Ngày 11/6/2025, hãng tin AP dẫn lời Phó công tố viên Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) hôm thứ Năm khẳng định các tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người vẫn tiếp diễn tại Darfur, miền tây Sudan. Nhận định này không chỉ phản ánh mức độ khốc liệt của cuộc nội chiến kéo dài hơn hai năm, mà còn cho thấy áp lực pháp lý và chính trị quốc tế ngày càng gia tăng đối với chính quyền Sudan trong bối cảnh xung đột leo thang.
Phát biểu trước Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, bà Nazhat Shameem Khan cảnh báo mức độ đau khổ và khủng hoảng nhân đạo ở Darfur “đã đạt đến ngưỡng không thể chịu đựng được”. Nạn đói gia tăng cùng việc các bệnh viện, đoàn xe cứu trợ và hạ tầng dân sự bị tấn công không chỉ cho thấy thảm kịch nhân đạo nghiêm trọng, mà còn phơi bày sự bất lực của cộng đồng quốc tế trước các toan tính chính trị và lợi ích chiến lược đang chi phối cách tiếp cận đối với cuộc xung đột Sudan.
“Người dân đang thiếu nước và lương thực; hiếp dâm và bạo lực tình dục bị biến thành vũ khí; bắt cóc vì tiền chuộc hoặc để bổ sung lực lượng cho các nhóm vũ trang trở nên phổ biến,” bà Nazhat Shameem Khan nêu rõ trước Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Cảnh báo rằng “mọi thứ vẫn có thể trở nên tồi tệ hơn”, bà nhấn mạnh tình hình Darfur không chỉ là một thảm kịch nhân đạo, mà còn là phép thử cho năng lực và ý chí chính trị của cơ quan quyền lực nhất Liên Hợp Quốc, nơi các lợi ích chiến lược và sự chia rẽ giữa các cường quốc đang cản trở khả năng hành động tập thể.
Xung đột ở Sudan bùng phát vào giữa tháng 4/2023, khi mâu thuẫn kéo dài giữa giới lãnh đạo quân sự và lực lượng bán quân sự biến thành giao tranh tại thủ đô Khartoum, nhanh chóng lan rộng tới nhiều khu vực, trong đó có Darfur. Theo Liên Hợp Quốc, khoảng 40.000 người đã thiệt mạng và gần 13 triệu người phải rời bỏ nhà cửa, bao gồm cả những người chạy sang nước khác.
Phát biểu trước Hội đồng Bảo an hồi tháng 1, Công tố viên trưởng Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) Karim Khan cho rằng cả lực lượng chính phủ và Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF) đều có thể đã phạm tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người hoặc tội diệt chủng ở Darfur. Trong những ngày cuối cùng của nhiệm kỳ, chính quyền Biden cũng xác định RSF và các lực lượng ủy nhiệm của nhóm này đã thực hiện tội diệt chủng — một tuyên bố mang tính ràng buộc chính trị và pháp lý, đồng thời gây sức ép ngoại giao lên Khartoum.
Tình hình trở nên phức tạp hơn khi ông Karim Khan tạm thời rời cương vị để chờ kết quả điều tra cáo buộc sai phạm tình dục, điều mà ông kịch liệt bác bỏ. Sự kiện này không chỉ tạo ra khoảng trống lãnh đạo tại ICC trong bối cảnh hồ sơ Darfur cần quyết đoán, mà còn có thể ảnh hưởng đến tốc độ và sức nặng Phó công tố viên Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) Nazhat Shameem Khan, người không liên quan đến vụ điều tra nội bộ đối với công tố viên trưởng, cho biết ICC đang theo dõi sát tình hình thảm khốc ở Bắc Darfur, nơi thủ phủ El Fasher bị Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF) và các nhóm liên minh bao vây. RSF, vốn kiểm soát toàn bộ thủ phủ các bang khác của Darfur, còn tấn công Zamzam — khu vực đang chìm trong nạn đói — cùng các trại tị nạn của người Sudan ở Bắc Darfur.
“Dựa trên các cuộc điều tra độc lập, lập trường của văn phòng chúng tôi rất rõ ràng: có căn cứ hợp lý để tin rằng tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người đã và đang xảy ra ở Darfur,” bà Khan nhấn mạnh trước Hội đồng Bảo an. Kết luận này dựa trên tài liệu, lời khai nhân chứng và bằng chứng kỹ thuật số do ICC thu thập trong sáu tháng qua, bao gồm tại các trại tị nạn ở Chad, với hơn 7.000 bằng chứng được ghi nhận.
Bà Khan khẳng định ICC coi tình hình ở Darfur là “vô cùng quan trọng” và cam kết sẽ không chùn bước cho đến khi công lý được thực thi, bất chấp những rào cản chính trị và thách thức trong việc buộc các bên liên quan chịu trách nhiệm trước luật pháp quốc tế.
Hai thập kỷ trước, Darfur đã trở thành biểu tượng của tội ác diệt chủng và tội ác chiến tranh, chủ yếu do lực lượng dân quân Janjaweed khét tiếng thực hiện nhằm vào các cộng đồng dân tộc tự nhận là người Trung hoặc Đông Phi. Theo ước tính, khoảng 300.000 người thiệt mạng và 2,7 triệu người buộc phải rời bỏ nhà cửa.
Trước Hội đồng Bảo an, Công tố viên trưởng ICC Karim Khan cảnh báo rằng những thủ phạm hiện đang gây ra “những tội ác không thể tưởng tượng nổi” ở Darfur cần hiểu rằng sự miễn trừ trách nhiệm không tồn tại mãi. Ông viện dẫn trường hợp thủ lĩnh Janjaweed Ali Kushayb — hiện đang bị xét xử tại ICC — như một tiền lệ và khẳng định đây chỉ là phiên tòa mở đầu cho một chuỗi tiến trình công lý sắp tới.
Tuy nhiên, ông Khan cũng nhấn mạnh nghĩa vụ bảo mật của ICC, từ chối tiết lộ thêm về tiến trình hoặc mục tiêu cụ thể, chỉ khẳng định rằng các bước tiến đạt được là “cụ thể, tích cực và đáng kể”. Tuyên bố này vừa thể hiện quyết tâm pháp lý, vừa phản ánh sự thận trọng chiến lược của ICC trong một bối cảnh mà yếu tố chính trị quốc tế và an ninh nhân chứng đóng vai trò then chốt.
Từ thảm họa nhân đạo từng gây chấn động thế giới hai thập kỷ trước đến cuộc khủng hoảng hiện tại, Darfur vẫn là minh chứng rõ ràng cho sự dai dẳng của bạo lực và vòng xoáy miễn trừ trách nhiệm. ICC cam kết theo đuổi công lý, nhưng con đường này bị chặn bởi những lợi ích chiến lược, sự chia rẽ tại Hội đồng Bảo an và toan tính của các cường quốc. Đối với hàng triệu người Sudan, hy vọng về một nền hòa bình công bằng chỉ có thể thành hiện thực khi những tuyên bố quốc tế được chuyển hóa thành hành động cụ thể và nhất quán.
Thế Nguyễn