Ngày 16/10/2025, tại Hà Nội, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (VNU-SIS) phối hợp cùng Trung tâm Mạng lưới và Thông tin quốc tế về Di sản Văn hóa Phi vật thể ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương (ICHCAP) tổ chức Hội thảo quốc tế “Bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á – Thái Bình Dương”. Sự kiện quy tụ đông đảo học giả, nghệ sĩ và chuyên gia quốc tế, cùng hướng tới mục tiêu bảo tồn, đổi mới và phát triển nghệ thuật sơn mài, một di sản quý báu của khu vực.
Kết nối tri thức, lan tỏa giá trị văn hóa
Đây là sự kiện học thuật và nghệ thuật có quy mô khu vực, quy tụ hơn 100 đại biểu trong nước và quốc tế, bao gồm các nhà nghiên cứu, nghệ nhân, nghệ sĩ, giảng viên và sinh viên nghệ thuật đến từ Việt Nam, Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Lào và Philippines. Sự tham gia đa dạng ấy đã mang đến những góc nhìn phong phú, các trao đổi chuyên sâu cùng nhiều ý tưởng sáng tạo, góp phần khơi nguồn cảm hứng mới cho hành trình bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật sơn mài trong thế kỷ XXI.
Đặc biệt, chương trình có sự tham gia của các diễn giả đẳng cấp quốc tế, những chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực nghệ thuật, bảo tồn và nghiên cứu sơn mài đến từ nhiều quốc gia trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Sự góp mặt của họ đã mang đến những chia sẻ chuyên sâu, góc nhìn đa chiều về giá trị văn hóa, kỹ thuật truyền thống và định hướng phát triển nghệ thuật sơn mài trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập sáng tạo.
Sự kiện không chỉ là diễn đàn tôn vinh di sản văn hóa phương Đông, mà còn là nguồn cảm hứng khơi dậy niềm tự hào, tinh thần trách nhiệm và khát vọng sáng tạo cho thế hệ kế cận để nghệ thuật sơn mài, di sản quý báu của nhân loại, tiếp tục sống, lan tỏa và tỏa sáng cùng thời gian.
Không gian đối thoại giữa truyền thống và hiện đại
Hội thảo quốc tế “Bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á – Thái Bình Dương” đã mở ra không gian đối thoại giữa truyền thống và hiện đại, giữa khoa học và nghệ thuật, nơi các chuyên gia, nhà nghiên cứu và nghệ sĩ cùng chia sẻ những kết quả nghiên cứu mới, kỹ thuật truyền thống, giải pháp bảo tồn, cũng như những hướng tiếp cận sáng tạo đối với nghệ thuật sơn mài trong bối cảnh toàn cầu hóa và đổi mới sáng tạo hiện nay.
Bên cạnh việc kết nối tri thức và kinh nghiệm, hội thảo còn hướng tới giải quyết những thách thức đương đại thông qua các mục tiêu cụ thể: Thúc đẩy nghiên cứu và truyền bá nghề thủ công sơn mài, bảo đảm tính kế thừa và khả năng thích ứng của di sản trong đời sống hiện đại; Xác định và huy động các nguồn lực quan trọng cho giáo dục, đào tạo và nâng cao nhận thức cộng đồng, nhằm khơi dậy niềm tự hào, sự trân trọng và trách nhiệm gìn giữ giá trị văn hóa của nghệ thuật sơn mài.
Thông qua đó, hội thảo không chỉ góp phần củng cố mối liên kết giữa các quốc gia trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương, mà còn mở rộng tầm ảnh hưởng của nghệ thuật sơn mài, từ không gian sáng tạo truyền thống đến bản đồ văn hóa thế giới.
Sơn mài không chỉ là kỹ thuật tạo hình, mà còn là biểu tượng của bản sắc và trí tuệ văn hóa châu Á. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc bảo tồn sơn mài đòi hỏi sự kết hợp giữa tri thức truyền thống và đổi mới công nghệ. Hội thảo hôm nay là bước khởi đầu để các nhà nghiên cứu và nghệ sĩ cùng chia sẻ giải pháp bảo tồn bền vững.
Những góc nhìn sâu sắc từ các nhà khoa học
Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Văn Hiệu, Hiệu trưởng Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (VNU-SIS), khẳng định rằng sơn mài không chỉ là một loại hình thủ công mỹ nghệ trang trí, mà còn là kết tinh của tri thức bản địa, sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên cùng nền văn hóa hàng nghìn năm tuổi.
Ông nhấn mạnh, từ Đông Á đến Đông Nam Á và Nam Á, nghệ thuật sơn mài đã phát triển theo nhiều phong cách và kỹ thuật khác nhau, hình thành nên một di sản phong phú – vừa mang đậm bản sắc địa phương, vừa phản ánh quá trình giao lưu văn hóa khu vực.
“Mỗi sản phẩm sơn mài là một tác phẩm nghệ thuật và là minh chứng sống động cho sự khéo léo, kiên nhẫn và sáng tạo của con người. Từ nhựa cây sơn, các nghệ nhân phủ lên sản phẩm nhiều lớp để tạo nên bề mặt sáng bóng, bền bỉ, có thể tồn tại qua nhiều thế kỷ, giống như cách mà di sản văn hóa được truyền lại qua các thế hệ.” PGS.TS Hiệu chia sẻ.
Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng nghệ thuật sơn mài hiện đang đối mặt với nhiều thách thức: tri thức truyền thống dần mai một, số lượng nghệ nhân bậc thầy giảm sút, nhận thức xã hội còn hạn chế, trong khi toàn cầu hóa và hiện đại hóa khiến thế hệ trẻ xa rời nghề truyền thống, và biến đổi môi trường đang đe dọa nguồn nguyên liệu tự nhiên cho sản xuất sơn mài.
Ngoài ra, thiếu tài liệu nghiên cứu, hệ thống dữ liệu số và hợp tác quốc tế cũng là những yếu tố cản trở quá trình bảo tồn và phát huy di sản quý báu này.
“Chính vì vậy, hội thảo hôm nay được tổ chức nhằm mở ra không gian đối thoại giữa truyền thống và hiện đại, giữa khoa học và nghệ thuật, nơi các chuyên gia cùng chia sẻ những nghiên cứu mới, kỹ thuật truyền thống, giải pháp bảo tồn và hướng tiếp cận sáng tạo đối với nghệ thuật sơn mài trong bối cảnh toàn cầu hóa và sáng tạo đương đại,” PGS.TS Nguyễn Văn Hiệu nhấn mạnh.
Lan tỏa tinh hoa, kết nối khu vực
Tại hội thảo, nhiều nhà khoa học và nghệ sĩ đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Philippines… đã trình bày các nghiên cứu liên quan đến kỹ thuật bảo tồn lớp sơn tự nhiên, ứng dụng số hóa trong lưu trữ và phục dựng tác phẩm sơn mài, cũng như vai trò của giáo dục nghệ thuật trong truyền nối di sản.
Đại diện ICHCAP, ông Kim Tae-ho, Giám đốc phụ trách khu vực châu Á – Thái Bình Dương, khẳng định tầm quan trọng của hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này: “Các quốc gia trong khu vực đều có di sản sơn mài riêng biệt. Việc xây dựng mạng lưới trao đổi thông tin, kỹ thuật và tư liệu là yếu tố cốt lõi giúp chúng ta hiểu sâu hơn về sự đa dạng và giá trị chung của di sản sơn mài châu Á – Thái Bình Dương.”
Đặc biệt, phiên tọa đàm “Sơn mài trong dòng chảy sáng tạo đương đại” đã tạo nên bầu không khí trao đổi sôi nổi, với nhiều góc nhìn từ các học giả, nghệ nhân và nhà sáng tạo. Các diễn giả thống nhất rằng, sự kết nối giữa nghiên cứu học thuật và thực hành nghệ thuật chính là chìa khóa để gìn giữ và phát triển di sản sơn mài, không chỉ trong không gian trưng bày và bảo tàng, mà còn trong đời sống thị giác và thiết kế hiện đại.
Bằng việc kết nối các chuyên gia, nghệ nhân, nhà giáo dục và nhà hoạch định chính sách, hội thảo hướng tới thúc đẩy hợp tác khu vực, chia sẻ kinh nghiệm và phương pháp tốt nhất, đồng thời xây dựng chiến lược bền vững cho công tác bảo tồn và phát huy nghệ thuật sơn mài.
Nghệ sĩ Nhân dân Trần Văn Tâm, người có hơn 40 năm gắn bó với sơn mài truyền thống, chia sẻ: “Giá trị của sơn mài nằm ở sự giao hòa giữa chất liệu tự nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ. Bảo tồn không có nghĩa là giữ nguyên, mà là gìn giữ tinh thần sáng tạo – để sơn mài tiếp tục sống, thích ứng và kể những câu chuyện mới trong thời đại mới.”
Khép lại ở Hội thảo và mở ra một hành trình mới
Hội thảo quốc tế “Bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á – Thái Bình Dương” không chỉ là diễn đàn học thuật chia sẻ tri thức và kinh nghiệm giữa các quốc gia, mà còn là cầu nối thúc đẩy nhận thức cộng đồng về vai trò của di sản trong đời sống đương đại. Sự kiện đánh dấu bước tiến quan trọng trong hợp tác quốc tế về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, góp phần đưa nghệ thuật sơn mài châu Á tỏa sáng mạnh mẽ hơn trên bản đồ văn hóa thế giới.
Kết thúc hội thảo, các bên tham dự nhất trí thành lập mạng lưới nghiên cứu và bảo tồn sơn mài khu vực châu Á – Thái Bình Dương, nhằm thúc đẩy hợp tác liên quốc gia, xây dựng cơ sở dữ liệu chung và phát triển các chương trình đào tạo chuyên sâu cho thế hệ trẻ.
“Sơn mài không chỉ là một nghề truyền thống mà đó là di sản sống, là câu chuyện của ký ức và tương lai,” đại diện ban tổ chức nhấn mạnh trong lời bế mạc.
Hoàng Hạnh