Ngày 9/7/2025, hãng tin Reuters (Mỹ) đăng tải bài viết với tiêu đề “Malaysia kêu gọi tăng cường thương mại liên ASEAN trong bối cảnh bất ổn về thuế quan”. Theo đó, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim kêu gọi các nước Đông Nam Á tăng cường thương mại nội khối và “hành động có mục đích” trước bất ổn toàn cầu, trong bối cảnh lo ngại về chính sách thuế quan của Mỹ gia tăng tại cuộc họp ngoại trưởng ASEAN.
Phát biểu tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 58, diễn ra ngày 9/7 tại Kuala Lumpur, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng cường hội nhập kinh tế trong khu vực nhằm đối phó với những áp lực địa chính trị ngày càng gia tăng.
Trước đại diện của 10 quốc gia thành viên ASEAN, ông Anwar mô tả các biện pháp thuế quan, hạn chế xuất khẩu và rào cản đầu tư là “những công cụ sắc bén của sự cạnh tranh địa chính trị”, đồng thời kêu gọi khu vực không bị cuốn vào các xung đột lợi ích bên ngoài. Dù không nêu đích danh Hoa Kỳ, phát biểu của ông được đưa ra chỉ hai ngày sau khi Tổng thống Donald Trump công bố loạt thuế mới áp lên sáu quốc gia Đông Nam Á, với mức thuế từ 25% đến 40%.
“Khi đối mặt với áp lực từ bên ngoài, điều quan trọng là ASEAN phải củng cố nền tảng nội tại: tăng cường giao thương, đầu tư lẫn nhau và hội nhập các ngành một cách quyết đoán”, ông Anwar nhấn mạnh. “Tình hình toàn cầu hiện nay cho thấy rõ ràng sự cần thiết của hành động có mục đích trong khu vực.”
Tuyên bố của Thủ tướng Malaysia phản ánh những lo ngại ngày càng lớn về chính sách thương mại cứng rắn từ Washington. Mặc dù một số quốc gia đã nỗ lực đàm phán, chỉ Việt Nam đạt được thỏa thuận giảm thuế từ 46% xuống còn 20%. Trong khi đó, Indonesia, Thái Lan và Malaysia đang tích cực vận động đối thoại thêm trước thời điểm áp thuế dự kiến vào ngày 1/8.
ASEAN hiện là nền kinh tế lớn thứ năm thế giới, phụ thuộc mạnh vào xuất khẩu và từng hưởng lợi từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc. Tuy nhiên, các chính sách thuế mới từ Mỹ đang đặt ra thách thức lớn, thúc đẩy nhu cầu hợp tác nội khối sâu rộng hơn.
Hội nghị tại Kuala Lumpur lần này còn bao gồm các phiên họp mở rộng với những đối tác kinh tế lớn như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga, Ấn Độ và Liên minh châu Âu. Dự kiến, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov và Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio sẽ tham dự từ ngày 10/7. Đây cũng là chuyến công du đầu tiên của ông Rubio tới châu Á, trong nỗ lực xoa dịu những lo ngại của các đối tác về chiến lược thuế quan của chính quyền Trump.
Thuế ‘trách nhiệm’
Các bộ trưởng ngoại giao ASEAN dự kiến sẽ lên tiếng bày tỏ quan ngại sâu sắc về tình trạng căng thẳng thương mại toàn cầu ngày càng gia tăng, trong bối cảnh bất ổn kinh tế quốc tế leo thang, đặc biệt là các hành động đơn phương liên quan đến thuế quan. Thông tin này được trích từ dự thảo thông cáo chung của hội nghị, do hãng tin Reuters tiếp cận, có niên đại ngày 7/7 – trước thời điểm Hoa Kỳ công bố mức thuế mới với sáu quốc gia Đông Nam Á.
Dự thảo không đề cập trực tiếp đến Hoa Kỳ, nhưng sử dụng ngôn ngữ tương tự tuyên bố của các lãnh đạo ASEAN hồi tháng 5, trong đó khối khẳng định các biện pháp thuế quan mang tính đơn phương là “phản tác dụng và có nguy cơ làm trầm trọng thêm sự phân mảnh kinh tế toàn cầu.”
Trong bối cảnh địa chính trị nhiều biến động, ASEAN tiếp tục duy trì lập trường không trả đũa. Hồi tháng 4, các nhà lãnh đạo khu vực đã nhất trí rằng bất kỳ thỏa thuận song phương nào với Washington sẽ không được phép gây tổn hại đến các quốc gia thành viên khác trong khối.
Chuyên gia kinh tế cấp cao của Ngân hàng OCBC, bà Lavanya Ventakeswaran, cảnh báo rằng sự bất ổn mới có thể ảnh hưởng đến các quốc gia như Việt Nam – nơi đang phải đối mặt với rủi ro từ thuế quan nhắm vào hoạt động trung chuyển hàng hóa, chủ yếu có xuất xứ từ Trung Quốc. Theo bà, vấn đề thực thi và phạm vi áp dụng của các biện pháp này vẫn còn nhiều điểm chưa rõ ràng, khiến bức tranh thương mại trở nên phức tạp hơn.
“Điểm mấu chốt là mọi thứ sẽ khá phức tạp trong tương lai,” bà Ventakeswaran nhận định.
Căng thẳng được đẩy lên cao hơn khi Tổng thống Donald Trump dọa áp thêm 10% thuế đối với các quốc gia có liên kết với nhóm BRICS – trong đó Indonesia là thành viên chính thức, còn Malaysia, Thái Lan và Việt Nam là các đối tác. Động thái này làm gia tăng lo ngại về một làn sóng trừng phạt thương mại mở rộng trong thời gian tới.
Ngoài các vấn đề kinh tế, hội nghị lần này cũng thảo luận về thúc đẩy hiệp ước khu vực phi vũ khí hạt nhân tại Đông Nam Á. Đồng thời, Thái Lan và Campuchia có thể tìm cách hạ nhiệt tranh chấp biên giới đang căng thẳng, vốn đã dẫn đến các động thái điều động quân đội. Tình hình chính trị bất ổn tại Thái Lan – nơi chính phủ đang đối mặt với nhiều sức ép – cũng là một chủ đề thu hút sự chú ý.
Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra đã bị tạm đình chỉ chức vụ trong lúc chờ xét xử liên quan đến một cuộc điện thoại bị rò rỉ giữa bà và cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen. Động thái này làm dấy lên làn sóng chỉ trích từ phe đối lập, cáo buộc bà Paetongtarn vi phạm nguyên tắc chủ quyền và làm suy yếu toàn vẹn lãnh thổ quốc gia.
Vụ việc xảy ra trong bối cảnh Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đang diễn ra tại Kuala Lumpur, làm gia tăng sức ép lên khối trong việc duy trì mặt trận thống nhất, giữa lúc hàng loạt vấn đề chưa được giải quyết: từ cuộc nội chiến leo thang tại Myanmar, cho đến tiến trình soạn thảo Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông vẫn đang giậm chân tại chỗ.
Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia Mohamad Hasan hôm thứ Tư đã kêu gọi các bên xung đột tại Myanmar hợp tác để tạo điều kiện cho một cuộc bầu cử diễn ra. Tuy nhiên, phát biểu này ngay lập tức gây ra hoài nghi về lập trường của Malaysia với tư cách là Chủ tịch luân phiên ASEAN năm nay. Nhiều nhà quan sát cho rằng việc tổ chức bầu cử trong hoàn cảnh hiện tại có thể trở thành công cụ nhằm hợp thức hóa quyền lực của chính quyền quân sự, khi các đảng đối lập vẫn bị cấm đoán hoặc đàn áp.
Tình hình Myanmar tiếp tục là phép thử lớn cho năng lực xử lý khủng hoảng của ASEAN. Kể từ sau cuộc đảo chính năm 2021, khối vẫn chưa đạt được bước tiến rõ rệt nào trong việc triển khai đồng thuận 5 điểm vốn được cam kết từ sớm. Trong khi đó, bất ổn chính trị tại Thái Lan – một quốc gia chủ chốt trong ASEAN – càng làm tăng thêm tính phức tạp cho các nỗ lực ngoại giao của khu vực.
Trong bối cảnh đó, các ngoại trưởng ASEAN đang đối mặt với bài toán khó: vừa giữ được sự đoàn kết nội khối, vừa thể hiện vai trò trung gian hiệu quả trong các điểm nóng khu vực, đặc biệt khi cạnh tranh địa chính trị tại Biển Đông và sự phân cực toàn cầu ngày càng gia tăng.
Những diễn biến mới tại Thái Lan và Myanmar, cùng với các căng thẳng địa chính trị chưa hạ nhiệt như vấn đề Biển Đông hay thương mại toàn cầu, đang đặt ASEAN trước yêu cầu cấp bách phải củng cố vai trò trung tâm và năng lực điều phối khu vực. Khi sự thống nhất nội khối bị thử thách bởi bất ổn nội bộ và những khác biệt lợi ích, khả năng phản ứng linh hoạt, đồng thuận chiến lược và cam kết duy trì nguyên tắc chung sẽ là những yếu tố quyết định để ASEAN không chỉ vượt qua khủng hoảng hiện tại mà còn duy trì vai trò là nhân tố ổn định trong khu vực đang nhiều biến động.