Từ ngày 14 đến 16/10/2025, Hội nghị Tổ chức các đô thị di sản thế giới (OWHC) khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã diễn ra thành công tại cố đô Huế. Điểm nhấn nổi bật của hội nghị là việc OWHC công bố Dự án đô thị mới (New Urban Project), thể hiện rõ quan điểm “lấy con người làm trung tâm” trong quy hoạch phát triển bền vững, hướng tới nâng cao chất lượng sống tại các đô thị di sản. Định hướng này đặc biệt phù hợp với Huế – đô thị di sản tiêu biểu của Việt Nam, đang kiên định theo đuổi con đường phát triển dựa trên nền tảng văn hóa, di sản, xanh và thông minh.
Huế trong dự án “Đô thị mới” và tầm nhìn về đô thị di sản đáng sống
Tại phiên họp chuyên gia sáng 15/10/2025, trong khuôn khổ Hội nghị Tổ chức các Thành phố Di sản Thế giới khu vực châu Á – Thái Bình Dương (OWHC–AP) lần thứ 5 diễn ra tại Huế, OWHC–AP đã chính thức công bố Dự án “New Urban Project – NUP”. Đây là một sáng kiến toàn cầu hướng tới việc hình thành mạng lưới đô thị di sản kiểu mẫu, nơi các thành phố cùng hợp tác thử nghiệm và phát triển chỉ số đánh giá mức độ “đáng sống” (habitability) của các đô thị mang giá trị di sản. Dự án NUP được xây dựng trên bốn trụ cột trọng tâm:Tích hợp bảo tồn di sản vào phát triển đô thị, hướng tới sự hài hòa giữa giá trị truyền thống và hiện đại; Xây dựng bộ chỉ số đặc thù cho đô thị di sản, phản ánh sự cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế, đời sống xã hội, môi trường và bản sắc văn hóa; Thiết lập cơ chế kết nối và chia sẻ dữ liệu, tạo không gian giao lưu, học hỏi giữa các đô thị di sản trên toàn cầu; Thúc đẩy chiến lược “lấy con người làm trung tâm”, bảo đảm sự phát triển bền vững và chất lượng sống đô thị.
Không chỉ là một mô hình quy hoạch, New Urban Project còn được xem như một cách tiếp cận văn hóa – xã hội toàn diện, đặt con người, bản sắc và môi trường sống trong mối tương tác hài hòa, hướng tới hình mẫu “đô thị di sản đáng sống” cho thế kỷ 21.
Huế, đô thị di sản có tiềm năng hội nhập NUP
Huế, thành phố di sản đầu tiên của Việt Nam được UNESCO công nhận Quần thể Di tích Cố đô (1993) – từ lâu đã là một “phòng thí nghiệm sống” (Living Lab) về bảo tồn di sản trong lòng đô thị hiện đại. Từ ngày 1/1/2025, Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, mở ra thời kỳ mới cho công tác quản lý thống nhất và quy hoạch tích hợp.
Trong hơn hai thập niên qua, Huế đã chủ động triển khai nhiều chiến lược phát triển dựa trên di sản (heritage-based development), tiêu biểu như: Huế – thành phố festival đặc trưng của Việt Nam; Đề án “Huế – Kinh đô Áo dài Việt Nam”; Đề án “Huế – Kinh đô ẩm thưc”; Đề án tổng kiểm kê các di sản văn hóa của Huế (bao gồm cả di sản vật thể, di sản phi vật thể và di sản tư liệu); Chiến lược xây dựng Huế trở thành Thành phố sáng tạo UNESCO về Ẩm thực; Cùng các chương trình số hóa di sản thơ văn Hán Nôm trên kiến trúc cung đình, số hóa di sản Hán – Nôm làng xã trên địa bàn toàn thành phố, xây dựng bản đồ di tích, du lịch thông minh, ưu tiên triển khai nhiều đề tài nghiên cứu khoa học cấp thành phố về di sản.
Những hướng đi đó hoàn toàn phù hợp với tinh thần của NUP, phát triển xanh, thông minh và nhân văn, dựa trên sự giao thoa hài hòa giữa di sản ,con người, sáng tạo.
Thuận lợi của Huế trong việc vận dụng NUP:
Nền tảng di sản và văn hóa bền vững
Huế sở hữu hệ thống di sản phong phú: cung điện, lăng tẩm, chùa chiền, nhà vườn, cùng kho tàng di sản phi vật thể đặc sắc như Nhã nhạc, ca Huế, bài Chòi, áo dài, lễ hội, ẩm thực và làng nghề. Đây là nguồn tư liệu sống quý giá để xây dựng các chỉ số “đáng sống” đặc thù của đô thị di sản.
Hệ sinh thái tự nhiên, nhân văn hài hòa
Không gian sông Hương – núi Ngự, đồi Vọng Cảnh – núi Kim Phụng, hệ thống hồ, ao, kênh đào gắn với thủy hệ sông Hương, hệ thống đầm phá lớn nhất Đông Nam Á, kiến trúc truyền thống đan xen với cảnh quan hiện đại tạo nên một cấu trúc đô thị sinh thái bền vững, phù hợp với mô hình phát triển xanh của NUP.
Định hướng chính trị và pháp lý rõ ràng
Nghị quyết 54-NQ/TW (10/12/2019), Nghị quyết số 04- NQ/TU của tỉnh ủy Thừa Thiên Huế (24/5/2021) và Báo cáo chính trị và Nghị quyết Đại hội XVII Đảng bộ thành phố Huế (nhiệm kỳ 2025–2030) đều xác định: “Phát triển Huế thành đô thị di sản – văn hóa – sinh thái – cảnh quan – thân thiện môi trường.” Đây chính là khung thể chế lý tưởng để Huế tiếp cận các nguyên tắc của NUP.
Hợp tác quốc tế mạnh mẽ
Huế là thành viên tích cực của OWHC, UNESCO Creative Cities Network, và đang hợp tác với KOICA, Viện Di sản Gyeongju (Hàn Quốc), OWHC–AP Seoul trong nhiều dự án về chuyển đổi số và quản trị di sản thông minh. Điều này giúp Huế tiếp cận nguồn tri thức, công nghệ và tài trợ toàn cầu cho chiến lược phát triển đô thị bền vững.
Những khó khăn và thách thức cần vượt qua
Cơ chế quản trị di sản chưa tích hợp
Việc phối hợp giữa các ngành bảo tồn, đầu tư, xây dựng, du lịch vẫn còn hành chính, thiếu cơ chế dữ liệu và đánh giá liên ngành, trong khi NUP yêu cầu mô hình integrated governance (quản trị tích hợp) dựa trên dữ liệu mở và chỉ số đo lường.
Thiếu bộ chỉ số “đáng sống” phù hợp với đô thị di sản Việt Nam
Việt Nam hiện chưa có bộ tiêu chí riêng cho đô thị di sản; các chỉ số như PCI hay PAPI chưa phản ánh yếu tố văn hóa – cảnh quan – bản sắc. Huế cần phối hợp với OWHC–AP để xây dựng bộ chỉ số thí điểm, đánh giá các khía cạnh như: tỷ lệ bảo tồn di sản, không gian xanh, mức độ tham gia cộng đồng, chất lượng sống văn hóa.
Áp lực đô thị hóa và phát triển du lịch
Quá trình đô thị hóa nhanh, hạ tầng mở rộng và lượng khách du lịch tăng mạnh tạo sức ép lên không gian di sản. Nếu thiếu kiểm soát, Huế có nguy cơ mất dần tính “di sản sống”. Cần sớm ứng dụng công nghệ Heritage BIM và Digital Twin để quản lý quy hoạch và phục hồi di sản theo mô hình số hóa.
Nguồn lực và công nghệ còn hạn chế
Để triển khai mô hình “Không gian thử nghiệm di sản có kiểm soát”(Heritage sandbox), “Trung tâm dữ liệu di sản” (Heritage data hub) hay “AI quản trị di sản”, Huế cần đội ngũ chuyên gia liên ngành và nguồn vốn đầu tư dài hạn. Đây là thách thức thực tế, đòi hỏi cơ chế xã hội hóa, hợp tác công – tư (PPP) trong bảo tồn và sáng tạo văn hóa.
Định hướng hành động cho Huế trong khuôn khổ NUP
Xây dựng “Bản đồ khả năng đáng sống của đô thị di sản Huế” – tích hợp dữ liệu về di sản, sinh thái, dân cư, hạ tầng và đời sống văn hóa.
Thành lập Trung tâm Đổi mới sáng tạo Di sản Huế (Hue Heritage Innovation Hub) – Có thể phát triển từ Viện Nghiên cứu và phát triển của thành phố hiện nay để phối hợp với các đối tác quốc tế để nghiên cứu, thử nghiệm mô hình đô thị di sản thông minh.
Đưa cộng đồng vào trung tâm chiến lược bảo tồn, thông qua các mô hình “Công dân di sản”, “Làng nghề xanh”, “Khu dân cư văn hóa thông minh”.
Xây dựng cơ chế PPP đặc thù cho lĩnh vực bảo tồn – sáng tạo – du lịch, tạo hành lang pháp lý cho doanh nghiệp đồng hành cùng Nhà nước trong các dự án di sản.
Mở rộng hợp tác liên đô thị di sản trong mạng lưới NUP: Huế – Hội An – George Town – Gyeongju – Kyoto… nhằm chia sẻ chỉ số và mô hình phát triển bền vững.
Việc Huế được chọn là thành phố đăng cai kỳ họp lần thứ 5 của Hiệp hội đô thị di sản thế giới khu vực châu Á- Thái Bình Dương và là nơi công bố dự án NUP của OWHC–AP là sự ghi nhận vai trò tiên phong của Huế trong khu vực về bảo tồn và phát triển di sản. Đây vừa là vinh dự, vừa là trách nhiệm lớn lao trong việc chứng minh rằng:
“Bảo tồn không chỉ là giữ lại quá khứ, mà là tạo nền cho tương lai. Phát triển không chỉ là mở rộng đô thị, mà là nâng tầm giá trị sống của con người.”
Huế, với bản lĩnh của một đô thị di sản, tầm nhìn của một đô thị sáng tạo, và khát vọng của một thành phố đáng sống, hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu của NUP tại châu Á – Thái Bình Dương, góp phần định hình xu hướng phát triển bền vững cho các đô thị di sản thế giới trong kỷ nguyên mới.
TS.Phan Thanh Hải