Ngày 1/8/2025, hãng tin Reuters đưa tin rằng các quốc gia Đông Nam Á đã phần nào thở phào nhẹ nhõm vào thứ Sáu sau khi Mỹ công bố mức thuế áp dụng cho hàng hóa xuất khẩu từ khu vực này. Mức thuế thực tế thấp hơn đáng kể so với những gì Washington từng đe dọa trước đó và được thiết lập đồng đều khoảng 19% cho hầu hết các nền kinh tế lớn trong khu vực, tạo ra một sân chơi thương mại cân bằng hơn.
Cuộc tấn công thuế quan toàn cầu do Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động đã gây chấn động Đông Nam Á, khu vực vốn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu và sản xuất, đồng thời hưởng lợi đáng kể từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc.
Một tháng sau khi Washington áp mức thuế 20% với Việt Nam, trung tâm sản xuất lớn của khu vực, Thái Lan, Malaysia, Campuchia, Indonesia và Philippines cũng đã đồng loạt chấp nhận mức thuế 19% do Mỹ áp dụng.
Đông Nam Á, với tổng GDP hơn 3,8 nghìn tỷ USD, đã gấp rút đàm phán, đưa ra nhiều nhượng bộ để đạt được các thỏa thuận thương mại với Mỹ, thị trường xuất khẩu chủ lực của phần lớn các nền kinh tế trong khu vực.
Trong bối cảnh nhiều quốc gia Đông Nam Á đóng vai trò trọng yếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu, các chính phủ đã phải cạnh tranh quyết liệt nhằm tránh nguy cơ mất thị phần vào tay các nước láng giềng hoặc bị các tập đoàn đa quốc gia chuyển đơn hàng sang nơi khác.
Bộ Thương mại Malaysia nhận định việc thuế suất được giảm từ 25% xuống 19% là một kết quả tích cực, đồng thời khẳng định các điều khoản cốt lõi của nước này, được gọi là “ranh giới đỏ” vẫn được bảo vệ.
Tại Thái Lan, Bộ trưởng Tài chính cho biết mức thuế giảm mạnh từ 36% xuống 19% sẽ giúp nền kinh tế đang gặp khó khăn của nước này tăng sức chống chịu trước những thách thức toàn cầu sắp tới.
“Điều này giúp duy trì khả năng cạnh tranh của Thái Lan trên trường quốc tế, thúc đẩy niềm tin của nhà đầu tư và mở ra cánh cửa cho tăng trưởng kinh tế, tăng thu nhập và những cơ hội mới”, ông Pichai Chunhavajira nói.
Hiện vẫn chưa rõ tiến triển thực sự của các thỏa thuận thương mại song phương giữa các nước Đông Nam Á và Mỹ. Cho đến nay, Washington mới chỉ đạt được các “thỏa thuận khung” mang tính định hướng với Indonesia và Việt Nam, trong khi các vòng đàm phán chi tiết hơn vẫn đang được lên kế hoạch. Theo ông Pichai, Thái Lan mới chỉ hoàn thành khoảng một phần ba lộ trình đàm phán với Mỹ.
Trong diễn biến mới nhất hôm thứ Sáu, Mỹ đã cắt giảm thuế quan đối với hàng hóa xuất khẩu của Campuchia xuống mức 19%, giảm mạnh so với mức 36% và 49% trước đây. Đây được xem là cú hích lớn cho ngành may mặc – trụ cột kinh tế của Campuchia, tạo ra khoảng một triệu việc làm và đóng góp quan trọng vào nền kinh tế nước này.
“Nếu Mỹ duy trì mức thuế 49% hoặc 36%, tôi tin rằng ngành công nghiệp may mặc của Campuchia sẽ sụp đổ,” Phó Thủ tướng kiêm trưởng đoàn đàm phán thương mại Campuchia, ông Sun Chanthol, chia sẻ trong cuộc phỏng vấn với Reuters.
Tình trạng hiện tại
Tại Thái Lan và Malaysia, cộng đồng doanh nghiệp đã hoan nghênh mức thuế mới của Mỹ, cho rằng điều này có thể giúp duy trì sự cân bằng cạnh tranh giữa các thị trường trong khu vực, đặc biệt là những nước hưởng lợi từ xu hướng “Trung Quốc +1”.
“Rất tốt – chúng tôi hiện ngang bằng với Indonesia và Philippines, thậm chí thấp hơn Việt Nam… điều này khiến chúng tôi rất vui,” ông Werachai Lertluckpreecha, đại diện nhà sản xuất chất bán dẫn Star Microelectronics (SMT.BK), chia sẻ.
Ông Chookiat Ophaswongse, thuộc Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, nhận định rằng việc giữ mức thuế tương đương Việt Nam sẽ giúp ngành gạo Thái duy trì thị phần tại Mỹ. Trong khi đó, ông Wong Siew Hai – Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Chất bán dẫn Malaysia – cho rằng mức thuế mới tạo sự cân bằng trong cạnh tranh:
“Tôi không thấy các công ty có động thái gì đặc biệt. Mọi việc sẽ tiếp diễn bình thường cho đến khi họ tìm ra bước đi tiếp theo,” ông Wong nói.
Tuy nhiên, chính quyền Trump vẫn đối mặt nhiều vấn đề phức tạp, bao gồm các rào cản phi thuế quan, quy tắc xuất xứ và biện pháp chống “chuyển tải” nhằm né thuế. Theo quy định này, hàng hóa có nguồn gốc Trung Quốc nhưng không hoặc chỉ bổ sung rất ít giá trị gia tăng tại Đông Nam Á sẽ bị áp thuế 40%.
Việt Nam, hiện là một trong những nước có thặng dư thương mại lớn nhất thế giới với Mỹ (hơn 120 tỷ USD vào năm ngoái), thường bị cáo buộc là điểm trung chuyển bất hợp pháp cho hàng hóa Trung Quốc xuất sang Mỹ. Mặc dù Việt Nam đi đầu trong các cuộc đàm phán và đạt thỏa thuận vào tháng 7, giảm thuế từ 46% xuống 20%, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn lo ngại rằng sự phụ thuộc lớn vào nguyên liệu và linh kiện từ Trung Quốc có thể khiến hàng hóa Việt Nam phải chịu mức thuế 40% trong phạm vi rộng hơn.
Ông Andrew Sheng từ Viện Toàn cầu Châu Á, Đại học Hong Kong, nhận định rằng việc Mỹ áp dụng mức thuế tương tự cho các nước trong khu vực cho thấy Đông Nam Á có thể yên tâm hơn khi giai đoạn bất ổn chính sách đã qua.
“Thông báo về mức thuế quan trông giống như một thỏa thuận kinh điển của Trump – đầy rẫy những lời cường điệu và đe dọa, và chỉ cần một chút phô trương, bên kia cảm thấy rằng họ đã có một thỏa thuận hợp lý”, ông nói.
Việc Mỹ điều chỉnh thuế quan xuống mức tương đối đồng đều cho các nền kinh tế lớn ở Đông Nam Á đã phần nào xoa dịu căng thẳng thương mại, giúp các nước trong khu vực duy trì vị thế cạnh tranh và ổn định chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, những thách thức về rào cản phi thuế quan, quy tắc xuất xứ và nguy cơ áp thuế cao hơn với hàng hóa phụ thuộc vào nguồn cung Trung Quốc vẫn còn đó. Điều này đồng nghĩa với việc dù đã vượt qua giai đoạn bất ổn chính sách lớn nhất, Đông Nam Á vẫn phải tiếp tục đàm phán và điều chỉnh chiến lược để thích ứng với môi trường thương mại quốc tế đầy biến động.
Hoàng Hạnh