tính nhân văn sâu sắc.
Giai đoạn 2026–2030 và xa hơn, những khuyến nghị khoa học trong kỷ yếu sẽ là cơ sở quan trọng để Huế định vị mình không chỉ là “thành phố di sản của Việt Nam” mà còn là đô thị văn hóa, sáng tạo có tầm vóc quốc tế, nơi quá khứ và tương lai hòa quyện thành sức mạnh phát triển mới.
Hương Bình