Ngày 31/7/2025, hang tin AP đăng tải thông tin về báo cáo mới nhất từ các chuyên gia Liên Hợp Quốc cảnh báo, sự lan rộng và tái cấu trúc của các mạng lưới khủng bố này đang tạo ra thách thức ngày càng nghiêm trọng đối với an ninh khu vực và quốc tế. Theo đó, mối đe dọa từ các nhóm cực đoan như Nhà nước Hồi giáo (IS) và al-Qaeda đang nổi lên mạnh mẽ tại nhiều điểm nóng ở Châu Phi, đồng thời gia tăng đáng kể tại Syria, khu vực mà cả hai tổ chức này xem là bàn đạp chiến lược cho các hoạt động xuyên biên giới.
Báo cáo mới gửi Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, công bố hôm thứ Tư, nêu rõ các nhóm cực đoan liên kết với al-Qaeda, gồm Jama’at Nasr al-Islam wal-Muslimin (JNIM) ở Tây Phi và al-Shabab ở Đông Phi đang tiếp tục mở rộng vùng lãnh thổ kiểm soát.
Theo nhóm chuyên gia giám sát lệnh trừng phạt, xu hướng dịch chuyển hoạt động khủng bố sang châu Phi phần lớn xuất phát từ các tổn thất nặng nề của Nhà nước Hồi giáo (IS) ở Trung Đông dưới sức ép chống khủng bố. Báo cáo cũng cảnh báo nguy cơ ngày càng lớn từ các chiến binh khủng bố nước ngoài quay trở lại Trung Á và Afghanistan, đe dọa làm mất ổn định an ninh khu vực.
Ngoài ra, các chuyên gia nhận định IS vẫn là “mối đe dọa đáng kể nhất” với châu Âu và châu Mỹ, chủ yếu thông qua các phần tử bị cực đoan hóa trên mạng xã hội và nền tảng nhắn tin mã hóa, do nhánh Khorasan tại Afghanistan điều phối.
Tại Mỹ, báo cáo cho biết một số âm mưu tấn công khủng bố gần đây phần lớn xuất phát từ căng thẳng liên quan đến xung đột Gaza – Israel hoặc do các cá nhân bị cực đoan hóa bởi Nhà nước Hồi giáo (IS/ISIL).
Các chuyên gia dẫn chứng vụ việc một công dân Mỹ cam kết trung thành với IS và thực hiện vụ tấn công bằng xe ở New Orleans hôm 1/1, khiến 14 người thiệt mạng được coi là vụ tấn công đẫm máu nhất do al-Qaeda hoặc IS gây ra tại Mỹ kể từ năm 2016. Ngoài ra, lực lượng an ninh đã ngăn chặn nhiều âm mưu khác, bao gồm kế hoạch xả súng hàng loạt tại một căn cứ quân sự ở Michigan do ISIL kích động. Nhánh IS Khorasan tại Afghanistan cũng từng phát đi cảnh báo về các âm mưu khủng bố nhằm vào công dân Mỹ.
Tại khu vực Sahel, báo cáo của Liên Hợp Quốc nêu rõ nhóm Jama’at Nasr al-Islam wal-Muslimin (JNIM) đang mở rộng phạm vi hoạt động và di chuyển gần như tự do ở miền bắc Mali cũng như phần lớn lãnh thổ Burkina Faso. Đồng thời, Nhà nước Hồi giáo (IS) cũng tái xuất tại vùng Đại Sahara, đặc biệt là khu vực biên giới giữa Niger và Nigeria, nơi tổ chức này tìm cách củng cố ảnh hưởng.
Các chuyên gia cảnh báo JNIM đã đạt tới một mức năng lực hoạt động mới, đủ khả năng triển khai các cuộc tấn công phức tạp bằng máy bay không người lái, thiết bị nổ tự chế và huy động lực lượng lớn nhằm vào những doanh trại được bảo vệ nghiêm ngặt.
Ở Đông Phi, nhóm al-Shabab tiếp tục duy trì sức mạnh, gia tăng hoạt động ở miền nam và miền trung Somalia, đồng thời duy trì quan hệ chặt chẽ với phiến quân Houthi của Yemen. Theo báo cáo, hai nhóm này đã tiến hành trao đổi vũ khí, trong khi Houthi cũng cung cấp huấn luyện cho các chiến binh al-Shabab.
Tại Syria, sáu tháng sau khi Tổng thống Bashar Assad bị lật đổ, tình hình vẫn bất ổn và bấp bênh. Một số quốc gia giấu tên cảnh báo rằng rủi ro từ IS và al-Qaeda tại đây đang gia tăng, khiến khu vực tiếp tục là “điểm nóng chiến lược” cho hoạt động khủng bố xuyên biên giới.
Báo cáo dài 27 trang của nhóm chuyên gia Liên Hợp Quốc tiết lộ hơn 5.000 chiến binh khủng bố nước ngoài đã tham gia chiến dịch quân sự nhằm chiếm đóng Damascus vào ngày 8/12, phản ánh quy mô và mức độ phức tạp của tình hình Syria hậu chiến.
Tân Tổng thống lâm thời Ahmad Al-Sharaa, lãnh đạo lực lượng Hayat Tahrir al-Sham (HTS), tổ chức từng là chi nhánh của al-Qaeda trước khi tách ra cam kết chuyển đổi Syria thành một quốc gia đa nguyên về tôn giáo và sắc tộc thông qua bầu cử công bằng. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia và nhà quan sát nghi ngờ khả năng hiện thực hóa lời hứa này.
Báo cáo cũng nêu lo ngại về việc quân đội Syria bổ nhiệm hàng loạt vị trí cấp cao cho các lãnh đạo phe vũ trang, trong đó sáu chức vụ quan trọng được trao cho người nước ngoài, bao gồm ba chuẩn tướng và ba đại tá. Nhiều cá nhân trong số này có thể mang tư tưởng cực đoan bạo lực và tham vọng mở rộng ảnh hưởng ra ngoài lãnh thổ Syria.
Về mặt tài chính, việc HTS tiếp quản quyền lực được đánh giá làm suy yếu nghiêm trọng nguồn thu của Nhà nước Hồi giáo (IS). Lương của các tay súng IS đã giảm xuống mức thấp kỷ lục, chỉ còn 50–70 USD mỗi tháng và 35 USD cho mỗi gia đình đồng thời việc trả lương không còn đều đặn, phản ánh tình trạng khủng hoảng tài chính trong nội bộ tổ chức.
Cả al-Qaeda và IS vẫn duy trì các hoạt động tài chính ngầm như khai thác tài nguyên, đánh thuế cộng đồng, bắt cóc đòi tiền chuộc và cưỡng ép doanh nghiệp. Đáng chú ý, IS ngày càng tinh vi trong việc luân chuyển tiền qua hệ thống hawala, sử dụng nữ chuyển phát nhanh, lưu trữ dữ liệu trên đám mây và thiết lập “hộp thư an toàn” tại các điểm đổi tiền, chỉ có thể rút bằng mật khẩu hoặc mã bảo mật nhằm né tránh sự truy vết của cơ quan chức năng.
Sự trỗi dậy trở lại của các tổ chức khủng bố như IS và al-Qaeda cùng mạng lưới chi nhánh của chúng cho thấy cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu chưa bao giờ kết thúc. Việc dịch chuyển địa bàn hoạt động sang châu Phi, sự bất ổn kéo dài ở Syria và những âm mưu khủng bố ngay trên đất Mỹ phản ánh chiến lược thích nghi linh hoạt của các nhóm cực đoan.
Dưới góc nhìn chính trị quốc tế, những biến động này đặt ra thách thức nghiêm trọng cho hệ thống an ninh toàn cầu và làm lung lay nỗ lực tái thiết ổn định tại Trung Đông. Đặc biệt, tình trạng tài chính suy yếu của IS có thể tạo ra khoảng trống quyền lực mới, kéo theo sự nổi lên của các phe phái vũ trang và mạng lưới tài trợ ngầm phức tạp hơn.
Các chuyên gia cho rằng nếu cộng đồng quốc tế không phối hợp hành động quyết liệt, tình trạng phân mảnh quyền lực ở Trung Đông và sự lan rộng của khủng bố tại châu Phi sẽ không chỉ giới hạn trong khu vực mà có nguy cơ tái định hình cục diện an ninh – chính trị toàn cầu trong những năm tới.
Hiền Nguyễn