Ngày 22/10/2025, tại thành phố Huế, Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với Viện Sử học (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) và Hội đồng họ Đặng Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học “Lễ Trai Đặng Văn Hòa – Cuộc đời và sự nghiệp”. Sự kiện mang ý nghĩa đặc biệt, hướng tới kỷ niệm 170 năm ngày mất của danh thần Đặng Văn Hòa (1856–2026) – một nhân cách lớn thời triều Nguyễn, góp phần lan tỏa tinh thần yêu nước, trung nghĩa và ý thức bảo tồn di sản văn hóa dân tộc trong dòng chảy hiện đại của Cố đô Huế.
Một sự kiện học thuật quy mô và thấm đẫm giá trị tri ân
Hội thảo thu hút sự tham dự của đông đảo nhà nghiên cứu, nhà quản lý, giảng viên, học giả cùng đại diện các thế hệ con cháu dòng họ Đặng. Trong không khí trang trọng nhưng ấm áp nghĩa tình, các đại biểu đã cùng nhau ôn lại cuộc đời và sự nghiệp của Đặng Văn Hòa, vị đại thần “nguyên lão tứ triều”, người từng đảm nhiệm trọng trách tại năm Bộ lớn, đồng thời giữ cương vị Tổng tài Quốc sử quán, Cơ mật viện đại thần, góp phần đặt nền móng cho một giai đoạn thịnh trị của triều Nguyễn.
Với 26 tham luận gửi về từ các viện, trường đại học, trung tâm nghiên cứu và bảo tồn di tích trên toàn quốc, hội thảo thể hiện sự đầu tư nghiêm túc, phản ánh tầm vóc của một sự kiện khoa học cấp quốc gia. Nhiều báo cáo có giá trị học thuật cao của PGS.TS Nguyễn Đức Nhuệ, TS Phan Thanh Hải, PGS.TS Đỗ Bang, TS Ngô Vũ Hải Hằng, TS Nguyễn Văn Bảo, TS Võ Vinh Quang… đã mở ra những hướng nghiên cứu mới về nhân vật lịch sử này, từ tư liệu Hán Nôm, văn bia, đến di sản tinh thần và đạo đức chính trị.
Với 26 tham luận gửi về từ các viện nghiên cứu, trường đại học, trung tâm bảo tồn di tích trên toàn quốc, hội thảo thể hiện tính học thuật nghiêm túc và tầm vóc của một sự kiện khoa học cấp quốc gia. Nhiều báo cáo có giá trị của các nhà nghiên cứu như PGS.TS Nguyễn Đức Nhuệ, TS Phan Thanh Hải, PGS.TS Đỗ Bang, TS Ngô Vũ Hải Hằng, TS Nguyễn Văn Bảo, TS Võ Vinh Quang… đã mở ra những hướng tiếp cận mới về nhân vật lịch sử này, từ tư liệu Hán Nôm, văn bia, đến di sản tinh thần và đạo đức chính trị mà ông để lại.
Ba trụ cột nghiên cứu, ba hướng tiếp cận di sản Đặng Văn Hòa; Nội dung hội thảo được triển khai sâu rộng trên ba nhóm chủ đề chính, phản ánh cách tiếp cận toàn diện về thân thế, sự nghiệp và di sản của danh thần Đặng Văn Hòa.
Thứ nhất, Thân thế, cuộc đời và sự nghiệp:
Đặng Văn Hòa không chỉ là vị quan thanh liêm, tài đức song toàn, mà còn là người quân tử trọng nghĩa, lấy đạo đức làm nền tảng cho mọi hành động. Ông có những đóng góp to lớn trên nhiều lĩnh vực như chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, giáo dục và xã hội, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử dân tộc và trên đất Cố đô Huế.
Các tham luận tập trung khắc họa hình ảnh một đại thần trung liêm, kiên định, người đã cống hiến trọn đời cho triều chính, giáo dục và quốc phòng.
Thứ hai, Đóng góp đối với lịch sử và văn hóa dân tộc:
Nhiều học giả làm rõ ảnh hưởng sâu rộng của ông trong công cuộc cải cách hành chính, trị thủy, quản lý quân cơ, giáo dục và phát triển văn hóa. Từ Thăng Long – Huế – Nam Định, dấu ấn tư tưởng và hành động của ông thể hiện rõ hình ảnh một nhà quản trị quốc gia mẫu mực, có tầm nhìn và tư duy cải cách.
Thứ ba, Di sản và bảo tồn giá trị:
Các tham luận không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu tư liệu mà còn mở rộng đến công tác bảo tồn và phát huy di sản Đặng Văn Hòa, bao gồm di tích mộ phần, văn bia, sắc phong, tư liệu Hán Nôm, cùng truyền thống đạo học của dòng họ Đặng ở Huế. Đây là hướng tiếp cận mang tính ứng dụng và kế thừa, góp phần lan tỏa giá trị tinh thần, đạo đức và văn hóa của một danh nhân triều Nguyễn trong đời sống đương đại.
Giá trị học thuật và thông điệp văn hóa, đạo đức
Từ những kết quả nghiên cứu được trình bày, hội thảo đã khẳng định tầm vóc và nhân cách lớn của Lễ Trai Đặng Văn Hòa, biểu tượng cho phẩm chất “tận trung báo quốc, tận hiếu tề gia”. Ông không chỉ là một đại thần mẫn cán của triều Nguyễn, mà còn là tấm gương sáng về đạo đức, văn hóa và nhân văn, để lại những giá trị trường tồn cho hậu thế noi theo.
Giá trị của hội thảo vượt lên trên phạm vi của ngành sử học, mang đến thông điệp sâu sắc về tư tưởng giáo dục truyền thống, về việc bồi dưỡng nhân cách và khơi dậy tinh thần yêu nước, trách nhiệm công dân.
Trong bối cảnh xã hội hiện nay, khi các giá trị văn hóa và đạo đức đang cần được củng cố, tấm gương Đặng Văn Hòa trở thành biểu tượng sống động của bản lĩnh và khí phách Việt Nam, góp phần nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc và ý thức gìn giữ di sản tinh thần cha ông.
Hướng đi mới trong bảo tồn và phát huy di sản nhân vật lịch sử
Một trong những nội dung đáng chú ý tại hội thảo là đề xuất xây dựng hồ sơ di sản văn hóa gắn với danh nhân Lễ Trai Đặng Văn Hòa, nhằm đưa nhân vật lịch sử này trở thành đối tượng nghiên cứu, giáo dục và du lịch văn hóa trong không gian di sản Huế.
Đại diện Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Huế cùng các chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của xã hội hóa công tác bảo tồn, huy động sự tham gia của dòng họ, cộng đồng và chính quyền địa phương trong việc trùng tu, tôn tạo di tích, đồng thời ứng dụng công nghệ số trong công tác giới thiệu, truyền thông và giáo dục di sản.
Những định hướng này thể hiện cách tiếp cận mới, phù hợp với xu thế “bảo tồn di sản gắn với phát triển bền vững”, vừa tri ân quá khứ, vừa tạo giá trị mới cho văn hóa Huế, một đô thị di sản đang chuyển mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên sáng tạo.
Lan tỏa tinh thần văn hóa Huế, từ quá khứ đến hiện tại
Hội thảo “Lễ Trai Đặng Văn Hòa – Cuộc đời và sự nghiệp” không chỉ khép lại bằng những tham luận sâu sắc, mà còn mở ra một không gian tri thức đậm tính nhân văn, nơi quá khứ gặp gỡ hiện tại trong cùng dòng chảy văn hóa.
Các đại biểu đều thống nhất nhận định: Huế, vùng đất của truyền thống hiếu học, trọng nghĩa, trọng đạo chính là nơi nuôi dưỡng và lan tỏa những giá trị mà Lễ Trai Đặng Văn Hòa để lại. Sự thành công của hội thảo là minh chứng sinh động cho sức sống bền bỉ của văn hóa Huế, nơi di sản không chỉ được lưu giữ trong ký ức, mà còn được “kích hoạt” bằng tri thức, tình yêu và sự sáng tạo của con người hôm nay.
Từ diễn đàn học thuật này, có thể khẳng định: việc tôn vinh các danh nhân lịch sử như Lễ Trai Đặng Văn Hòa không chỉ là hành động tri ân tiền nhân, mà còn là một bước đi chiến lược trong hành trình khẳng định vị thế văn hóa của Huế. Thông qua việc nghiên cứu, bảo tồn và lan tỏa di sản của những bậc hiền tài, Huế đang từng bước cụ thể hóa mục tiêu trở thành “đô thị di sản, xanh, thông minh và sáng tạo” – nơi quá khứ được trân trọng, hiện tại được phát huy, và tương lai được định hình bằng tri thức và bản sắc văn hóa.
Hội thảo “Lễ Trai Đặng Văn Hòa – Cuộc đời và sự nghiệp” vì thế không chỉ là sự kiện khoa học mang tầm quốc gia, mà còn là một lời nhắc nhở đầy ý nghĩa: di sản văn hóa chỉ thật sự sống khi được tiếp nối trong tinh thần sáng tạo và trách nhiệm của mỗi thế hệ người Việt hôm nay.
Cuộc đời và sự nghiệp
Đặng Văn Hòa (1791 – 1856) là một quan đại thần dưới triều đại nhà Nguyễn. Làm quan gần 40 năm, nằm giữ những chức vụ quan trọng từ tổng đốc đến thượng thư, ông là một “Nguyên lão tứ triều”, có nhiều đóng góp trên các lĩnh vực chính trị, nông nghiệp và văn hóa cho nhà nước Đại Nam.
Xuất thân: Đặng Văn Hòa hiệu Lễ Trai, sinh ngày 25 tháng 6 năm Tân Hợi (1791) thuộc dòng họ Đặng làng Hà Trung, tổ tiên nhập tịch làng Bác Vọng Đông, huyện Quảng Điền, cư trú ở quê ngoại là làng Thanh Lương (nay thuộc Hương Xuân, Hương Trà, Thừa Thiên Huế). Trong các văn bia và tư liệu cổ, ông được ghi dưới tên Đặng Văn Thiêm: là con trưởng của Trung phụng Đại phu Đặng Quang Tuấn và Phan Thị Hãn, khi nhỏ có tên là Đặng Văn Hòa, sau này con trai thứ của ông là Đặng Huy Cát (1832 – 1899) lấy Công chúa Tĩnh Hòa, con gái thứ 34 của vua Minh Mệnh, nên đã xin đổi từ Văn Hòa sang Văn Thiêm.[1][2][3]
Sinh trưởng trong một nếp nhà thi thư, ngay khi còn nhỏ, Đặng Văn Hòa (Đặng Văn Thiêm) đã được phụ thân Trung phụng Đại phu vốn là một thầy giáo làng, chú tâm bồi dưỡng kiến thức Nho học toàn diện.[1]
Sự nghiệp: Năm Gia Long thứ 12 (1813), triều đình mở khoa thi Hương đầu tiên ở Thừa Thiên, Đặng Văn Hòa dự thi và đỗ Hương cống. Hai năm sau, ông được tuyển vào học ở Cống sĩ Viện (tức là Quốc tử giám) để chuẩn bị thi tiến sĩ, rồi đến năm 1819 được bổ nhiệm làm Tri huyện Hà Đông, rồi Quảng Nam.[1] Từ đó ông dần thăng tiến nhiều chức vụ quan trọng: Lang trung Bộ Binh, Tham hiệp rồi Hiệp trấn Thanh Hóa (1822-1827), Tham tri Binh tào lãnh Hộ tào Bắc Thành, được cử làm chủ khảo khoa thi hương Mậu Tý trường Bắc Thành (1828).[2] Năm 1830, ông giữ việc Hộ (coi sổ sách quân dân) ở Bắc Thành, trước tình thế trong ngoài bất ổn, ông tự mình đặt kế sách đối phó với nhà Thanh, ngăn chặn đem tiền giả mang sang để mua hàng, định lại thuế cho lái buôn nhà Thanh và cấm họ mang thuốc phiện sang bán.
Năm 1831 làm quyền Tổng trấn Bắc Thành, cầm quân lên Lai Châu đánh quân Thanh xâm phạm biên giới và lấy lại đồn Phong Thổ. Cùng năm Vua Minh Mạng phân khu vực hành chính cấp tỉnh, Bắc Thành Thăng Long đổi thành tỉnh Hà Nội, bãi bỏ chức Tổng trấn, bổ nhiệm Đặng Văn Hòa làm Tổng đốc Hà Nội (1831), sau khi nhậm chức ông đã cho vẽ ngay bản đồ Hà Nội, mở rộng đường thiên lý từ Hà Nội đến Phú Xuyên, và dựng trường thi Hà Nội (khu vực Thư viện Quốc gia ngày nay), sau làm Tổng đốc Định Yên (1832-1835).[4]
 |
 |
Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm.
Năm Minh Mạng thứ 16 (1835) gia thưởng hàm Thái tử Thiếu bảo, hàm Thượng thư bộ Binh, giữ chức tổng đốc Hà – Ninh kiêm Hữu đô ngự sử Viện đô sát. Ông đã có công trong việc tổ chức binh bị, dựng trường thi (1838), đắp đường quai và mỏ kè ở Hà Nội, mở rộng sông Hoàng Giang, đào sông Cửu An ở Hưng Yên, đắp thành Nam Định, Hưng Yên, đắp để ngăn mặn ở Ninh Bình. Năm 1837, ông cho sửa Khuê văn các ở Văn miếu. Trước cảnh chùa Diên Hựu đổ nát, ông quyên góp tiền thập phương và giao cho con trai là Ngự y Đặng Tá trông nom việc sửa chữa tiền đường, hành lang tả hữu, gác chuông và tam quan. Ngày ấy, nhà cửa ở Hà Nội thường làm bằng tre gỗ, ông đã cho sắp xếp lại đường phố. Mỗi khi nhà dân bị cháy, ông cưỡi voi đốc thúc binh lính và cùng dân chữa cháy, lại tổ chức cứu trợ ngay cho các gia đình bị nạn, nghiêm cấm nha lại không được tơ hào đồng tiền bát gạo của dân. Năm 1838, ông xin lập miếu Hỏa thần ba gian ở thôn Yên Nội, huyện Thọ Xương (nay ở 30 phố Hàng Điếu).[2][3][4]
Tháng 3 năm Minh Mạng thứ 20 (1839), làm Thượng thư Bộ Công, kiêm quản Hàn Lâm viện, sung chức Cơ Mật viện đại thần, ông có công trong việc chế tạo đạn lan can và liên châu, lập xưởng thủy sư ở Thanh Phước (Hương Phong – Hương Trà), xây dựng lũy đá Chiên Đàn và pháo đài ở Quảng Nam.[1] Năm 1840, ông giữ chức Thự Tổng đốc rồi thăng Tổng đốc Bình – Phú (Bình Định – Phú Yên). Tại đây ông có công tổ chức lại việc quan điền để trừ nạn hào lý chiếm ruộng đất tốt. Năm Thiệu Trị thứ 3 (1843) chuyển ra làm Tổng đốc Định – Yên (Nam Định – Hưng Yên).[2][3][4]
 |
 |
Học sinh và thầy cô giáo trường THCS Đặng Văn Hòa và đại diện dòng họ Đặng Việt Nam
Tháng 5/1843, ông được điều về kinh giữ chức Thượng thư Bộ Hình, kiêm Quản ấn triện Đại Lý tự, gia hàm Hiệp biện Đại học sĩ, sung đại thần Cơ Mật viện (1843-1845). Sau đổi Thượng thư Bộ Lễ (1846). Mùa thu năm 1846, ông tiếp tục được điều ra Bắc, làm Tổng đốc Hà Ninh (1846-1847), Định Yên (1847-1848). Năm 1847, ông cho khơi sâu lòng hào quanh bãi chiến trường xưa, lấy 15 mẫu đất ở hai trại Nam Đồng và Thịnh Quang làm nghĩa địa, cho thu nhặt hài cốt lập thành 13 gò đống, lại sai dựng chùa đúc chuông cúng các cô hồn. Sau ông được triệu về triều giữ lại Thượng thư Bộ Hình sung Cơ Mật Viện đại thần (1850-1855), rồi làm Khâm sai đại thần đi kinh lý Bình Phú (1851),[1] về kiêm thêm Bộ Công, cuối cùng làm Tổng tài Quốc Sử Quán cho đến khi mất tại chức ngày 20 tháng 6 năm Bính Thìn (22/6/1856). Từ việc xét xử công minh, ông được vua Tự Đức phong Văn minh điện Đại học sĩ và tặng thưởng Kim khánh khắc bốn chữ “Cựu đức thuần thành”. Bài vị ông được đưa vào đền Hiền Lương năm 1858, nơi thờ các công thần triều Nguyễn. Dân làng Thanh Lương đã tạc tượng Đặng Văn Hòa thờ tại ngôi chùa làng..[2][3]
Minh Anh
Tham khảo:
1. Đặng Văn Hòa – Tổng đốc đầu tiên của Hà Nội”. Báo điện tử Đại biểu nhân dân. ngày 10/9/2018.
2. “ĐẶNG VĂN HÒA (THIÊM) (1791 – 1856)”. Cổng thông tin điện tử Thừa Thiên Huế.
3. MỘ PHẦN ĐẶNG VĂN HÒA – DI TÍCH LỊCH SỬ CẤP TỈNH”. Cổng thông tin điện tử Thừa Thiên Huế.
4. “Tổng đốc Hà Nội Đặng Văn Hòa: Công này, đức này tiếng để ngàn thu”. Bảo tàng lịch sử Quốc gia. ngày 10/5/2010.