Lễ hội Katê năm 2025, khai mạc ngày 21/10/2025, tại di tích tháp Pô Sah Inư (phường Phú Thủy), không chỉ là sự kiện tín ngưỡng của đồng bào Chăm, mà còn là minh chứng sống động cho nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong dòng chảy phát triển của tỉnh Lâm Đồng.
Mỗi dịp Katê, đồng bào Chăm ở Lâm Đồng lại rộn ràng trong không khí lễ hội truyền thống. Tiếng trống Paranưng, tiếng kèn Saranai vang lên hòa mình cùng sắc màu trang phục rực rỡ, thể hiện tinh thần đoàn kết và khát vọng giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Giữa nhịp sống hiện đại, khi những giá trị văn hóa bản địa đang chịu nhiều tác động từ đô thị hóa và toàn cầu hóa, Lễ hội Katê của người Chăm tại Lâm Đồng vẫn giữ được nguyên vẹn bản sắc, trở thành “bảo tàng sống” của văn hóa dân gian và là điểm tựa tinh thần của cộng đồng trong hành trình hội nhập và phát triển hôm nay.
Đối với đồng bào Chăm, Lễ hội Katê là sự kiện quan trọng bậc nhất trong năm, mang ý nghĩa tưởng nhớ tổ tiên, tri ân các bậc anh hùng dân tộc, những người được tôn vinh như các vị thần bảo hộ cộng đồng. Đây không chỉ là dịp gặp gỡ, đoàn tụ, mà còn là biểu tượng thiêng liêng gắn kết quá khứ với hiện tại, con người với thần linh, văn hóa với đời sống tinh thần.
Theo phong tục truyền thống, người Chăm tổ chức Tết Katê thành hai đợt: đợt thứ nhất vào tháng 7 Chăm lịch (tức tháng 9 âm lịch), với nghi lễ cúng tế và vui hội vào buổi sáng; đợt thứ hai vào tháng 9 Chăm lịch (tức tháng 11 âm lịch), diễn ra vào buổi chiều. Mỗi đợt lễ đều mang một ý nghĩa riêng, thể hiện mối liên kết sâu sắc giữa tín ngưỡng nông nghiệp, chu kỳ thời gian và triết lý sống hòa hợp với thiên nhiên.
Lễ hội Katê được chia làm hai phần: phần lễ và phần hội. Sau lễ khai mạc trang trọng, các chức sắc người Chăm tiến hành nghi thức Nghinh rước y trang Nữ thần Pô Sah Inư – nghi lễ trung tâm, thể hiện lòng tôn kính và biết ơn đối với vị nữ thần bảo hộ mùa màng, gia đạo và cuộc sống.
Tiếp nối là các nghi lễ cổ truyền: mở cửa tháp chính, tắm bệ thờ Linga – Yoni, mặc trang phục và cử hành đại lễ Katê tại tháp Pô Sah Inư. Từng nghi thức đều thấm đẫm triết lý nhân sinh, thể hiện niềm tin vào sự hài hòa giữa âm – dương, đất – trời, con người – thần linh. Dòng người trong trang phục truyền thống, tay nâng lễ vật, nối dài từ sân lễ lên tháp chính, tạo nên khung cảnh thiêng liêng nhưng rực rỡ sắc màu.
Trong những ngày diễn ra lễ hội, tiếng trống Paranưng, tiếng kèn Saranai vang vọng giữa không gian linh thiêng của tháp cổ, hòa cùng nhịp múa dân gian, tiếng nói cười trong các trò chơi truyền thống như giã gạo, bịt mắt đập niêu, đội nước vượt chướng ngại vật. Mỗi hoạt động không chỉ mang tính vui chơi, mà còn tái hiện sinh động đời sống lao động, tín ngưỡng, và triết lý sống của người Chăm, nơi con người hòa quyện với thiên nhiên và tri ân các đấng thần linh.
Sau phần lễ trang nghiêm, không khí lễ hội chuyển sang tưng bừng, rộn ràng với phần hội, nơi diễn ra các trò chơi dân gian như giã gạo, bịt mắt đập niêu, thổi kèn Saranai, múa dân vũ, tạo nên không gian giao lưu văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc.
Từ năm 2005, khi lễ hội được phục dựng tại di tích tháp Pô Sah Inư, sự kiện này đã không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của đồng bào Chăm mà còn góp phần định hình bản đồ văn hóa đặc trưng của vùng đất Lâm Đồng. Mỗi năm, lễ hội thu hút hàng nghìn lượt người tham dự, từ các tộc người trong tỉnh đến du khách trong và ngoài nước.
Hiện nay, người Chăm ở Lâm Đồng có hơn 43.000 người, sinh sống tập trung ở khu vực phía đông của tỉnh. Họ là một trong những cộng đồng dân tộc có bản sắc văn hóa đặc sắc, đóng góp quan trọng vào sự đa dạng văn hóa của 49 dân tộc anh em trên địa bàn. Sự hiện diện của các di tích lịch sử văn hóa Chăm như tháp Pô Sah Inư, Đền thờ Pô Nit, cùng Bộ sưu tập di sản Hoàng tộc Chăm không chỉ thể hiện chiều sâu văn hóa, mà còn mở ra hướng phát triển bền vững cho du lịch văn hóa tâm linh.
Đặc biệt, Nghề gốm truyền thống của người Chăm thôn Bình Đức (xã Bắc Bình) và Lễ hội Katê của người Chăm tỉnh Bình Thuận (cũ) đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong khi hai bảo vật quốc gia, Linga vàng và Tượng Avalokitesvara Bắc Bình trở thành minh chứng cho trình độ thẩm mỹ, tín ngưỡng và triết học của nền văn minh Chăm Pa rực rỡ một thời.
Ở Lâm Đồng, Bộ sưu tập di sản Hoàng tộc Chăm được lưu giữ tại gia đình bà Nguyễn Thị Thềm (thôn Tịnh Mỹ, xã Hồng Thái) là một di sản đặc biệt, nơi lưu giữ những hiện vật quý hiếm, tượng trưng cho ký ức văn hóa và lịch sử của dân tộc Chăm. Việc bảo tồn bộ sưu tập này không chỉ là trách nhiệm của cá nhân, mà còn thể hiện tinh thần gìn giữ di sản trong cộng đồng.
Lễ hội Katê hôm nay vì thế mang ý nghĩa vượt lên trên phạm vi một nghi lễ tín ngưỡng, nó là cuộc hội tụ văn hóa, là sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại. Mỗi lễ hội diễn ra là một lần di sản được hồi sinh, được kể lại qua âm nhạc, vũ điệu và những nghi lễ trang nghiêm, giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn, về giá trị của bản sắc dân tộc trong tiến trình hội nhập.
Trong định hướng phát triển của tỉnh, Lâm Đồng coi bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số là nền tảng cho phát triển du lịch bền vững. Lễ hội Katê chính là minh chứng cho cách mà một địa phương biết khai thác di sản không chỉ để thu hút du khách, mà còn để lan tỏa giá trị tinh thần, củng cố khối đại đoàn kết và khơi dậy niềm tự hào văn hóa trong cộng đồng.
Giữa nhịp sống mới, tiếng trống Paranưng của mùa Katê vẫn vang vọng, như nhắc nhớ mỗi người về sức sống bền bỉ của văn hóa Chăm, một dòng chảy di sản không bao giờ tắt trong hành trình gìn giữ và phát triển của Lâm Đồng hôm nay.
Thế Nguyễn