Ngày 7/9/2025, tờ The Guardian đăng tải bài viết “Khủng hoảng chính trị Pháp cho thấy sự rạn nứt sâu sắc giữa người dân và các chính trị gia”, chỉ ra rằng nguy cơ sụp đổ của Thủ tướng François Bayrou đã phơi bày một bất ổn chính trị có thể làm xấu đi nền chính trị Pháp, thậm chí vượt ra ngoài khuôn khổ cuộc bầu cử tổng thống 2027, trong bối cảnh phe cực hữu đang tìm cách tận dụng thời cơ.
Trong bối cảnh chính phủ Pháp đứng trước nguy cơ sụp đổ trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm vào thứ Hai, nền kinh tế lớn thứ hai của khu vực đồng euro và một trong những trụ cột ngoại giao châu Âu bị đẩy vào khủng hoảng chính trị. Giữa tình thế đó, Jonathan Denis, 42 tuổi, giám đốc ngân hàng kiêm nhà vận động cho quyền chăm sóc sức khỏe, bày tỏ lo ngại về tác động nghiêm trọng mà bất ổn này sẽ gây ra đối với những người mắc bệnh nan y và đang trong giai đoạn cuối đời.
Tổng thống trung dung Emmanuel Macron từng cam kết coi hỗ trợ cái chết và cải thiện chăm sóc giảm nhẹ là cải cách xã hội trọng tâm trong nhiệm kỳ hai. Tuy nhiên, dự luật vốn dự kiến trình lên Thượng viện vào tháng tới giờ đây lại đứng trước nguy cơ trì hoãn thêm, khi nước Pháp liên tục thay đổi tới bốn thủ tướng chỉ trong hơn ba năm qua.
“Những người bệnh đang đau khổ và muốn được hỗ trợ tử vong vì họ không thể chịu đựng được, sẽ thấy điều này thật thảm khốc nếu họ có tiền, họ sẽ phải đến Thụy Sĩ, nếu họ đủ sức khỏe, họ sẽ đến Bỉ, nếu không sẽ bị người ta tước đoạt mạng sống một cách tàn bạo, điều không may lại thường xảy ra ở Pháp,” Denis nói.
Cha của Denis, một kỹ thuật viên phòng thí nghiệm ở miền đông nước Pháp, mắc ung thư giai đoạn cuối và đã chọn cách ra đi bằng phương pháp an tử bất hợp pháp, bí mật vào năm 2008. “Tôi đã chìm trong đau buồn khi buộc phải giữ bí mật về cái chết của ông,” Denis chia sẻ. Hiện nay, ông lãnh đạo chiến dịch vận động cho quyền được chết trong phẩm giá và cải thiện chăm sóc giảm nhẹ, với tư cách Chủ tịch Hiệp hội Quyền được chết trong phẩm giá.
Thực tế, 20 tỉnh trên khắp nước Pháp đến nay vẫn chưa có một đơn vị chăm sóc giảm nhẹ chuyên biệt, phản ánh tình trạng chắp vá và quá tải của hệ thống y tế. Đây cũng trở thành biểu tượng cho thế tiến thoái lưỡng nan mà Tổng thống Emmanuel Macron đang đối diện: trong khi ông ghi dấu ấn ngoại giao trên trường quốc tế, thì trong nước lại bị cuốn vào bế tắc chính trị và trì hoãn cải cách xã hội.
Hôm thứ Hai, Thủ tướng trung dung François Bayrou, 74 tuổi, xuất thân từ vùng Tây Nam nước Pháp và tự nhận là “người xây dựng đồng thuận”, dự kiến sẽ bị phế truất trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm. Nếu kịch bản này xảy ra, chính phủ thiểu số của ông sẽ sụp đổ chỉ sau chín tháng cầm quyền. Trước đó, người tiền nhiệm Michel Barnier – cựu trưởng đoàn đàm phán Brexit thuộc cánh hữu – cũng chỉ trụ được ba tháng trước khi bị quốc hội phế truất vào tháng 12 năm ngoái.
Thoạt nhìn, thất bại của Bayrou xuất phát từ vấn đề ngân sách. Kế hoạch giảm nợ 44 tỷ euro (38 tỷ bảng Anh), trong đó có việc hủy bỏ hai ngày lễ và đóng băng hầu hết chi tiêu phúc lợi đã vấp phải phản đối dữ dội cả trong chính trường lẫn dư luận. Biết trước quốc hội sẽ áp đặt lệnh trừng phạt vào mùa thu, ông chọn hành động trước.
Nhưng cuộc khủng hoảng chính trị ở Pháp không dừng ở tranh cãi ngân sách. Đằng sau là mối quan hệ ngày càng rạn nứt giữa người dân và giới chính trị, một sự bất tín có nguy cơ làm xấu đi đời sống chính trị cho đến tận bầu cử tổng thống năm 2027 và xa hơn nữa, trong bối cảnh phe cực hữu vẫn trỗi dậy mạnh mẽ. Mathieu Gallard, Giám đốc nghiên cứu tại Ipsos, nhận định: “Có một sự phẫn nộ rộng rãi đối với các lãnh đạo bị coi là không mang lại lợi ích cho người dân… những người quan tâm nhiều hơn đến tương lai chính trị của họ hơn là vận mệnh đất nước.”
Một khảo sát của Verian cho Le Figaro cuối tuần qua cho thấy chỉ 15% người Pháp tin tưởng Tổng thống Emmanuel Macron có thể giải quyết cuộc khủng hoảng chính trị hiện nay. Với quyền lực bổ nhiệm thủ tướng để điều hành các vấn đề nội bộ, Macron lại không có ứng cử viên nào đủ rõ ràng và được đồng thuận để thay thế Bayrou. Bất kỳ lựa chọn nào từ phe trung dung hoặc trung tả cũng có nguy cơ đối mặt với kịch bản bị phế truất tương tự. Khả năng tổng thống kêu gọi bầu cử quốc hội sớm được đánh giá là thấp, và ngay cả khi diễn ra, kết quả cũng khó mang lại thế đa số rõ ràng. “Không có gì cho thấy một cuộc bầu cử sẽ tự động giúp cánh tả hay cánh hữu giành được đa số,” Luc Rouban, chuyên gia chính trị tại Cevipof – Đại học Sciences Po, nhận định.
Trong khi đó, đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia đang tận dụng thời điểm này để mở rộng ảnh hưởng trong giới doanh nghiệp Pháp, vốn ngày càng lo ngại trước tình trạng bất ổn. Nữ nghị sĩ Edwige Diaz tại Gironde cho biết sau các cuộc gặp gỡ với lãnh đạo doanh nghiệp ở Bordeaux rằng: “Những người ủng hộ chúng tôi coi cuộc bỏ phiếu tín nhiệm Bayrou là nguồn hy vọng.” Bà khẳng định đảng đã sẵn sàng cho một cuộc bầu cử mới: “Lần này, chúng tôi quyết tâm giành chiến thắng – và điều đó có thể đồng nghĩa với việc nắm quyền chỉ trong vòng bốn tuần.”
Tại Yvelines, phía tây Paris, nghị sĩ cánh tả Benjamin Lucas thuộc đảng nhỏ Génération.s, liên minh với Đảng Xanh, đang tích cực vận động tại các khu chợ và chuẩn bị tài liệu tranh cử trong trường hợp diễn ra bầu cử bất thường. Năm ngoái, ông từng đánh bại một ứng cử viên cực hữu nhờ liên minh cánh tả toàn quốc. Tuy nhiên, khối liên minh này hiện lâm vào chia rẽ.
“Cuộc khủng hoảng chính trị hiện nay, cùng với sự phẫn nộ của công chúng, đang tiếp thêm sức mạnh cho phe cực hữu,” Lucas cảnh báo. “Hoặc là cánh tả đoàn kết để ngăn chặn và giành chiến thắng, hoặc chúng ta sẽ bị chia rẽ… và viễn cảnh một chính phủ cực hữu tại Pháp, điều có thể làm rung chuyển cả châu Âu sẽ không còn xa.” Ông nhấn mạnh sai lầm khi cho rằng chiến thắng cực hữu ở Pháp chỉ mang tính tạm thời: “Hãy nhìn Giorgia Meloni ở Ý, hay Donald Trump ở Mỹ, họ đều nắm quyền một cách vững chắc.”
Nguyên nhân gốc rễ của khủng hoảng chính trị, theo giới quan sát, bắt đầu từ quyết định đầy rủi ro của Tổng thống Emmanuel Macron khi kêu gọi bầu cử sớm vào tháng 6 năm ngoái. Nếu như năm 2017 ông từng nắm đa số nhờ đường lối thân châu Âu và thân doanh nghiệp, thì đến khi tái đắc cử năm 2022, ông đã mất thế đa số tuyệt đối, khiến việc thông qua luật trở nên khó khăn. Macron kỳ vọng cuộc bầu cử sớm sẽ giúp củng cố vị thế, nhưng lại chọn thời điểm bất lợi, khi đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia của Marine Le Pen – lực lượng mà ông nhiều lần chỉ trích là phân biệt chủng tộc và bài ngoại – đang lên cao sau chiến thắng trong bầu cử châu Âu.
Chiến dịch bầu cử đầy chia rẽ đã để lại một kết quả không rõ ràng: quốc hội bị phân mảnh thành ba khối. Liên minh cánh tả giành nhiều ghế nhất nhưng thiếu đa số; đảng cực hữu Tập hợp Quốc gia đạt số phiếu cao nhất nhưng không kiểm soát được quốc hội; còn phe trung dung của Macron mất ghế đáng kể nhưng vẫn duy trì hiện diện.
Kết quả ấy được dư luận gọi là “liên minh của những kẻ thua cuộc”, khoét sâu thêm sự mất niềm tin vào nền chính trị. Macron không chọn thủ tướng từ cánh tả – lực lượng có nhiều ghế nhất, cũng không chọn cực hữu – phe có nhiều phiếu bầu nhất, mà thay vào đó trao quyền cho Michel Barnier thuộc cánh hữu truyền thống Les Républicains, vốn chỉ giành được rất ít ghế. Chính phủ được dựng lên từ sự kết hợp giữa trung dung suy yếu và cánh hữu thiểu số, tiếp tục dưới thời François Bayrou, trở thành biểu tượng của một trật tự chính trị “trao quyền cho kẻ về sau”.
Dù tỷ lệ cử tri đi bầu năm ngoái đạt mức cao nhất trong nhiều thập kỷ, nhiều người dân cho rằng lá phiếu của họ đã bị phớt lờ.
Cái giá của sự bế tắc chính trị không chỉ thể hiện ở nguy cơ sụp đổ của Bayrou, mà còn ở làn sóng phản kháng xã hội đang hình thành. Tuần tới, phong trào “Block Everything” (Chặn Mọi Thứ) dự kiến sẽ khiến đường sá và doanh nghiệp bị tê liệt bởi biểu tình đường phố, tiếp nối bằng các cuộc đình công trong ngành y tế và đường sắt do công đoàn dẫn dắt.
Chính phủ lo ngại kịch bản này có thể khơi lại làn sóng phản đối từng làm chao đảo nước Pháp: từ phong trào áo khoác vàng (gilets jaunes) năm 2018 cho đến các cuộc biểu tình năm 2023 chống cải cách tăng tuổi nghỉ hưu của Macron.
Sofia Tizaoui, 17 tuổi, chủ tịch hội học sinh trường trung học USL, cho biết học sinh cũng sẽ xuống đường. “Giới trẻ lo lắng về học hành, về tương lai việc làm, nhưng đồng thời lo ngại cho nền dân chủ. Emmanuel Macron đã không tôn trọng cuộc bỏ phiếu của quốc hội năm ngoái, và sự bất bình đã tích tụ từ trước khi ngân sách trở thành vấn đề,” cô nói.
Trên không gian mạng, nhiều nhóm biểu tình kêu gọi phản đối bất công kinh tế. Dù mạng lưới an sinh xã hội của Pháp vốn giúp hạn chế bất bình đẳng so với một số láng giềng châu Âu, tình trạng nghèo đói vẫn đang gia tăng, trong khi sự tập trung của cải thừa kế khơi gợi những so sánh với nước Pháp thế kỷ 19.
Marion Carrel, giáo sư xã hội học tại Đại học Lille, nhận xét: “Ở Pháp có cảm giác ‘người nhỏ bé chống lại người lớn’, tạo nên một bầu không khí tiền cách mạng cho các cuộc biểu tình, ngay cả khi không phải ai cũng xuống đường. Có một sự phẫn nộ mạnh mẽ vì không được lắng nghe, và một cảm giác rằng chính trị sẽ chẳng đi đến đâu cả.”
Macron khẳng định sẽ không từ chức trong bối cảnh quá nhiều thách thức quốc tế, từ Ukraine đến Trung Đông. Nhưng lời kêu gọi ông ra đi vang lên từ nhiều phía, không chỉ từ Jean-Luc Mélenchon bên cánh tả mà còn cả một số nhân vật thuộc cánh hữu truyền thống.
Trong khi đó, các chính trị gia thuộc mọi phe phái đều tìm cách khai thác sự phẫn nộ xã hội. Béatrice Bellay, nghị sĩ Đảng Xã hội tại Martinique, hòn đảo từng bùng nổ biểu tình vì chi phí sinh hoạt đắt đỏ hơn đất liền nhận định: “Có một điều gì đó trong bầu không khí chung, không chỉ của riêng nước Pháp mà gần như toàn cầu: một sự phẫn nộ lạnh lùng, khi người dân chứng kiến hệ thống tư bản thị trường cực đoan đang đè nặng lên họ và biến cuộc sống thành một trò tiêu khiển. Có một cảm giác bất công, và rằng hệ thống này đang có vấn đề căn bản.”
Cuộc khủng hoảng hiện tại ở Pháp không chỉ phản ánh sự mong manh của một chính phủ thiểu số hay những bất đồng xoay quanh ngân sách, mà còn cho thấy sự rạn nứt sâu sắc giữa công dân và giới lãnh đạo chính trị. Trong khi Emmanuel Macron cố duy trì vị thế quốc tế, ông lại phải đối diện với một nền chính trị trong nước đang phân mảnh, bất ổn và ngày càng mất niềm tin. Sự trỗi dậy của cực hữu, những làn sóng biểu tình nối tiếp, cùng cảm giác bất công kinh tế và dân chủ bị bỏ quên đang tạo ra một bầu không khí “tiền cách mạng”.
Từ nay đến cuộc bầu cử tổng thống 2027, câu hỏi không chỉ là ai sẽ lãnh đạo nước Pháp, mà còn là liệu nền dân chủ Cộng hòa có thể tự tái tạo niềm tin và tính chính danh của mình, hay sẽ tiếp tục trượt dài vào vòng xoáy chia rẽ và cực đoan với những hệ lụy vượt xa biên giới nước Pháp và tác động đến cả châu Âu.
Hiền Nguyễn