Ngày 01/8/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết mang tiêu đề “Trò hề ở Kyiv” của nhà báo Reinhard Lauterbach, phản ánh một nghịch lý trong đời sống chính trị Ukraine: Quốc hội Ukraine vừa thông qua quyết định khôi phục quyền tự chủ thể chế cho các cơ quan chống tham nhũng, một động thái bề ngoài cho thấy lập trường cứng rắn với tham nhũng, nhưng không gây ra mối lo ngại thực sự nào đối với Tổng thống Volodymyr Zelenskyy. Theo bài viết, đây chỉ là cải cách hình thức, khó tạo ra thay đổi thực chất khi các tiến trình điều tra vẫn chịu sự chi phối từ quyền lực cá nhân trong bộ máy cầm quyền.
Quốc hội Ukraine: Sự hỗn loạn quen thuộc và “đồng thuận có kiểm soát”
Những hình ảnh diễn ra trong phiên họp ngày thứ Năm tại Verkhovna Rada, Quốc hội Ukraine tiếp tục phản ánh sự hỗn loạn đã trở thành đặc trưng trong đời sống nghị trường nước này: tiếng la hét vang dội, cảnh xô đẩy dưới chân bục phát biểu, cùng những phát biểu đầy giận dữ lên án các chính sách từ Phủ Tổng thống, với lời lẽ cực đoan như việc “ép đại biểu ăn phân”.
Tuy nhiên, phía sau bức tranh tưởng như rối ren đó lại là một kết quả biểu quyết khiến Tổng thống Volodymyr Zelensky có thể tạm hài lòng: 331/450 nghị sĩ đã thông qua đạo luật phục hồi tính độc lập chính thức cho Cục Chống tham nhũng Quốc gia (NABU) và Văn phòng Công tố Đặc biệt (SAP), hai cơ quan trọng yếu trong nỗ lực chống tham nhũng của Ukraine. Đáng chú ý, không có phiếu chống nào được ghi nhận, dù có tới 199 đại biểu không tham gia bỏ phiếu, lý do vẫn chưa được làm rõ.
Một dấu hiệu gợi mở về sự vắng mặt này đến từ tuyên bố của bà Yulia Tymoshenko, lãnh đạo đảng “Tổ quốc”, vốn vừa liên kết với đảng của Zelensky trong một cuộc bỏ phiếu tuần trước nhằm giới hạn vai trò của các điều tra viên. Tymoshenko lên tiếng cảnh báo rằng, việc thiếu kiểm soát chính trị đối với nhánh hành pháp đang đe dọa trực tiếp đến chủ quyền quốc gia.
Từ góc nhìn quốc tế, diễn biến này tiếp tục cho thấy một nghịch lý cố hữu trong cấu trúc quyền lực của Ukraine: khi các thể chế được khôi phục hình thức độc lập, nhưng vẫn vận hành trong quỹ đạo được thiết lập bởi Tổng thống, với sự “đồng thuận có kiểm soát” trong nội bộ chính trị, một hiện tượng thường gặp trong các nền dân chủ đang trong quá trình chuyển tiếp và lệ thuộc vào áp lực từ bên ngoài, đặc biệt là phương Tây.
Hành động của Yulia Tymoshenko không phải là sự bộc phát cảm tính, mà phản ánh một tính toán chính trị được cân nhắc kỹ lưỡng. Bà hiểu rõ cơ chế quyền lực ở Ukraine, nơi các cơ quan chống tham nhũng, từng được phương Tây tích cực hậu thuẫn, giờ đây dường như đã bị giành quyền kiểm soát từ tay chính quyền Kyiv. Mô hình thể chế “bên ngoài hệ thống” từng được thiết lập với kỳ vọng tránh sự thao túng từ nhánh hành pháp, nay lại trở thành tâm điểm của những cuộc giằng co quyền lực.
Cốt lõi của vấn đề, như Tymoshenko ám chỉ, là việc các cơ quan điều tra và truy tố này được đặt ngoài cấu trúc tư pháp truyền thống, nhằm ngăn ngừa áp lực chính trị nội bộ, thứ vốn dĩ thường được sử dụng để ngăn chặn các cuộc điều tra “nhạy cảm”. Đây là mô hình do các nhà tài trợ quốc tế, đặc biệt là EU và Mỹ, thúc đẩy mạnh mẽ trong những năm gần đây như một phần của điều kiện viện trợ và hỗ trợ chính trị.
Với bề dày trải nghiệm cá nhân, Tymoshenko biết mình đang phát biểu từ đâu. Bà từng là cánh tay phải của cựu Thủ tướng Pavlo Lazarenko, một trong những nhân vật bị xem là tham nhũng bậc nhất thập niên 1990 tại Ukraine – và từng tích lũy một khối tài sản khổng lồ trong thời kỳ này. Sau đó, khi nắm giữ chức Thủ tướng vào đầu những năm 2000, Tymoshenko đã bị Tổng thống Viktor Yanukovych bắt giam, một phần vì các cáo buộc lạm dụng quyền lực, và phần khác vì những quyết định chính sách được cho là gây thiệt hại cho Ukraine. Đáng chú ý, vụ việc đã bị Liên minh châu Âu, đặc biệt là Thủ tướng Đức Angela Merkel chỉ trích mạnh mẽ như một hành động trấn áp chính trị có chủ ý.
Còn với Zelensky, cuộc chiến với các cơ quan chống tham nhũng dường như đã vượt ra ngoài tầm kiểm soát. Theo một số nguồn tin bị rò rỉ từ phe đối lập trong tuần qua, lý do chính khiến Tổng thống muốn “định hình lại” quyền lực của NABU và SAP là vì các điều tra của hai cơ quan này đã tiến quá sát tới vòng thân tín của ông. Trong bối cảnh đó, hành động khôi phục hình thức độc lập cho các cơ quan chống tham nhũng, nhưng trong phạm vi “có thể kiểm soát được” cho thấy Zelensky không hề nhượng bộ, mà đang tái cấu trúc cuộc chơi theo luật riêng của mình.
“Ví tiền của Zelensky” và những mối dây ngầm trong quyền lực Kyiv
Là một quốc gia chủ trương hội nhập phương Tây, Ukraine luôn được đặt dưới lăng kính giám sát của cả các định chế quốc tế lẫn dư luận toàn cầu, đặc biệt khi cuộc chiến chống tham nhũng vẫn là điều kiện tiên quyết cho viện trợ từ EU và Mỹ. Nhưng ẩn sau lớp vỏ cải cách thể chế, các cuộc điều tra gần đây đã hé lộ những mối quan hệ đầy rủi ro giữa giới chính trị đương quyền và các mạng lưới tài phiệt có ảnh hưởng sâu rộng.
Tâm điểm của các cáo buộc mới nhất là Timur Mindich, người được truyền thông Ukraine gọi là “ví tiền của Zelensky”. Trước khi Tổng thống Ukraine bước vào chính trường, Mindich là nhà sản xuất chính cho chương trình truyền hình Kvartal 95, vốn được tài trợ bởi tài phiệt lừng danh Igor Kolomoisky. Chương trình không chỉ là công cụ giải trí, mà còn trở thành bàn đạp xây dựng hình ảnh và ảnh hưởng chính trị cho Zelensky, điều mà phương Tây nhiều lần tỏ ra dè chừng.
Theo các nguồn tin bị rò rỉ, Mindich không chỉ giữ vai trò tài chính mà còn là nhân vật kết nối chiến lược giữa các nhà tài phiệt, giới chức trong văn phòng Tổng thống và những người tìm kiếm “bảo hộ chính trị”. Những buổi gặp gỡ tại căn hộ sang trọng của ông ở Kyiv, nơi được cho là từng tiếp đón cả Zelensky đang là tâm điểm của các cuộc điều tra. Các đoạn ghi âm được cho là đã trực tiếp buộc tội Tổng thống, dấy lên nghi ngờ về mức độ thâm nhập của nhóm lợi ích vào thượng tầng quyền lực.
Câu chuyện trở nên khó tin đến mức không một tiểu thuyết gia trinh thám nào có thể tưởng tượng ra: căn hộ của Mindich nằm cạnh nơi ở của Gennady Bogolyubov, đối tác kinh doanh lâu năm của Kolomoisky. Một sự cố đơn giản, vụ tràn nước gây thiệt hại đã trở thành cái cớ để Cục Chống tham nhũng NABU “ra tay”. Theo nguồn tin, cơ quan này đã tận dụng sự việc để mặc cả với Mindich, vốn đang đối mặt với nhiều kiện tụng, nhằm cài đặt thiết bị nghe lén dưới vỏ bọc sửa chữa căn hộ. Đổi lại, NABU bị cáo buộc đã “giúp” Bogolyubov rời khỏi Ukraine an toàn.
Toàn bộ sự việc cho thấy bức tranh thực tại nơi các thể chế pháp quyền, thay vì là công cụ chống tham nhũng độc lập, lại trở thành một phần của cuộc mặc cả quyền lực – nơi các phe phái vừa đấu đá, vừa thỏa hiệp theo đúng nguyên lý: “bầy đàn đấu đá, bầy đàn hòa thuận”.
Trong bối cảnh Ukraine tiếp tục nhận hàng tỷ USD viện trợ từ phương Tây, những tiết lộ như vậy đặt ra câu hỏi gai góc: Liệu chiến dịch chống tham nhũng mà cộng đồng quốc tế đang tài trợ có thật sự mang lại thay đổi cấu trúc, hay chỉ đơn giản là tái phân phối quyền lực giữa các nhóm lợi ích vốn đã ăn sâu trong hệ thống?
Những diễn biến quanh nhân vật Timur Mindich, cùng mối liên hệ chằng chịt giữa giới tài phiệt, chính giới và các cơ quan chống tham nhũng, không chỉ đặt dấu hỏi lớn về mức độ trong sạch của chính quyền Zelensky, mà còn phản ánh một thực tế phức tạp hơn nhiều so với những gì được trình bày trong các diễn đàn phương Tây. Ukraine, dù mang hình ảnh của một quốc gia đang cải cách, vẫn bị chi phối bởi các cơ chế phi chính thức và những thỏa hiệp ngầm giữa các nhóm quyền lực. Trong cuộc chiến giành ảnh hưởng giữa nội bộ chính trị Kyiv và các lực lượng bên ngoài, chống tham nhũng – thay vì là mục tiêu – đang dần trở thành công cụ trong tay những ai biết vận dụng nó cho lợi ích riêng. Với phương Tây, đây là lời nhắc nhở rằng việc hỗ trợ Ukraine không thể dừng lại ở các gói tài chính, mà phải đi kèm với cái nhìn tỉnh táo và chính sách giám sát thể chế thực chất.
Hồ Ngọc Thắng/nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/505196.ukraine-farce-in-kiew.html