(Đà Nẵng). Chiều 11/6/2025 tại Đà Nẵng, Hội thảo khoa học với chủ đề “Ứng dụng năng lượng nguyên tử (Atomic Energy – AE): Giải pháp quản lý, an toàn bức xạ hạt nhân và ứng phó sự cố” đã được tổ chức, thu hút sự tham gia của các nhà khoa học, chuyên gia và nhà quản lý trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân. Hội thảo tập trung trao đổi về những tiến bộ trong ứng dụng AE vào thực tiễn, đồng thời đề xuất các giải pháp kỹ thuật, quản lý nhằm đảm bảo an toàn và tăng cường năng lực ứng phó với các tình huống sự cố bức xạ.
Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng Dương Hoàng Văn Bản nhấn mạnh, “trong bối cảnh thế giới đang không ngừng đẩy mạnh chuyển đổi công nghệ và phát triển bền vững, năng lượng nguyên tử và các ứng dụng bức xạ, đã chứng minh vai trò ngày càng thiết yếu trong nhiều lĩnh vực: y học, công nghiệp, nông nghiệp, môi trường và nghiên cứu khoa học. Tại Việt Nam, lĩnh vực này cũng đang ngày càng mở rộng; đã đòi hỏi không chỉ sự đầu tư về hạ tầng và kỹ thuật mà còn yêu cầu cao về quản lý, đào tạo nhân lực, và đặc biệt là khung pháp lý phù hợp với thực tiễn và thông lệ quốc tế.
Hội thảo khoa học này mong muốn tạo ra diễn đàn mở, để giới quản lý, các nhà khoa học, chuyên gia và đại diện các cơ sở có hoạt động liên quan đến bức xạ hạt nhân, cùng nhau trao đổi, chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, cập nhật những tiến bộ mới nhất; đồng thời thảo luận giải pháp tối ưu, tăng cường hiệu quả công tác quản lý, đảm bảo an toàn bức xạ hạt nhân và sẵn sàng ứng phó với mọi tình huống sự cố có thể xảy ra trên địa bàn nói riêng, cả nước nói chung. Hội thảo là diễn đàn hữu ích, mang lại những kiến thức, kinh nghiệm và cơ hội hợp tác thiết thực, góp phần quan trọng vào nỗ lực chung của thành phố và cả nước trong lĩnh vực ứng dụng năng lượng nguyên tử”.
Từ góc nhìn của trung tâm khoa học – công nghệ khu vực miền Trung – Tây Nguyên
Cũng theo ông Dương Hoàng Văn Bản, thành phố Đà Nẵng, với vai trò là trung tâm khoa học – công nghệ của khu vực miền Trung – Tây Nguyên, năng lượng nguyên tử đã và đang được tích cực đẩy mạnh ứng dụng trong các lĩnh vực trọng điểm.
Tuy nhiên, đi đôi với sự phát triển này là những thách thức trong công tác quản lý an toàn bức xạ, đảm bảo an ninh nguồn phóng xạ và năng lực ứng phó sự cố. Bên cạnh thúc đẩy ứng dụng công nghệ hạt nhân, công tác quản lý nhà nước, đào tạo chuyên môn, xây dựng hệ thống văn bản pháp lý, vấn đề đặc biệt quan tâm vẫn là nâng cao năng lực phòng ngừa, ứng phó sự cố luôn là yêu cầu cấp thiết, mang tính chiến lược, lâu dài.
Chưa tính các cơ sở Y tế, trên địa bàn Đà Nẵng có 14 cơ sở có nguồn phóng xạ; số nguồn phóng xạ là 47. Số thiết bị bức xạ là 43 (chủ yếu sử dụng trong Soi chiếu an ninh, đo mức trong công nghiệp) và 7 thiết bị gia tốc (trong đó 1 thiết bị sản xuất đồng vị phóng xạ, 4 thiết bị xạ trị, 1 thiết bị soi chiếu hàng hóa).
ThS.Đinh Hữu Tuyến, Phòng Phát triển công nghệ và Đổi mới sáng tạo (Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng) cho biết, từ năm 2015, UBND thành phố Đà Nẵng đã có kế hoạch bảo đảm an toàn khi ứng dụng năng lượng nguyên tử vào các lĩnh vực (kế hoạch số 6819/KH-UBND); gần đây nhất, chính quyền thành phố ban hành thêm quyết định số 2234/QĐ-UBND ngày 28/6/2021. Công tác quan trắc phóng xạ môi trường trên địa bàn được triển khai từ năm 2015 đến nay, cho thấy chưa có dấu hiệu dị thường trong mức phông phóng xạ trên địa bàn thành phố. Dù vậy đã có 10 kịch bản ứng phó sự cố bức xạ hạt nhân có thể xảy ra trên địa bàn (Đà Nẵng) đã được phê duyệt. Sở Khoa học và Công nghệ – Cơ quan thường trực của Ban Chỉ đạo Ứng phó sự cố bức xạ hạt nhân thành phố Đà Nẵng đã tổ chức diễn tập 7/10 kịch bản ứng phó.
Y tế là lĩnh vực có nhiều ứng dụng liên quan bức xạ, ThS. Đinh Hữu Tuyến công bố thêm số liệu cho thấy : Tại Đà Nẵng, có 148 cơ sở bức xạ (đã được cấp phép và đang hoạt động) trong chẩn đoán y tế . Số thiết bị bức xạ trong chẩn đoán y tế đã được cấp phép là 289 ; số nhân viên bức xạ trong chẩn đoán y tế (người) là 490.
Là thành phố lớn nhất khu vực duyên hải miền Trung, Đà Nẵng giữ vai trò chiến lược của vùng, trong đó có vị trí là Trung tâm y tế miền Trung với các bệnh viện tuyến cuối (Bệnh viện Đà Nẵng, Ung bướu, 199, bệnh viện C, …); Đà Nẵng hiện là 1 trong 3 địa phương có máy gia tốc hạt (cyclotron) sản xuất 18-FDG (dược chất phóng xạ) phục vụ ghi hình PET/CT. Trong triển khai ứng dụng bức xạ tại địa bàn, Đà Nẵng hiện có mật độ máy xạ trị gia tốc cao nhất cả nước (4.1 máy/một triệu dân), đặt ở các cơ sở lớn (như Bệnh viện Ung bướu Đà Nẵng, Bệnh viện Đà Nẵng, Bệnh viện Phụ sản– Nhi, v.v). Và Đà Nẵng được quy hoạch (sẽ là) Trung tâm ứng dụng bức xạ tại khu vực” – TS. Hoàng Thanh Phi Hùng Trung tâm Nghiên cứu và Triển khai Công nghệ Bức xạ, phân tích thêm.
Đánh giá an toàn bức xạ tại các cơ sở y tế Đà Nẵng, TS. Hoàng Thanh Phi Hùng cho biết, Kết quả kiểm xạ môi trường khu vực làm việc qua tổng hợp dữ liệu tại các điểm nóng “hot areas”, cho thấy tất cả giá trị đều nằm trong ngưỡng cho phép (kể cả giá trị cao nhất đo được). Từ 2019 đến nay, không ghi nhận sự cố bức xạ nào trong hệ thống cơ sở y tế. Hoạt động đo kiểm, kiểm xạ, giám sát liều được duy trì đều đặn, lưu trữ định kỳ. Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Y tế, BCH Ứng phó sự cố thành phố Đà Nẵng phối hợp các cuộc diễn tập ứng phó sự cố bức xạ cấp thành phố đạt kết quả cao.
Tuy nhiên, “bức xạ y tế là công cụ thiết yếu trong chẩn đoán và vẫn luôn tiềm ẩn rủi ro, nếu không được kiểm soát . Đà Nẵng có tiềm năng trong Y học bức xạ nên cầu đầu tư bảo đảm an toàn cao. Dẫn lại khuyến cáo của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) , TS. Hoàng Thanh Phi Hùng lưu ý “Không có ứng dụng bức xạ nào là hoàn toàn an toàn – điều cần thiết là kiểm soát và minh bạch rủi ro”.
Hoàn thiện hệ thống pháp luật năng lượng nguyên tử
Theo Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng ông Dương Hoàng Văn Bản, dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đang được Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với các cơ quan liên quan trình Quốc hội xem xét (trong năm 2025), cho ý kiến. Đây là cơ hội quan trọng để cập nhật, hoàn thiện hệ thống pháp luật về năng lượng nguyên tử.
Điều này xuất phát từ “Vướng mắc trong quy định giữa các văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Năng lượng nguyên tử. Đơn cử như Nghị định số 142/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định về tiến hành công việc bức xạ và hoạt động dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử và các thông tư liên quan đến công tác quản lý, thẩm định cấp phép còn tồn tại một số bất cập: thủ tục bổ sung giấy phép an toàn bức xạ (thời gian giấy phép, chưa có thông tư thu phí thay thế Thông tư 287/TT-BTC và Thông tư 116/2021/TT-BTC), quy định về kích thước phòng X-quang,…)”- ThS. Đinh Hữu Tuyến – Phòng Phát triển công nghệ và Đổi mới sáng tạo (Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng) dẫn chứng thêm.
Được biết, Luật Năng lượng nguyên tử hiện hành được Quốc hội khóa 12 ngày 3/6/2008 thông qua, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2009 (đã hơn 16 năm).
“Việc thiết lập và thực hiện hiệu quả công tác quản lý nhà nước (về năng lượng nguyên tử) là đóng góp rất lớn của Luật vào sự phát triển nhanh chóng của các ứng dụng AE tại Việt Nam, đặc biệt là các ứng dụng trong công nghiệp, y tế, nông nghiệp và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, một số quy định của Luật cũng đã bộc lộ những bất cập, hạn chế về mặt quản lý, tính toàn diện, tính tương thích và tính dự báo.
Đơn cử như (theo thời gian), phải bổ sung, sửa đổi quy định về bảo đảm an toàn hạt nhân; an toàn, an ninh hạt nhân liên quan đến quản lý vòng đời của các nhà máy điện hạt nhân và nhà máy điện hạt nhân; quản lý chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng; ứng phó sự cố, tai nạn; bồi thường thiệt hại hạt nhân. Mặc khác còn có yêu cầu nội luật hóa các quy định của Luật để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ quốc gia và cam kết của Việt Nam trong các văn kiện quốc tế.
Luật (hiện hành) chịu sự tác động của các luật khác ban hành sau như Luật Khoáng sản năm 2010, Luật Xây dựng năm 2014, Luật Quy hoạch năm 2017, Luật Điện lực năm 2018, Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020. Do đó, dẫn đến tình trạng chồng chéo, không tương thích trong quản lý nhà nước với các bộ, ngành khác. Luật cũng chưa dự báo đầy đủ sự phát triển nhanh chóng của các ứng dụng AE, khoa học hạt nhân và công nghệ bức xạ, cũng như các rủi ro, nguy cơ ngày càng gia tăng liên quan đến an toàn, an ninh của vật liệu phóng xạ, cơ sở hạt nhân” – PGS.TS. Nguyễn Tuấn Khải, Cục An toàn bức xạ và hạt nhân, Bộ Khoa học và Công nghệ phân tích.
Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi đã được Chính phủ thông qua tại Nghị quyết số 240/NQ-CP ngày 17 tháng 12 năm 2024 tại kỳ họp chuyên đề pháp luật. Dự thảo Luật sửa đổi lần này có 8 chương và 73 điều (giảm 1 chương và 20 điều so với Luật hiện hành), tuy nhiên vẫn bảo đảm thể chế hóa chính sách phát triển năng lượng nguyên tử; thúc đẩy phân cấp, đơn giản hóa thủ tục hành chính trong quản lý ứng dụng ; khắc phục triệt để những bất cập, hạn chế của Luật hiện hành; kế thừa và phát triển các quy định hợp lý, có nguyên tắc của Luật.
Quy định (chi tiết từng điều, khoản) rõ ràng, khả thi, lâu dài, có thể dự đoán đầy đủ và góp phần tạo hành lang pháp lý về an toàn, an ninh, bảo vệ để bảo đảm ứng dụng phát triển bền vững (Chương II về phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử (Điều 10 đến Điều 13), quy định rõ chiến lược; phát triển nguồn nhân lực; thúc đẩy và xã hội hóa các ứng dụng năng lượng nguyên tử).
Quan điểm xây dựng dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi cũng chú ý đến bối cảnh hội nhập ngày càng mạnh mẽ và sâu rộng của đất nước nội luật hóa chặt chẽ các cam kết, nghĩa vụ được quy định trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Chương VII. Thanh sát (Điều 51 đến Điều 53), quy định về hoạt động thanh sát hạt nhân; vai trò chủ trì của IAEA, trách nhiệm của tổ chức, cá nhân phải bảo vệ hạt nhân và thanh tra viên quốc tế. Chương VIII. Vận chuyển, xuất nhập khẩu vật liệu phóng xạ, thiết bị hạt nhân (Điều 54 đến Điều 58) quy định về vận chuyển, xuất nhập khẩu vật liệu phóng xạ, thiết bị hạt nhân.
Hội thảo là dịp để các nhà khoa học, chuyên gia và nhà quản lý chia sẻ kinh nghiệm, cập nhật kiến thức mới trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến an toàn bức xạ và ứng phó sự cố. Các ý kiến, tham luận tại hội thảo sẽ là cơ sở quan trọng để xây dựng chính sách, hoàn thiện hệ thống pháp lý và nâng cao hiệu quả ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ phát triển kinh tế – xã hội một cách bền vững và an toàn.
Trần Ngọc