Ninh Bình, nằm ở cực Nam vùng đồng bằng Bắc Bộ và tiếp giáp với Thanh Hóa, vốn là một phần của tỉnh Hà Nam Ninh trước khi tách ra năm 1992. Nơi đây nổi tiếng với những dãy núi đá vôi hùng vĩ, Nông trường dứa Đồng Giao, Nhà thờ Phát Diệm, quần thể danh thắng Tràng An – Tam Cốc Bích Động, chùa Bái Đính và đặc biệt là di tích Cố đô Hoa Lư. Ngày nay, Ninh Bình còn là tên gọi chung của tỉnh mới, hình thành từ sự hợp nhất của Nam Định, Hà Nam và Ninh Bình cũ.
Những năm tháng còn bao cấp, Ninh Bình được người ta gắn cho cái biệt danh là “tỉnh 4B” đó là: “buồn – bực – bụi – bẩn”, do ở đây do có một nhà máy điện chạy bằng than, quanh năm xả khói và đặc biệt “thủ phủ về ximăng” với 6 nhà máy sản xuất xi măng cùng hệ thống núi đá vôi kéo theo nghề sản xuất “phá đá đốt vôi”. Thời điểm đó, ít ai muốn ghé hoặc du lịch đến Ninh Bình dù đây có những di tích lịch sử, văn hóa nổi tiếng. Người viết đã từng đi qua đây những năm 70 của Thế kỷ trước và chỉ thấy cái thị xã nhỏ bé với cái ống khói của Nhà máy điện là rõ nhất. Sau này, vào năm năm 2018 có ghé ở lại đây 1 đêm cũng chỉ cảm nhận được cái đìu hiu của thành phố này.
Nhưng nay Ninh Bình đã khác. Một sự thay đổi có thể nói là ngoạn mục. Điều đó đã được chứng minh một cách sinh động qua những gì người viết đã “mục sở thị” trong chuyến du lịch đến mảnh đất cố đô nổi tiếng này.
Đến Ninh Bình vào buổi trưa tháng 12/2024, sau khi ăn trưa, đoàn chúng tôi tranh thủ thời gian để trải nghiệm các điểm đến đã dự định. Điểm đến đầu tiên là Khu du lịch sinh thái Tràng An. Vào thời điểm cuối tháng 12, trời đã bắt đầu chuyển rét nhưng tại điểm du lịch này, du khách vẫn đến nườm nượp, trong đó có khá nhiều du khách nước ngoài. Hàng dãy thuyền đậu san sát, ngăn nắp và trật tự trên bến đợi đến lượt đưa đón khách trải nghiệm theo dòng sông Ngô Đồng. Nghe chị nhân viên chèo đó nói là đội thuyền chèo này có đến 2000 chiếc. Tất cả đều chèo tay, hoàn toàn không thấy bóng dáng một chiếc thuyền máy nào cả. Cảnh tượng sông nước, mây trời thật huyền ảo, như hòa quyện vào nhau, quả thật là một bức tranh sơn thủy hữu tình. Trời không nắng cũng không mưa, đủ để du khách thỏa sức cảm nhận cái trong lành, thanh sạch của đất trời sông nước Tràng An với tiếng mái chèo khua nước đều đều cùng với những những cái vẫy tay chào nhau và cả câu “Hello” khi gặp khách nước ngoài giữa nhưng du khách trên những chiếc thuyền ngược xuôi trên sông. Mỗi thuyền chở 4 người, công với chị lái đò là 5. Thuyền nào cũng có mái chèo dự phòng để du khách ai muốn “thể hiện” năng lực chèo thì cứ việc thỏa sức, vừa vận động thân thể vừa giúp chiếc thuyền nhỏ tăng tốc ở vài đoạn “đua” với những chiếc thuyền khác, tạo ra những tràng cười sảng khoái phá tan cái tĩnh lặng của một khúc sông. Hai bên sông là vách núi đá vôi hầu như không thấy bờ, mây nước núi sông như liền nhau trông thật huyền ảo, hữu tình. Dọc đường, mọi người có thể lên điểm các dừng chân, nhất là điểm dừng chân có tên là “Hành cung Vũ Lâm” một điểm check-in không ai muốn bỏ lỡ. Điểm đến này nằm sâu trong khu vực rừng núi của Quần thể, cùng với hệ thống chùa cổ đồ sộ. Cha ông ta quả là khéo chọn vị trí này là căn cứ quân sự thời Trần vừa gần gũi với thiên nhiên vừa hiểm yếu, dường như cái đẹp vừa thuần khiết của sông nước, hang động vừa phảng phất ký ức nét vàng son của lịch sử dân tộc trong quá trình dựng nước và giữ nước.
Buổi chiều là chuyến trải nghiệm tại khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư, nơi có Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng, vua Lê Đại Hành, quần thể chùa, lăng tẩm, khu vực kinh thành, hoàng thành, trấn thành…Nghe cô gái thuyết minh là “Người Hoa Lư” chính gốc say sưa nói về lịch sử mảnh đất cha ông, phần nào thấy được tầm vóc vĩ đại của khu di tích này cũng như tình yêu, lòng tự hào về quê hương của người dân Hoa Lư. Được biết, Khu di tích Lịch sử-Văn hóa Cố đô Hoa Lư thuộc Quần thể di sản thế giới Tràng An, được Bộ Văn hóa xếp hạng là Di tích quốc gia vào năm 1962 và được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2012 với tên “Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Cố đô Hoa Lư”. Có thể nói, đến đây mới thấy địa danh đặc biệt, mang đậm giá trị văn hóa-lich sử và nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tuyệt mỹ. Đặc biệt là gắn liền với lịch sử liệt oanh và hào hùng, tài thao lược, óc sáng tạo thông minh của cha ông thời Đinh-Lê lập quốc Đại Cồ Việt…
Đến tham quan Quần thể danh thắng Tràng An, thật là thiếu sót nếu không đến Tam Cốc Bích Động. Nơi nổi tiếng với danh xưng “Nam thiên đệ nhị động”. Cảnh sắc nơi đây cũng rất hữu tình và có đôi chút khác biệt so với Tràng An bởi nó pha nét “làng quê” yên bình bên cạnh hệ thống hang động núi đá vôi rất ấn tượng và độc đáo. Những sự khác biệt hay đặc biệt ở danh thắng này là con sông Ngô Đồng chảy uốn lượn dưới những rặng núi đá vôi là con sông không có bờ, ruộng lúa, đồng sen hai bên chính là bờ phân định dòng sông. Làm cho cái “rạch nước khổng lồ” ấy như con rồng uốn lượn giữa cánh đồng và thung nước mênh mông. Do dòng sông có đôi bờ là cánh đồng lúa và hoa sen, cảnh sắc cực kỳ nên thơ và độc đáo nhất là khi vào mùa lúa chín hay sen nở. Tiếc rằng lần đến đây vào dịp tháng 12 nên không được chiêm ngưỡng đồng lúa vào mùa chín rộ, chỉ thấy lác đác một số nông dân đang làm đất, bù lại là chút đóa sen còn sót lại vào cuối mùa nhưng đủ để khoe sắc điểm xuyết cho đôi bờ dòng sông uốn lượn, trông rất nên thơ…
Một nét độc đáo nữa là tất cả các thuyền đưa đón du khách ở đây đều được chèo bằng…chân. Những anh chị lái đò và cả những nhiếp anh gia lưu động đều khoan thai đảo chân khua mái chèo, trong khi dựa lưng vào một điểm tựa như cái lưng ghế vậy…
Đến Ninh Bình, ngoài những tích thắng cảnh đậm nét truyền thông văn hóa lịch sử đất cố đô mà người viết mới mô tả ở một góc độ hạn chế về không gian và thời gian thì cũng nên trải nghiệm thêm một điểm đến nữa của Ninh Bình ở một yêu tố khác về kiến trúc và tôn giáo. Đó là khu di tích Nhà thờ đá Phát Diệm, một quần thể nhà thờ Công giáo được đánh giá là đẹp nhất Việt Nam. Người viết nghe địa danh này đã lâu nhưng đây là lần đầu tiên được đến tham quan. Nhà thờ đá này thuộc địa phận thị trần Phát Diệm của huyện Kim Sơn, chưa đến điểm chính là nhà thờ nhưng đã thấy những tháp chuông rải rác đó đây, chứng tỏ đây là vùng đồng bào Công giáo. Đường làng ngõ xóm, phố xá ngăn nắp, quy củ cùng một không khí thanh bình của xứ đạo nổi tiếng của Việt Nam với bao thăng trầm của lịch sử, này phát triển hòa chung trong dòng chảy của thời đại, hòa bình độc lập tự do. Được biết Nhà thờ đá Phát Diệm được xây dựng suốt 24 năm liên tục vào những năm 1875-1899 và Phát Diệm có nghĩa là phát sinh ra cái đẹp, tên Phát Diệm do Nguyễn Công Trứ đặt.
Bản thân người viết không am tường lắm về lĩnh vực kiến trúc. Tuy vậy theo đánh giá, cảm nhận của một người ưa thích cái “đẹp lạ” thì cũng mạo muội nhận xét rằng, Nhà thờ đá Phát Diệm có một kiểu kiến trúc khá độc đáo, nó là sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc phương Đông và phương Tây khá điển hình. Sự tinh tế trong lối kiến trúc của nhà thờ phương Tây được giao thoa và kết hợp hài hòa với kiến trúc truyền thống phương Đông tạo nét nét riêng, cuốn hút đặc biệt cho công trình này. Và đây cũng là một điểm tham quan hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế mà khi đến Ninh Bình, không nên bỏ qua công trình kiến trúc độc đáo này. Đến Ninh Bình những ngày cuối tháng 12/2024 và lưu lại đây không lâu, nên người viết cũng chỉ nêu được vài nét mang tính “ chấm phá” về mảnh đất “Địa linh nhân kiệt”, nơi khởi phát câu chuyện “Cờ lau Vạn thắng vương” đầy hiển hách của lịch sử đất nước nói chung và mảnh đất Hoa Lư nói riêng.
Dân Hùng