Hoành Sơn Quan là điểm di tích lịch sử có cảnh quan thiên nhiên đẹp hùng vĩ đang thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Cổng Hoành Sơn Quan được xây dựng vào những năm 1833 thời Vua Minh Mạng. Theo ghi ghép lịch sử xưa thì đây là ranh giới giữa Đại Việt và Chiêm Thành.
Trên đỉnh Đèo Ngang, nhìn về phía Bắc sẽ thấy vùng đất thuộc xã Kỳ Nam (Thị xã Kỳ Anh, Hà Tĩnh), quay về phương Nam thì thu vào tầm mắt những nếp nhà của người dân xã Quảng Đông (Huyện Quảng Trạch, Tỉnh Quảng Bình). Hoành Sơn Quan thuộc loại hình di tích lịch sử kiến trúc thành lũy như một chứng tích hùng hồn về những thăng trầm lịch sử, trở thành một địa danh có ý nghĩa rất lớn trong lịch sử và danh thắng của đất nước Việt Nam. Trên đỉnh Hoành Sơn mây hay ngưng tích lại nên mới có câu “Đèo Ngang hun hút mưa mây nắng ngàn”.
Là một di tích lịch sử hiếm hoi còn tồn tại ở Việt Nam, Hoành Sơn Quan vẫn giữ được những nét cổ kính đậm chất truyền thống với những cửa ải bằng đá được xây dựng trên núi. Cổng cao hơn 4m, thành đăng dài hơn 30m xây dựng xung quanh cùng với 1.000 bậc ở hai phía núi thành.
Có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng, dãy Hoàng Sơn đã lưu trữ rất nhiều vết hằn của chiến tranh cả trong thời cổ cận và hiện đại ở Việt Nam. Dẫu nhiều dấu vết chiến tranh nhưng Hoành Sơn Quan vẫn mang nét thơ mộng với cảnh sách thiên nhiên trong lành và dãy núi vẫn hiên ngang hùng vĩ. Đây chính là địa điểm phù hợp với những du khách vừa muốn ngắm cảnh đẹp, vừa muốn tìm hiểu về lịch sử nước nhà.
Giữa làn gió thu nhè nhẹ thổi, đứng trên đỉnh Đèo Ngang hùng vĩ ngắm nhìn Hoành Sơn Quan thoáng suy nghĩ về một thời chinh chiến nơi quân Trịnh sắp xếp các đồn lũy trong cuộc chiến Trịnh – Nguyễn phân tranh giữa đàng Trong và đàng Ngoài, với những truyền thuyết đặc sắc trong dân gian để lại những địa danh lịch sử oai hùng của dân tộc.
Ở trên cổng Hoành Sơn Quan nơi những bậc đá rêu phong dường như vẫn còn đâu đó dấu chân của các bậc tiền nhân đã từng Nam Bắc trên đường thiên lý, và cả những bậc mặc khách tao nhân ghé qua, lưu lại hậu thế những câu sấm truyền, những vần thơ trữ tình lãng mạn nặng bước người qua.
Nằm cách Hoành Sơn Quan tầm 7km, Vũng Chùa, Đảo Yến có cảnh quan cũng vô cùng hấp dẫn. Khu Đảo Yến, Vũng Chùa được bao quanh bởi núi rừng xanh thơ mộng, trước mặt là vịnh Hòn La nên thơ, bãi biển Vũng Chùa với những bãi cát trắng trải dài, hoang sơ và mộc mạc.
Phóng tầm mắt nhìn về phía Tây, ngọn núi Đèo Ngang như một bức bình phong xanh ngắt, mây ngàn bồng bềnh trên không trung. Nếu có dịp đến đây sau khi thăm quan Hoành Sơn Quan du khách có thể xuôi về chân Đèo Ngang khoảng 4km là sẽ đến Đền thờ Công Chúa Liễu Hạnh đặc biệt linh thiêng được đông đảo du khách thập phương viếng thăm.
Với khoảng 9km, đảo Hòn La cũng là điểm đến lý tưởng mang vẻ đẹp độc đáo. Nơi đây có nhiều ghềnh đá vôi do sóng biển tác động tạo thành nhiều hình khối lạ mắt. Đảo lại được che chắn bởi Mũi Ông nên vô cùng kín gió và toát lên được vẻ đẹp thiên nhiên vô tận.
Tăng Thành