Theo Asia Times, Ngày 8/6/2025, chiến sự tại Ukraine bước sang một bước ngoặt nguy hiểm mới khi Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố lực lượng nước này đã tiến vào vùng Dnipropetrovsk, trung tâm công nghiệp và chiến lược của Ukraine. Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov xác nhận đây là bước đi trong kế hoạch thiết lập “vùng đệm an ninh” mà Tổng thống Vladimir Putin theo đuổi. Giới quan sát cảnh báo, Kiev đang lâm vào tình thế hiểm nghèo khi phải đối mặt với áp lực quân sự dồn dập từ Moscow ở khu vực trọng yếu bậc nhất phía Đông Nam đất nước.
Gần ba năm sau khi phát động chiến dịch quân sự đặc biệt, Nga đã mở rộng chiến trường sang một khu vực mới của Ukraine. Bất chấp việc Kiev ban đầu bác bỏ tuyên bố từ phía Moscow, các dấu hiệu trên thực địa, bao gồm hoạt động tác chiến và hình ảnh vệ tinh cho thấy lực lượng Nga đã thực sự tiến vào vùng Dnipropetrovsk.
Động thái này không nằm ngoài dự đoán của giới phân tích quân sự, khi từ cuối tháng 8 năm ngoái, trận đánh tại thành trì hậu cần Pokrovsk đã báo hiệu bước chuyển chiến lược. Tuy nhiên, thay vì dốc toàn lực vào Pokrovsk, một pháo đài quan trọng mà đến nay vẫn chưa thất thủ Nga lại bất ngờ chuyển hướng, triển khai mũi đột phá từ phía nam Donbass, rồi vòng qua khu vực này để mở mặt trận mới.
Chiến thuật linh hoạt nhưng đầy áp lực này đang đẩy Ukraine vào tình thế bị động, khi tuyến phòng thủ tại Dnipropetrovsk chưa kịp củng cố trước bước tiến dồn dập của đối phương.
Thế tiến thoái lưỡng nan của Ukraine
Trước sức ép dồn dập từ Moscow, Kiev giờ đây phải đối mặt với một thách thức mang tính sống còn: cùng lúc gia cố ba mặt trận trọng yếu, Dnipropetrovsk ở trung tâm, Kharkov ở phía bắc và Zaporizhia ở phía nam trong bối cảnh quân đội đang suy kiệt về lực lượng lẫn hậu cần. Giới phân tích cảnh báo, chỉ cần Nga chọc thủng một trong ba mũi, toàn bộ thế trận phòng thủ của Ukraine có nguy cơ sụp đổ theo hiệu ứng domino.
Với Ukraine, Dnipropetrovsk không chỉ là địa bàn chiến lược mà còn là một trong những “trái tim công nghiệp” của đất nước. Tại đây tập trung nhiều cơ sở then chốt của tổ hợp công nghiệp quân sự, bao gồm Nhà máy Hóa chất Pavlograd chuyên sản xuất thuốc nổ và Yuzhmash trung tâm phát triển công nghệ tên lửa. Việc để mất khu vực này sẽ là đòn giáng nặng vào cả năng lực phòng thủ và sản xuất vũ khí của Kiev.
Tuy nhiên, chính Dnipropetrovsk lại là nơi lộ rõ nhiều điểm yếu: dân cư thưa thớt, tuyến phòng ngự sơ sài, không có các pháo đài kiên cố như ở Donbass. Địa hình bằng phẳng, ít đô thị lớn càng khiến lực lượng Ukraine khó tổ chức phòng thủ chiều sâu. Trong khi đó, Nga với ưu thế pháo binh và không quân, có thể dễ dàng chọc sâu vào tuyến này, mở rộng bàn đạp tiến công mà không gặp phải sức kháng cự tương xứng.
Sức ép lên quân đội Ukraine đang ngày càng rõ rệt. Không chỉ căng mình bảo vệ Dnipropetrovsk, họ còn phải đối phó với nguy cơ Nga mở mũi đột phá quy mô lớn từ khu vực Sumy, sát biên giới tỉnh Kursk. Trong bối cảnh thiếu hụt nhân lực, nguồn lực và dấu hỏi về khả năng Mỹ duy trì viện trợ, viễn cảnh Ukraine bị bẻ gãy tuyến phòng ngự đang trở nên thực tế hơn bao giờ hết.
Nguy cơ này vốn đã được đề cập nhiều lần trong suốt cuộc chiến, nhưng hiện tại, nó không còn là lời cảnh báo mà đang lấp ló ngay trước mắt.
Căng thẳng càng gia tăng sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin thông báo sẽ “đáp trả thích đáng” các đòn tập kích UAV của Ukraine nhắm vào máy bay mang vũ khí hạt nhân chiến lược của Nga hồi đầu tháng. Dù phản ứng này có thể chỉ mang tính biểu tượng, nhưng trong bối cảnh chiến trường sôi sục, một đòn đáp trả quy mô lớn là điều không thể loại trừ.
Hy vọng cuối cùng của Kiev, theo một số nhà quan sát là thuyết phục Mỹ buộc Nga chấp nhận đóng băng chiến tuyến hoặc hỗ trợ Ukraine mở một chiến dịch phản công mới. Nhưng cả hai kịch bản đều gần như không khả thi. Moscow đã nhiều lần tuyên bố không chấp nhận bất kỳ lệnh ngừng bắn nào nếu các điều kiện cốt lõi của họ không được đáp ứng – đặc biệt là yêu cầu về nhượng bộ lãnh thổ. Trong khi đó, Kiev vẫn kiên quyết từ chối, khiến thế bế tắc trở nên kéo dài và nguy hiểm hơn.
Khả năng Ukraine mở một mũi phản công mới vào lãnh thổ Nga cũng là điều xa vời. Chiến dịch Kursk năm ngoái vẫn còn là bài học cay đắng: Kiev giành được lãnh thổ nhưng nhanh chóng để mất vì thiếu lực lượng giữ đất, và cuối cùng phải rút lui trong hỗn loạn.
Một số chiến lược gia tại Kiev đang cân nhắc đẩy mạnh các chiến dịch phi truyền thống, như chiến dịch “Mạng nhện” nhắm vào hạ tầng hậu cần, mạng lưới đường sắt và kho tàng vũ khí sâu trong lãnh thổ Nga. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng, trong một cuộc chiến bất đối xứng, những đòn đánh như vậy có thể tạo tiếng vang truyền thông, nhưng khó thay đổi cục diện tổng thể.
Nga hiện vẫn giữ ưu thế về cả nhân lực, hỏa lực và khả năng tái bổ sung. Và như lời cảnh báo không úp mở từ Moscow, nếu Kiev không chấp nhận ngồi lại đàm phán trên nền tảng điều kiện của Nga, viễn cảnh mất thêm lãnh thổ, thậm chí là cả các khu vực trọng yếu phía Đông là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Khó khăn chồng chất: Ukraine trong cuộc chiến cạn kiệt nguồn lực
Trong khi Ukraine vẫn kỳ vọng phương Tây sẽ siết chặt các đòn trừng phạt để làm Nga suy yếu, thì thực tế trên chiến trường lại cho thấy chính Kiev mới là bên đang đối mặt với nguy cơ cạn kiệt nguồn lực. Cuộc chiến tiêu hao đang nghiêng dần về phía Moscow, và Ukraine giờ đây ngày càng sa lầy trong thế trận không cân sức.
Tuyên bố ngày 10/6 của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth như một gáo nước lạnh dội vào kỳ vọng của Kiev. Theo ông, chính quyền Tổng thống Donald Trump sẽ cắt giảm viện trợ quân sự dành cho Ukraine trong kế hoạch ngân sách quốc phòng năm 2026. Ông khẳng định Washington có cách tiếp cận “rất khác” với chính quyền tiền nhiệm Joe Biden, nhấn mạnh rằng “giải pháp hòa bình thông qua đàm phán là con đường tốt nhất cho cả hai bên và phù hợp với lợi ích quốc gia của chúng ta.”
Mỹ là nhà tài trợ lớn nhất của Ukraine trong suốt ba năm xung đột, cung cấp cả khí tài tối tân lẫn các gói viện trợ khẩn cấp. Dù châu Âu tiếp tục khẳng định sẽ “đồng hành lâu dài” với Kiev, nhưng năng lực sản xuất quốc phòng lẫn sức chịu đựng kinh tế của các nước EU vẫn không thể sánh ngang với Washington. Nhiều quốc gia còn phải dè chừng để giữ lại nguồn lực cho các mối đe dọa ở khu vực riêng của mình.
Với Kiev, viễn cảnh Mỹ thu hẹp hỗ trợ đang đẩy họ vào tình trạng thắt lưng buộc bụng cấp bách. Một số hạng mục viện trợ từ Mỹ như hệ thống phòng không Patriot, HIMARS hay hỗ trợ tình báo chiến lược là không thể thay thế bởi bất kỳ quốc gia nào khác.
“Đây rõ ràng là một rủi ro. Ukraine lo lắng về điều đó. Chiến lược hiện nay là xin càng nhiều viện trợ càng tốt, tích trữ và sử dụng khi cần thiết,” chuyên gia Timothy Ash thuộc Chatham House nhận định.
Trong bối cảnh khan hiếm vũ khí, bài toán hiệu quả chi phí trở thành một vấn đề sinh tử trên chiến trường. “Nếu UAV của đối phương chỉ có giá 50.000 USD mà bạn phải dùng một quả tên lửa trị giá 1 triệu USD để bắn hạ, thì rõ ràng là không hiệu quả,” doanh nhân quốc phòng Oleksandr Barabash cảnh báo. Ông hiện là đồng sáng lập công ty Falcons, một trong những biểu tượng của làn sóng công nghiệp quốc phòng nội địa đang trỗi dậy mạnh mẽ tại Ukraine.
Ngành quốc phòng Ukraine đang chuyển mình thành lực lượng chiến đấu “trong bóng tối”, tự phát triển UAV, đạn dược và khí tài giá rẻ để lấp vào những khoảng trống viện trợ. Dù vậy, chi phí duy trì cuộc chiến vẫn là gánh nặng ngày càng lớn.
“Chúng tôi có đủ cam kết tài trợ cho đến cuối năm nay, phần lớn từ EU. Nhưng sau đó thì mọi thứ vẫn rất bấp bênh,” nhà kinh tế Yurii Haidai từ Trung tâm Chiến lược Kinh tế Kiev cho biết. Ông nhấn mạnh Ukraine hiện đang sử dụng nốt các gói viện trợ cuối cùng còn sót lại từ thời Tổng thống Joe Biden, trong khi tương lai các gói viện trợ châu Âu vẫn chưa được đảm bảo.
Sự bất định tài chính không chỉ là một trở ngại chiến lược, mà còn đe dọa làm lung lay ý chí kháng chiến của Ukraine trong bối cảnh Nga tiếp tục tận dụng ưu thế lực lượng và đà tiến trên chiến trường. Trong thế bị bao vây cả về địa chính trị lẫn hậu cần, Kiev đang bước vào giai đoạn sinh tồn thực sự, nơi từng viên đạn, từng máy bay không người lái cũng phải được tính toán bằng ngân sách và thời gian sống còn.
Ngân sách thời chiến và canh bạc sống còn của Kiev
Một nửa ngân sách của chính phủ Tổng thống Volodymyr Zelensky hiện đến từ thuế trong nước, phần còn lại phụ thuộc vào các khoản vay và viện trợ nước ngoài. Với ưu tiên hàng đầu là chiến sự, phần lớn ngân sách được dồn cho sản xuất vũ khí, đạn pháo, trả lương cho khoảng 1 triệu binh sĩ và hỗ trợ các gia đình có người thân thiệt mạng.
Trong bối cảnh viện trợ quốc tế đang ngày càng bấp bênh, Ukraine buộc phải tìm lối thoát bằng cách đẩy mạnh công nghiệp quốc phòng nội địa. Mục tiêu là phát huy tối đa hiệu quả của từng đồng ngân sách, giảm phụ thuộc vào bên ngoài và duy trì năng lực chiến đấu lâu dài. Đây là chiến lược “tự cường bắt buộc” khi các nguồn hỗ trợ từ phương Tây không còn là điều chắc chắn.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo rằng vẫn tồn tại những giới hạn không thể vượt qua nếu thiếu Mỹ. Một số loại khí tài chiến lược, như máy bay chiến đấu, hệ thống radar tầm xa hay vũ khí chính xác cao, là những thứ Ukraine chưa thể tự sản xuất trong điều kiện hiện tại.
“Nguy cơ lớn nhất không phải là thiếu tiền, mà là mất các loại vũ khí mà chúng ta không thể tự chế tạo,” ông Serhii Kuzan, cựu cố vấn Bộ Quốc phòng Ukraine, hiện là Chủ tịch Trung tâm An ninh và Hợp tác Ukraine, cảnh báo.
Hy vọng lớn nhất của Kiev lúc này là thuyết phục các nước châu Âu rằng viện trợ cho Ukraine không phải là một sự tiêu hao vô vọng, mà là khoản đầu tư chiến lược cho an ninh dài hạn của toàn lục địa. Trong con mắt của Kiev, nếu Ukraine sụp đổ, “chiến tuyến tiếp theo” có thể sẽ nằm ngay tại biên giới NATO.
Từ chiến trường đến hậu phương, Ukraine đang đứng trước một bước ngoặt sinh tử. Không chỉ đối mặt với áp lực quân sự ngày càng lớn từ Nga, Kiev còn phải vật lộn trong thế khó về tài chính, phụ thuộc vào nguồn viện trợ đang có dấu hiệu suy giảm. Dù ngành công nghiệp quốc phòng nội địa đang vươn lên mạnh mẽ, nhưng những giới hạn công nghệ và nguồn lực khiến Ukraine chưa thể tự chủ hoàn toàn.
Trong bối cảnh đó, hy vọng duy nhất của Kiev là tiếp tục duy trì được niềm tin và cam kết hỗ trợ từ phương Tây, đặc biệt là châu Âu với lập luận rằng Ukraine không chỉ chiến đấu cho mình, mà còn là “chiến tuyến đầu tiên” bảo vệ trật tự an ninh của cả lục địa. Tuy nhiên, thời gian và nguồn lực đều không đứng về phía Ukraine, và một sai lầm chiến lược hoặc một khoảng trống viện trợ có thể khiến toàn bộ mặt trận đổ vỡ nhanh hơn nhiều so với dự đoán.
Thế Nguyễn