(Đà Nẵng). Sáng nay 12/4/2024, đã diễn ra nghi thức chánh tế Lễ hội Đình làng Hải Châu năm 2024. Lễ hội là hoạt động truyền thống, hướng về nguồn cội, hướng đến kỷ niệm ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, ngày đất nước thống nhất (30 tháng 4 năm 1975 – 2024).
Quần thể di tích gắn liền với lịch sử hình thành bờ cõi
Theo hồ sơ di tích của Bảo tàng Đà Nẵng và tìm hiểu của người viết, ngoài di tích Đình (Chùa) Hải Châu, còn có các di tích khác (tương cận với Đình chùa). Đó là nhà thờ 43 chư phái tộc (tên chữ Nôm là Kính Ái tự đường), nhà thờ Tiền Hiền, nhà thờ Thành Hoàng (theo tín ngưỡng dân gian, Thành Hoàng là vị thần trông coi, bảo hộ cho một làng, một xứ, rộng hơn là một khu vực), Miếu Bà, cổng Tam Quan và hồ Sen. Các di tích được xây dựng gần như cùng thời (thập niên đầu của những năm 1900), được giữ gìn, tôn tạo và hợp thành quần thể di tích có giá trị lịch sử.
Khu di tích Đình (Chùa) Hải Châu hiện tọa lạc tại K48/46, đường Phan Châu Trinh, phường Hải Châu I, quận Hải Châu (trung tâm nội thành Đà Nẵng).
 |
 |
Đình làng Hải Châu (ảnh tư liệu).
Giới nghiên cứu thống nhất rằng, các Làng (Xã) xưa (của Đà Nẵng), đã góp phần hình thành nên thành phố Đà Nẵng hôm nay, phải kể đến đầu tiên là: Làng An Hải, Làng Nại Hiên và Làng Hải Châu.
Gia phả của tộc Nguyễn Văn (1 trong 43 tộc họ của làng Hải Châu) còn ghi rõ: Các bậc tiền hiền khai khẩu, hậu hiền khai cư làng Hải Châu, vốn xuất thân từ làng Hải Châu, thuộc huyện Tịnh Gia, tỉnh Thanh Hoá. Những tiền nhân này đã theo Vua Lê Thánh Tông vào Nam khai phá đất đai, và lập nên Làng Hải Châu (thời điểm khai sinh vùng đất mới này vào cuối thế kỷ XV).
Buổi đầu thành lập Làng có 6 họ tộc gọi là “Lục Tộc tiền hiền”, gồm tộc Lê, Trần, Nguyễn, Đặng, Phan, Phạm. Về sau có thêm 6 tộc nữa là Đỗ, Võ, Đinh, Ngô, Trương, Hồ, gọi là ‘Thập Nhị Chư phái”, Đến thời Tự Đức (1848 – 1883), làng Hải Châu có 42 họ tộc; sang đến thời Thành Thái (1889 – 1907) có thêm một tộc nữa đến sinh cơ lập nghiệp.
Cũng vào thời Thành Thái, làng Hải Châu được tách ra để hình thành nên các làng mới (như Nam Dương, Phước Ninh, Thạch Thang, Thạc Gián, Vĩnh Trung, …). Năm 1900 thời Thành Thái, phần (đất đai) chính còn lại của xã, được nhà Vua ban cho “Xã hiệu” là “Hải Châu Chánh Xã”.
Sau này địa phận “Hải Châu Chánh Xã” được cải đổi gọi là khu phố Hải Châu, hay khu phố Chùa Hải Châu cho đến tháng 3/1975. Năm 1976 đến nay khu phố Hải Châu được chia thành 2 phường là phường Hải Châu I và Hải Châu II, nay thuộc quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng. Hải Châu từ tên xã, khu phố, rồi là phường, sau đó cũng được dùng để đặt tên cho Quận trung tâm nội thành của Đà Nẵng.
 |
 |
Phó Chủ tịch UBND thành phố, ông Trần Chí Cường (ảnh bên trái); Bí thư Quận ủy Hải Châu, ông Trần Thắng Lợi và đại diện lãnh đạo các ban, ngành, Quận, các phường, … đã dâng hương tưởng nhớ tiền nhân. Ảnh: Mai Quang Hiển.
“Lễ hội Đình làng Hải Châu, do vậy, vẫn luôn là hoạt động văn hoá tinh thần độc đáo, được mong đợi trong lòng người dân Hải Châu, trên hành trình lập nghiệp rồi định cư, an cư, mỗi tộc họ đều giữ gìn trong tâm khảm sự tưởng nhớ, tìm về và hướng về với nguồn cội”, ông Trương Thanh Dũng – Phó Chủ tịch thường trực UBND Quận Hải Châu, Trưởng ban Tổ chức lễ hội, nhấn mạnh.
Ngôi Đình chùa và quần thể hiếm hoi còn lại cho đến ngày nay giữa trung tâm đô thị.
Khởi thủy đầu tiên của Đình (Chùa) cùa làng Hải Châu, là Đình thờ Thành Hoàng làng và các vị tiền hiền – hậu hiền của Làng. Đình được xây dựng tại khu đất Nghĩa Lợi (gần bên bờ sông Hàn, mặt Đình hướng về phía đông nhìn ra sông). Đình tồn tại cho đến năm 1858 – 1860 thì bị hư hại nặng, do chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp và Tây Ban Nha.
Đến năm 1860, nhân dân Hải Châu chuyển đến xây dựng Đình làng tại khu đất, nay thuộc “địa phần” Trường Đại học Kỹ thuật Y Dược Đà Nẵng (tiền thân là trường Trung học Y tế Đà Nẵng). Đến năm 1903, nhân dân Hải Châu bị nạn dịch đậu mùa, người Pháp bèn chiếm ngôi Đình Làng Hải Châu làm Trạm Y tế để điều trị bệnh nhân. Năm 1904 người Pháp trả lại Đình theo nguyện vọng của dân làng. Nhưng nhân dân địa phương, với quan niệm tập tục, một lần nữa làm đơn thỉnh nguyện dâng lên Vua Thành Thái. Đình chùa Hải Châu được xây dựng mới, tại vị trí hiện nay (tổ 6, phường Hải Châu I, quận Hải Châu).
Tài liệu khảo cứu của Bảo tàng Đà Nẵng ghi nhận: “Lần xây dựng thứ 3 này có tính quy mô hơn, bao gồm Đình (Chùa), Nhà Thờ tiền hiền, Nhà Thờ 43 Chư phái tộc, Miếu Bà (thờ Thánh mẫu Thiên Yana) và một hồ nước phía trước cổng tam quan của ngôi Đình (thả hoa Sen và hoa Súng). Chính giữa sân Đình có xây thêm một bàn thờ và một bức bình phong lộ thiên.
Quần thể di tích Đình (Chùa) Hải Châu sau thời gian gần 50 năm, thì bắt đầu xuống cấp. Vào năm 1957, cụ Cố Lê Văn Tập đã cúng hiến tiền bạc, cụ Nguyễn Văn Tuất được bầu làm Chánh đốc công (chịu trách nhiệm trông coi việc tu sửa). Lần trung tu này gần như giữ nguyên dáng nét cổ xưa của ngôi Đình Làng, được xây dựng trước đó”.
Bao năm nay, Đình (Chùa) cùa làng Hải Châu (thuở mở cõi), cùng quần thể di tích này vẫn được trân trọng ghi nhận là “Di tích xưa, gắn với quá trình lịch sử Nam tiến, lịch sử hình thành Đà Nẵng. Đình chùa là minh chứng cho quá trình khai khẩn đất đai, mở rộng bờ cõi của Tiền nhân, một di tích “rất hiếm hoi” còn sót lại, giữa trung tâm Đà Nẵng, qua nhiều biến động thăng trầm”.
 |
 |
Ông Trương Thanh Dũng – Phó Chủ tịch thường trực UBND Quận Hải Châu, Trưởng ban Tổ chức, đánh trống khai mạc lễ hội Đình làng và phát biểu khai mạc các hoạt động văn hóa-thể thao trong khuôn khổ lễ hội 2024. Ảnh: M.Q.Hiển – T.Ngọc.
Gìn giữ và trao truyền các giá trị văn hóa.
Lãnh đạo UBND Quận Hải Châu khẳng định rằng, Lễ hội đình làng Hải Châu năm 2024 (diễn ra liên tục trong 3 ngày, 10/4 đến ngày 12/4/2024, nhằm các ngày mùng 2, 3 và 4 tháng 3 âm lịch), tiếp tục kế thừa, gìn giữ, phát huy và trao truyền các giá trị văn hóa, lễ hội truyền thống mang màu sắc dân gian của địa phương.
Không chỉ là hoạt động văn hóa thường niên rất được chú trọng, lễ hội góp phần giữ gìn một phong tục đẹp, hướng về nguồn cội của người dân bản địa, hướng về dịp kỷ niệm Giỗ tổ Hùng Vương mồng 10 tháng 3 Âm lịch; lại vừa rất có ý nghĩa trong quảng bá đời sống văn hóa Việt, đa dạng nhịp sống du lịch của quận và của thành phố.
 |
 |
Các nghi thức Lễ Chánh tế được trao truyền, gìn giữ qua nhiều đời. Ảnh: T.Ngọc.
Phần Lễ, trước nghi thức Chánh tế (vào sáng ngày 12/4), lễ Vọng đã diễn ra từ chiều ngày 11/4/2024), với đầy đủ các nghi thức trang nghiêm, được lưu truyền.
Phần Hội năm nay có rất nhiều hoạt động như: Vẽ tranh dân gian, Hội thi trưng bày mâm bánh, ngũ quả; thi văn nghệ, trình diễn áo dài truyền thống; trình diễn các bộ sưu tập mang đậm chất truyền thống; Hội thi kéo co, đẩy gậy, nhảy bao bố tiếp sức; trải nghiệm ẩm thực dân gian, tham quan các gian hàng giới thiệu sản phẩm của phụ nữ khởi nghiệp; xem các em thiếu nhi xếp sách và thuyết trình mô hình sách nghệ thuật ; thi sáng tác ảnh Nét đẹp lễ hội đình làng Hải Châu.
“Với những hoạt động đan xen của ngày hội văn hoá dân gian, đan xen những hoạt động đương đại, chúng tôi kỳ vọng cả người dân và du khách đều được hoà mình vào một không gian xưa – nay, cùng trải nghiệm và gìn giữ những giá trị cốt lõi”, ông Trương Thanh Dũng cho biết.
 |
 |
 |
 |
Hội thi trưng bày mâm bánh, ngũ quả (Lễ hội Đình làng Hải Châu 2024).Ảnh: T.Ngọc.
Trước dịp diễn ra lễ hội Đình làng Hải Châu 2024, ngày 30/3/2024 vừa qua, từ Thanh Hóa, một đoàn khách đã tìm vào và đến Đình để dâng hương tưởng nhớ. Đoàn không khỏi ngỡ ngàng khi thăm toàn bộ quần thể di tích, đặc biệt, rất xúc động khi được tận mắt xem những di vật của tiền nhân, từ thuở khai hoang lập ấp ngày đầu, cho đến ngày nay, vẫn còn được gìn giữ. Với đoàn khách, Đình làng Hải Châu đã trở thành nơi quần tụ tâm linh, nơi con cháu Hải Châu , dù là người con xa xứ (vào Nam mở đất lập nghiệp), hay chánh xứ (từ Bắc vào), đều có thể đến để dâng nén nhang thành kính tri ân công đức to lớn của tổ tiên..
 |
 |
Thi xếp sách – thuyết trình mô hình sách nghệ thuật. Ảnh: T.Ngọc.
Đoàn khách thổ lộ, họ chính là “hậu duệ” của các Cụ, những tiền nhân đã ra đi từ xã Hải Châu ngày xa xưa ấy, vào Nam mở cõi. Ngày nay, xã Hải Châu (xưa) là phường Hải Châu, thị xã Nghi Sơn, Tỉnh Thanh Hoá.
 |
 |
Thi vẽ tranh dân gian (phỏng theo dòng trang nổi tiếng Đông Hồ). Ảnh: T.Ngọc.
Tối nay, 12/4/2024, Ban tổ chức tiến hành tổng kết và khen thưởng các nội dung thi của Lễ hội Đình làng Hải Châu 2024./.
T.Ngọc
