Ngày 20/10/2025, tại hội trường phường Hội An, UBND thành phố Đà Nẵng long trọng tổ chức Hội nghị “Tổng kết quy hoạch đầu tư tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản Văn hóa Thế giới Đô thị cổ Hội An gắn với phát triển du lịch, giai đoạn 2012–2025”. Sự kiện nhằm đánh giá kết quả 13 năm triển khai công tác quy hoạch, đầu tư bảo tồn và khai thác hiệu quả giá trị di sản, đồng thời định hướng chiến lược phát triển bền vững du lịch văn hóa Hội An trong giai đoạn tiếp theo.
Hội nghị có sự tham dự của đông đảo các nhà quản lý, nhà khoa học trong lĩnh vực văn hóa, di sản và du lịch ở trung ương và địa phương. Tạp chí Đông Nam Á trân trọng giới thiệu bài tham luận của TS. Phan Thanh Hải, Ủy viên Hội đồng Di sản Quốc gia, và ThS.KTS. Đỗ Thị Thanh Mai, nguyên chủ trì đề án “Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản văn hóa đô thị cổ Hội An gắn với phát triển du lịch, giai đoạn 2012–2022”.
Từ năm 2012 đến nay, đô thị cổ Hội An đã bước vào một giai đoạn quy hoạch và phát triển có tính chiến lược, với trọng tâm là bảo tồn di sản gắn với phát triển bền vững. Trải qua hơn một thập kỷ, Hội An không chỉ giữ được hồn cốt của một đô thị cổ có lịch sử hơn 400 năm, mà còn trở thành hình mẫu quốc gia về mô hình “đô thị di sản sống”, nơi giá trị vật thể và phi vật thể cùng hòa quyện trong đời sống cộng đồng.
Đến năm 2025, bức tranh phát triển Hội An đã mang nhiều gam màu tươi sáng: hệ thống quy hoạch đô thị đang được rà soát và điều chỉnh; khu phố cổ được bảo tồn tương đối nguyên vẹn; các vùng phụ cận được quản lý chặt chẽ hơn; hạ tầng phục vụ du lịch, môi trường và an sinh xã hội được quan tâm đầu tư. Đặc biệt, ý thức của cộng đồng cư dân trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản đã được nâng lên rõ rệt, tạo nên nền tảng quan trọng cho sự phát triển bền vững của thành phố trong giai đoạn mới.
Sự kiện tỉnh Quảng Nam chính thức sáp nhập vào thành phố Đà Nẵng và vận hành mô hình chính quyền hai cấp kể từ ngày 1/7/2025 đã mở ra một chương mới trong tiến trình phát triển của toàn vùng đất xứ Quảng. Trong bối cảnh đó, Hội An với vị thế là “đô thị di sản” nổi tiếng của khu vực đang đứng trước cơ hội lớn để tái định vị vai trò, mở rộng không gian phát triển và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị vùng ven biển miền Trung.
Những thành tựu nổi bật về quy hoạch, bảo tồn và phát huy giá trị đô thị di sản Hội An, thời kỳ 2012- 2025
Hơn mười ba năm nhìn lại, Hội An đã đi qua một hành trình phát triển bền bỉ, không ngừng củng cố nền tảng bảo tồn di sản song song với phát triển kinh tế – xã hội. Từ quy hoạch tổng thể giai đoạn 2012–2025, thành phố xác định năm nhóm dự án trọng tâm: bảo tồn di tích vật thể và phi vật thể; cải thiện hạ tầng kỹ thuật và cảnh quan đô thị; nạo vét sông, kè chống xói lở; phát triển hạ tầng du lịch và hệ thống cây xanh.
Từ định hướng đó, 18 dự án cụ thể đã được hình thành, trong đó 13 dự án hoàn thành, hai đang triển khai, ba chuẩn bị đầu tư. Dù nguồn lực còn hạn chế, tổng kinh phí đầu tư trong giai đoạn này vẫn đạt hàng trăm tỷ đồng, một con số đáng khích lệ đối với một thành phố có quy mô nhỏ nhưng gánh trên vai sứ mệnh lớn lao là bảo tồn một di sản thế giới sống động.
Công tác tu bổ, tôn tạo di tích được xem là trụ cột của chiến lược phát triển Hội An. Tổng kinh phí tu bổ di tích đạt gần 300 tỷ đồng, trong đó phần lớn tập trung cho khu phố cổ, trái tim của di sản. Hàng trăm di tích đã được chống mối, xử lý côn trùng, gia cố móng tường, chống thấm dột; nhiều công trình tiêu biểu như Chùa Cầu, Chùa Quan Âm, đình Hội An, các nhà cổ ven sông Hoài đã được hồi sinh bằng sự kết hợp hài hòa giữa ngân sách nhà nước và đóng góp của cộng đồng.
Chỉ tính riêng việc cấp phép tu bổ tư nhân, thành phố đã tiếp nhận hơn 3.000 hồ sơ, với hơn 2.500 trường hợp được phê duyệt, một con số cho thấy sức sống mạnh mẽ của phong trào “người dân cùng bảo tồn di sản”. Chính sự đồng lòng ấy đã làm nên bản sắc “Hội An của nhân dân”, nơi di sản không nằm yên trong kính bảo tàng mà thở cùng từng mái ngói, từng con đường, từng nụ cười.
Song hành với bảo tồn là nỗ lực thích ứng thiên nhiên. Trong nhiều năm, Hội An liên tục đầu tư các chương trình chống mối, chống sập, bảo vệ nhà gỗ, phòng chống cháy nổ. Đặc biệt, công tác phòng ngừa rủi ro khí hậu và xâm thực bờ sông, bờ biển được triển khai có hệ thống, góp phần bảo vệ khu vực hạ lưu sông Thu Bồn và cửa Đại trước sự biến đổi khắc nghiệt của môi trường. Các dự án kè, đê bao, nạo vét sông Hoài, nâng cấp hạ tầng cây xanh, chỉnh trang cảnh quan được đẩy mạnh, góp phần định hình diện mạo “thành phố sinh thái, văn hóa, du lịch” như mục tiêu đã đề ra.
Nếu phố cổ là hạt nhân, thì vùng ven với các làng nghề truyền thống như Kim Bồng, Thanh Hà, Trà Quế cùng cảng biển Cửa Đại và đảo Cù Lao Chàm chính là những “cánh tay nối dài” giúp Hội An mở rộng không gian di sản. Nhiều năm qua, thành phố đã chú trọng đầu tư hạ tầng làng nghề, điểm đón khách, hệ thống vệ sinh môi trường, đường ven sông và các bãi đỗ xe vệ tinh. Kết quả là lượng khách đến các làng nghề tăng rõ rệt: Thanh Hà đón hơn 3,2 triệu lượt khách từ 2012 đến giữa 2025 ; Trà Quế và Kim Bồng cũng trở thành những điểm đến quen thuộc của du khách trong và ngoài nước.
Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm là điểm sáng nổi bật, thể hiện sự chuyển hướng mạnh mẽ sang phát triển bền vững và du lịch xanh. Với hàng chục dự án bảo tồn, tu bổ di tích và hạ tầng du lịch sinh thái, khu vực này đang trở thành mô hình mẫu mực về kết hợp giữa bảo tồn tự nhiên và phát triển kinh tế cộng đồng. Dự án “Đảo xanh huyền thoại” đã góp phần đưa hình ảnh Cù Lao Chàm trở thành biểu tượng mới của Hội An trong thời đại du lịch xanh.
Cùng với đó, hệ thống bảo tàng và các hoạt động giáo dục di sản được mở rộng, với gần 10.000 hiện vật lưu giữ, hơn 475.000 lượt khách tham quan và hàng nghìn học sinh tham gia chương trình “Em yêu di sản Hội An”. Những con số ấy khẳng định rằng bảo tồn di sản ở Hội An không chỉ là bảo vệ vật thể mà còn là nuôi dưỡng tri thức, ý thức và tình yêu di sản cho thế hệ trẻ.
Không thể không nhắc đến vai trò của du lịch, ngành kinh tế chủ lực của Hội An (cũ). Trong hơn một thập niên, Hội An đã giành được 73 danh hiệu quốc tế, trở thành điểm đến hàng đầu châu Á và thế giới. Đến cuối năm 2023, Hội An có hơn 850 cơ sở lưu trú với hơn 12.000 phòng, thể hiện sức hấp dẫn bền bỉ của một đô thị cổ nhưng luôn biết làm mới mình. Năm 2024, thành phố đón 4,4 triệu lượt khách; doanh thu từ vé tham quan khu phố cổ giai đoạn 2012–2025 đạt gần 1.900 tỷ đồng, nguồn lực quan trọng để tái đầu tư cho bảo tồn.
Những điểm nghẽn và giới hạn hiện hữu
Dù đạt được nhiều thành tựu, Hội An vẫn đang đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi thể chế và áp lực phát triển ngày càng gia tăng. Nguồn lực đầu tư tiếp tục là điểm nghẽn lớn nhất. Giai đoạn 2013–2015, nhiều dự án trọng điểm bị đình trệ do thiếu vốn hoặc vướng mắc về thủ tục khi cơ chế pháp lý thay đổi. Thực tiễn cho thấy, Luật Đầu tư công năm 2014, dù cần thiết để bảo đảm tính minh bạch trong quản lý, lại khiến một số dự án cấp bách như phòng cháy chữa cháy khu phố cổ, kè bảo vệ bờ sông, cảng Cửa Đại phải kéo dài tiến độ nhiều năm.
Bên cạnh khó khăn về nguồn lực, hạ tầng đô thị cổ và du lịch vẫn chưa đồng bộ. Hệ thống kè, bãi đỗ xe, trung tâm đón tiếp, tuyến giao thông liên phường, cảng và kết nối vùng ven còn hạn chế, khiến dòng khách du lịch tập trung quá mức vào khu phố cổ. Sức chịu tải của khu di sản vì thế nhiều thời điểm vượt ngưỡng, kéo theo những hệ lụy về môi trường, an ninh và chất lượng trải nghiệm du khách.
Một thách thức nổi bật khác là công tác số hóa di sản, lĩnh vực mới chỉ dừng ở bước khởi động. Dự án cơ sở dữ liệu di sản trị giá 8 tỷ đồng được xem là hướng đi đúng hướng, song để phát huy hiệu quả, cần được nâng cấp thành nền tảng quản trị đô thị di sản thông minh. Khi đó, dữ liệu về di tích, cấp phép tu bổ, phòng cháy chữa cháy, kiểm soát ngập lụt và lưu lượng khách du lịch sẽ được tích hợp trong một hệ thống đồng bộ, kết nối trực tiếp với chính quyền điện tử của thành phố Đà Nẵng, góp phần hiện đại hóa công tác quản lý và bảo tồn Hội An trong kỷ nguyên số.
Bước vào thể chế mới cơ hội và thách thức song hành
Từ ngày 1/7/2025, khi tỉnh Quảng Nam sáp nhập vào thành phố Đà Nẵng, Hội An chính thức trở thành một trong bốn đơn vị hành chính trực thuộc thành phố trực thuộc Trung ương, vận hành theo mô hình chính quyền hai cấp. Thành phố Hội An (cũ) được chia thành ba phường và một xã, trong đó phường Hội An là khu phố cổ, hạt nhân của di sản, còn các phường, xã còn lại là nơi tập trung cảng biển Cửa Đại, hệ thống làng nghề truyền thống cùng phần lớn cơ sở lưu trú và dịch vụ du lịch.
Cơ cấu này tạo nên một bức tranh phát triển vừa đa dạng, vừa phức tạp. Di sản nằm gọn trong khu vực trung tâm (phường Hội An), nhưng động lực kinh tế – du lịch lại lan tỏa mạnh ra các phường, xã vùng ven. Đây là tình huống đặc thù mà ít đô thị nào gặp phải: một hạt nhân nhỏ gánh trọng trách bảo tồn, trong khi các vệ tinh lại chịu sức ép phát triển. Nếu không có cơ chế điều phối hợp lý, rất dễ dẫn đến xung đột lợi ích, chồng chéo quản lý hoặc suy giảm giá trị di sản do áp lực thương mại hóa.
Đặc biệt, với quyền tự chủ cao hơn và cơ chế phân cấp mạnh mẽ trong mô hình trực thuộc Đà Nẵng, Hội An có thể chủ động quyết định và triển khai nhanh hơn các dự án hạ tầng cấp bách như kè bảo vệ, bãi đỗ xe, trung tâm đón tiếp du khách, cảng Cửa Đại hay tuyến ĐT608 nối liền phố cổ với vùng ven, mở ra triển vọng phát triển hài hòa giữa bảo tồn và đổi mới.
Định hướng phát triển 2025–2030: Giữ hồn phố cổ, mở rộng không gian sinh thái
Bước vào giai đoạn 2025–2030, Hội An cần xác lập một chiến lược phát triển rõ ràng, trong đó bảo tồn di sản và nâng cao chất lượng sống của cộng đồng phải là trục xuyên suốt. Trước hết, thành phố cần hình thành cơ chế “di sản, sinh thái, du lịch” đặc thù trong hệ thống quản lý của thành phố Đà Nẵng, cho phép áp dụng thủ tục rút gọn với các công trình cấp bách, đồng thời xây dựng cơ chế tài chính linh hoạt để sử dụng hiệu quả nguồn thu từ vé tham quan di sản.
Một yêu cầu quan trọng khác là thiết lập Hội đồng điều phối không gian di sản vệ tinh, gồm đại diện các phường, xã có liên quan trực tiếp đến hoạt động bảo tồn và du lịch. Hội đồng này sẽ điều phối thống nhất các lĩnh vực hạ tầng, môi trường, bãi đỗ xe, sự kiện, vận tải khách, PCCC và an ninh du lịch, tạo cơ chế “một cửa” trong quản lý không gian di sản. Sự phối hợp đồng bộ này giúp giảm xung đột lợi ích, tăng hiệu quả vận hành và bảo đảm phát triển hài hòa giữa các khu vực.
Về phân bố không gian, phường Hội An tiếp tục được quản lý như “khu bảo tồn hạt nhân”, nơi mọi hoạt động phát triển đều phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định bảo tồn. Trong khi đó, các phường, xã vệ tinh như Hội An Đông, Hội An Tây và Tân Hiệp cần được định hướng trở thành “vành đai sáng tạo”, nơi bảo tồn gắn với sản xuất và trải nghiệm du lịch cộng đồng. Chính ở đây, du khách có thể làm gốm, mộc, trồng rau hữu cơ, đánh cá, thưởng thức ẩm thực bản địa, những hoạt động làm nên “hồn” của Hội An xưa.
Phát triển du lịch xanh và logistics du lịch cũng là ưu tiên hàng đầu. Cảng Cửa Đại, cửa ngõ ra Cù Lao Chàm, cần được quy hoạch lại thành trung tâm vận chuyển du khách bằng phương tiện thân thiện môi trường. Hệ thống vé điện tử, bến chờ, điểm trung chuyển cần được hiện đại hóa, kết nối dữ liệu trực tuyến với phố cổ và các làng nghề. Các tuyến xe điện, xe đạp, tàu du lịch nhỏ nên được tổ chức theo vòng khép kín: phố cổ, bãi đỗ, cảng, làng nghề, vừa giảm tải giao thông, vừa tạo trải nghiệm liền mạch cho du khách.
Một hướng đi quan trọng là tái cấu trúc quỹ bảo tồn và đa dạng hóa nguồn lực. Ngoài việc trích lại tỷ lệ hợp lý từ doanh thu vé tham quan để tái đầu tư cho bảo tồn, thành phố cần khuyến khích hình thức đối tác công – tư (PPP) quy mô nhỏ trong các dự án bãi đỗ xe, cây xanh, vệ sinh, chiếu sáng và bảo tồn nhà cổ. Đồng thời, có thể huy động các nguồn vốn ODA, CSR cho các chương trình số hóa, thích ứng khí hậu, và đào tạo nghề truyền thống.
Cùng với đó, công tác chuyển đổi số cần được xem là động lực trung tâm của giai đoạn mới. Cơ sở dữ liệu di sản nên được phát triển thành nền tảng “đô thị di sản thông minh”, nơi mọi dữ liệu, từ hiện trạng di tích, tình hình phòng cháy, chống mối, ngập lụt đến quản lý vé, cấp phép tu bổ, theo dõi lượng khách đều được quản lý trên hệ thống tích hợp. Khi đó, chính quyền có thể giám sát, điều phối và dự báo rủi ro một cách chủ động, trong khi người dân và du khách cũng được hưởng lợi từ dịch vụ minh bạch, tiện ích và an toàn hơn.
Trên hết, con người vẫn là linh hồn của di sản. Hội An cần tiếp tục phát huy các chương trình giáo dục di sản, vốn đã thu hút hơn sáu nghìn học sinh tham gia để nuôi dưỡng tình yêu quê hương và ý thức gìn giữ giá trị truyền thống. Mỗi người dân phố cổ không chỉ là chủ thể văn hóa, mà còn là “người gác đền” của di sản. Những giá trị nhân ái, khiêm nhường, thuần hậu, tinh thần đã làm nên danh xưng “Hội An của nhân tình thuần hậu” sẽ mãi là sợi dây kết nối quá khứ với hiện tại. Như vậy, người dân được mới được hưởng lợi và tự hào về di sản của mình, phố cổ mới thật sự “sống”.
Giữ phố cổ sống, giữ tương lai bền vững
Từ 2012 đến 2025, Hội An đã chứng minh khả năng giữ gìn và phát triển di sản trong điều kiện đầy thách thức. Thành phố vừa bảo tồn hơn 1.000 di tích, vừa mở rộng không gian văn hóa ra các làng nghề và khu sinh thái; vừa nâng cao năng lực quản lý, vừa xây dựng thương hiệu du lịch hàng đầu khu vực. Những con số, dự án và danh hiệu đạt được không chỉ là thành tích, mà còn là minh chứng cho một chiến lược đúng đắn lấy văn hóa làm nền tảng, con người làm trung tâm và di sản làm nguồn lực phát triển.
Tuy nhiên, bước sang giai đoạn 2025–2030, khi Hội An trở thành đơn vị hành chính trực thuộc thành phố Đà Nẵng, nhiều thách thức mới bắt đầu xuất hiện. Trong khi Đà Nẵng đang hướng mạnh về phát triển đô thị hiện đại, tư duy quản lý và định hướng phát triển du lịch của người đứng đầu ngành du lịch thành phố Đà Nẵng yếu kém, vẫn chưa nhận thức được hết tính đặc thù của một đô thị di sản. Sự thiếu tầm nhìn chiến lược và kinh nghiệm trong quản lý di sản, văn hóa này có thể khiến cho Hội An có nguy cơ bị hòa tan trong tư duy phát triển đại trà, ngắn hạn, thiên về thương mại hóa. Nếu không có cơ chế riêng biệt và nhận thức đúng đắn từ cấp điều hành, di sản Hội An vốn là “trái tim mềm” của khu vực, có thể bị tổn thương bởi chính những áp lực đến từ mô hình quản trị mới, đi ngược lại những định hướng và công sức của những người làm công tác du lịch của Quảng Nam xưa.
Để tiếp tục phát triển, Hội An không thể đánh mất mình trong guồng máy đô thị hóa. Ngành du lịch phải có tâm, có kiến thức, kiên định bảo tồn nhưng dũng cảm đổi mới; phải biết “giảm tải hạt nhân, nâng giá trị vệ tinh,” chuyển từ “bảo tồn tĩnh” sang “bảo tồn động,” từ “du lịch đại trà” sang “du lịch sáng tạo, xanh, bền vững.”
Hội An hôm nay không chỉ là ký ức của quá khứ mà còn là biểu tượng của tương lai, một đô thị di sản sống giữa lòng thành phố năng động. Nơi ấy, những mái ngói rêu phong vẫn soi bóng xuống dòng Hoài Giang, trong khi những cánh buồm xanh của Cù Lao Chàm đang căng gió ra khơi. Giữ được hồn phố cổ giữa cơn gió hội nhập, đó chính là con đường để Hội An tiếp tục tỏa sáng, không chỉ như một di sản thế giới, mà như một minh chứng sống động cho bản lĩnh, bản sắc và trí tuệ Việt Nam trong thời đại mới.
Theo ASEAN New, Hội nghị “Tổng kết quy hoạch đầu tư tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản Văn hóa Thế giới Đô thị cổ Hội An, giai đoạn 2012–2025” đã khép lại trong không khí thành công và xúc động. Hơn một thập niên qua, Hội An đã chứng minh được bản lĩnh và tầm vóc của một đô thị di sản sống, nơi quá khứ và hiện tại cùng song hành trong nhịp phát triển bền bỉ.
Tại hội nghị, các nhà quản lý, chuyên gia và nhà khoa học trong lĩnh vực văn hóa, di sản, du lịch ở trung ương và các địa phương đã dành nhiều tâm huyết, ý kiến tâm tình và giải pháp thực tiễn, cùng chung mong muốn giúp Hội An vươn mình phát triển mạnh mẽ, bền vững hơn trong thể chế mới.
Tuy nhiên, giữa những trao đổi sôi nổi và những khát vọng đổi thay đó, đáng tiếc là Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Đà Nẵng lại chọn sự im lặng. Sự vắng bóng của tiếng nói định hướng từ cơ quan quản lý cấp thành phố khiến nhiều đại biểu không khỏi trăn trở và lo ngại: phải chăng thiếu tầm nhìn chiến lược và sự đồng hành thực chất sẽ trở thành rào cản cho con đường phát triển du lịch của một đô thị di sản mang tầm thế giới?
Hội An hôm nay không chỉ cần sự trân trọng quá khứ, mà còn cần sự dẫn dắt và hành động quyết liệt từ những người làm công tác quản lý. Một đô thị di sản chỉ có thể sống và phát triển khi được nuôi dưỡng bởi trí tuệ, trách nhiệm và lòng dũng cảm đổi mới của những người lãnh đạo. Và hy vọng rằng, sau hội nghị này, Hội An sẽ không đơn độc trên hành trình giữ gìn và phát huy giá trị của mình bởi di sản không thể phát triển bằng sự im lặng, mà chỉ có thể lớn lên bằng sự lắng nghe, đối thoại và hành động.
Ban Biên tập