Ngày 2/10/2024, theo JAMA Network Open, một nghiên cứu mới cho thấy cơn đột quỵ đầu tiên ở người lớn tuổi có liên quan đến tình trạng suy giảm nhận thức đáng kể ngay lập tức và tăng tốc trong thời gian dài, nhấn mạnh nhu cầu theo dõi nhận thức liên tục ở nhóm bệnh nhân này.
Kết quả từ nghiên cứu, bao gồm 14 nhóm người lớn tuổi quốc tế, cho thấy đột quỵ có liên quan đến tình trạng suy giảm cấp tính đáng kể về nhận thức tổng quát và tốc độ suy giảm nhận thức tăng nhanh theo thời gian, tuy nhỏ nhưng đáng kể.
Jessica Lo, MSc, chuyên gia thống kê sinh học và cộng sự nghiên cứu tại Trung tâm Lão hóa Não bộ Khỏe mạnh, Đại học New South Wales, Sydney, Úc, cho biết với Medscape Medical News rằng đánh giá nhận thức trong chăm sóc ban đầu là “rất quan trọng, đặc biệt là vì suy giảm nhận thức thường bị bỏ qua hoặc không được chẩn đoán tại bệnh viện” .
Bà đề xuất các bác sĩ lâm sàng kết hợp các đánh giá nhận thức dài hạn vào các kế hoạch chăm sóc, sử dụng các xét nghiệm tâm lý thần kinh nhạy cảm hơn trong chăm sóc ban đầu để phát hiện sớm các dấu hiệu suy giảm nhận thức. “Phát hiện sớm sẽ cho phép can thiệp kịp thời để cải thiện kết quả”, Lo cho biết.
Bà cũng lưu ý rằng việc chăm sóc sau đột quỵ thường bao gồm phục hồi chức năng thể chất nhưng không phải phục hồi chức năng nhận thức, trong khi nhiều trung tâm phục hồi chức năng không được trang bị để cung cấp dịch vụ này.
Bản đồ quỹ đạo suy giảm nhận thức
Suy giảm nhận thức sau đột quỵ là phổ biến, nhưng quá trình suy giảm nhận thức sau cơn đột quỵ đầu tiên so với chức năng nhận thức trước đột quỵ vẫn chưa rõ ràng.
Các nhà điều tra đã tận dụng dữ liệu từ 14 nghiên cứu theo nhóm dân số gồm 20.860 người lớn (tuổi trung bình là 73 tuổi; 59% là phụ nữ) để lập bản đồ quỹ đạo của chức năng nhận thức trước và sau cơn đột quỵ đầu tiên.
Kết quả chính là nhận thức tổng quát, được định nghĩa là mức trung bình chuẩn hóa của bốn lĩnh vực nhận thức (ngôn ngữ, trí nhớ, tốc độ xử lý và chức năng điều hành).
Trong thời gian theo dõi trung bình là 7,5 năm, 1.041 người lớn (5%) (tuổi trung bình là 79 tuổi) đã bị đột quỵ lần đầu, trung bình là 4,5 năm sau khi tham gia nghiên cứu.
Trong các phân tích đã điều chỉnh, đột quỵ có liên quan đến sự suy giảm cấp tính đáng kể là 0,25 độ lệch chuẩn về nhận thức tổng quát và sự gia tăng “nhỏ nhưng đáng kể” về tốc độ suy giảm là −0,038 độ lệch chuẩn mỗi năm, các tác giả báo cáo.
Đột quỵ cũng liên quan đến sự suy giảm cấp tính ở tất cả các lĩnh vực nhận thức của cá nhân ngoại trừ trí nhớ, với quy mô tác động dao động từ -0,17 đến -0,22 SD. Sự suy giảm điểm số kiểm tra trạng thái tinh thần tối thiểu sau đột quỵ (-0,36 SD) cũng được ghi nhận.
Xét về quỹ đạo nhận thức, tỷ lệ suy giảm trước đột quỵ ở những người sống sót tương tự như ở những người cùng lứa tuổi không bị đột quỵ (lần lượt là -0,048 và -0,049 độ lệch chuẩn mỗi năm về nhận thức toàn cầu).
Các nhà nghiên cứu không xác định được bất kỳ yếu tố nguy cơ mạch máu nào làm giảm sự suy giảm nhận thức sau đột quỵ, phù hợp với nghiên cứu trước đây. Tuy nhiên, sự suy giảm nhận thức diễn ra nhanh hơn đáng kể ở những cá nhân không bị đột quỵ, bất kể có đột quỵ trong tương lai hay không, những người có tiền sử tiểu đường, tăng huyết áp, cholesterol cao, bệnh tim mạch, trầm cảm, hút thuốc hoặc là người mang gen APOE4 .
Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng “Việc nhắm mục tiêu vào các yếu tố nguy cơ mạch máu có thể thay đổi ở giai đoạn đầu có thể làm giảm nguy cơ đột quỵ mà còn làm giảm nguy cơ suy giảm nhận thức liên quan đến đột quỵ và suy giảm nhận thức sau đó”.
Một ‘Bước tiến lớn’ theo đúng hướng
Như đã được Medscape Medical News đưa tin trước đó, năm ngoái Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) đã ban hành tuyên bố lưu ý rằng việc sàng lọc suy giảm nhận thức nên là một phần trong chương trình chăm sóc đa ngành dành cho những người sống sót sau đột quỵ.
Bình luận cho Medscape Medical News , Tiến sĩ, Thạc sĩ Mitchell Elkind, giám đốc khoa học lâm sàng của AHA, cho biết những dữ liệu mới này phù hợp với các hướng dẫn và tuyên bố hiện tại của AHA rằng “ủng hộ việc sàng lọc suy giảm nhận thức và chức năng ở bệnh nhân cấp tính và lâu dài sau đột quỵ”.
Elkind lưu ý rằng hướng dẫn năm 2022 về xuất huyết não nêu rõ rằng sàng lọc nhận thức nên được thực hiện “trong suốt quá trình chăm sóc nội trú và theo từng khoảng thời gian trong quá trình điều trị ngoại trú” và đưa ra các khuyến nghị về liệu pháp nhận thức.
Elkind, giáo sư thần kinh học và dịch tễ học tại Trung tâm Y tế Irving thuộc Đại học Columbia ở Thành phố New York, cho biết: “Tuyên bố khoa học năm 2021 của chúng tôi về việc chăm sóc ban đầu cho bệnh nhân sau đột quỵ cũng khuyến nghị sàng lọc cả bệnh trầm cảm và suy giảm nhận thức trong cả giai đoạn ngắn hạn và dài hạn”.
Elkind nói thêm: “Những tài liệu này thừa nhận thực tế là chức năng và nhận thức có thể tiếp tục suy giảm trong nhiều năm sau đột quỵ và do đó nhu cầu phục hồi chức năng và hỗ trợ của bệnh nhân có thể thay đổi theo thời gian sau đột quỵ”.
Các tác giả của bài bình luận đi kèm gọi đây là “bước tiến lớn” theo đúng hướng cho tương lai của việc đánh giá kết quả đột quỵ dài hạn.
Yasmin Sadigh, Thạc sĩ và Victor Volovici, Tiến sĩ, Bác sĩ, Tiến sĩ Y khoa, thuộc Trung tâm Y tế Đại học Erasmus, Rotterdam, Hà Lan đã viết: “Khi chúng ta phát triển các thiết bị, chỉ định và khung thời gian mới để điều trị đột quỵ, có lẽ nên đảm bảo các thử nghiệm chuyển hướng từ kết quả đơn giản sang kết quả phức tạp và chi tiết hơn”.
Nghiên cứu này không có nguồn tài trợ thương mại. Các tác giả và người viết bình luận và Elkind đã tuyên bố không có xung đột lợi ích.
Đinh Hoàng Anh/ theo Tin tức y khoa Medscape