Ngày 2/9/1945 đã trở thành mốc son chói lọi trong lịch sử dân tộc, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Sự kiện trọng đại ấy là kết tinh của Cách mạng Tháng Tám, khẳng định quyền làm chủ của Nhân dân, chấm dứt ách thống trị thực dân, phong kiến kéo dài hàng thế kỷ, mở ra vị thế mới cho Việt Nam trên trường quốc tế, trở thành minh chứng bất diệt cho sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng độc lập, tự do.
“… Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy…”
(Tuyên ngôn độc lập)
Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9/1945 là sự kiện vĩ đại của dân tộc Việt Nam, đỉnh cao chói lọi của phong trào cách mạng do chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Đông Dương (nay là Đảng Cộng sản Việt Nam) lãnh đạo. Thắng lợi ấy không chỉ giành lại độc lập, mà còn mở ra một trang sử mới, thời đại mới cho dân tộc. Tám thập kỷ đã trôi qua kể từ mùa Thu lịch sử, song giá trị của sự kiện vẫn nguyên vẹn tính thời sự, tiếp tục soi đường cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong kỷ nguyên mới.
Tranh thủ thời cơ, quyết tâm giành thắng lợi cao nhất
Ngày 14/8/1945, Nhật hoàng chính thức tuyên bố đầu hàng quân Đồng minh. Nhận thấy thời cơ ngàn năm có một để giành chính quyền, Ban Thường vụ Đảng Cộng sản Đông Dương cùng lãnh tụ Hồ Chí Minh quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trên toàn quốc. Hội nghị toàn quốc của Đảng (14/8/1945) và Đại hội Quốc dân (16/8/1945) đã khẳng định dứt khoát: “Giờ khởi nghĩa đã đến, ngày vinh quang của Tổ quốc đã bùng nổ. Quyết chiến, quyết chiến, quyết chiến! Thắng lợi nhất định về ta”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng gửi thư kêu gọi đồng bào cả nước: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Hưởng ứng lời kêu gọi thiêng liêng ấy, nhân dân từ Bắc đến Nam đã đồng loạt đứng lên, tạo nên cao trào Tổng khởi nghĩa mạnh mẽ, giành chính quyền gần như đồng thời trên khắp cả nước.
Hiện nay, hiểu rõ tình hình trong nước và nắm bắt xu thế phát triển của thế giới, Đảng đã kịp thời ban hành 4 Nghị quyết trụ cột, còn gọi là “Bộ tứ trụ cột”: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về “Hội nhập quốc tế trong tình hình mới”; Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới và Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Bốn Nghị quyết quan trọng này sẽ là những trụ cột thể chế nền tảng, tạo động lực mạnh mẽ đưa đất nước tiến lên trong kỷ nguyên mới, hiện thực hóa tầm nhìn Việt Nam phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. Ngoài ra, Nghị quyết 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo cũng là một nghị quyết quan trọng, tập trung đổi mới phương pháp đào tạo theo năng lực, gắn kết chặt chẽ nhà trường – doanh nghiệp, thúc đẩy STEM/STEAM, ngoại ngữ và kỹ năng số. Đồng thời, cơ chế thu hút và đãi ngộ nhân tài sẽ được thực thi quyết liệt.
Gần đây, ngày 27/8/2025, phát biểu tại Lễ kỷ niệm 80 năm thành lập Bộ Nội vụ, Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu: “Chúng ta không còn nhiều thời gian. Hoặc là bứt phá để hiện thực hóa khát vọng hùng cường, hoặc sẽ tụt hậu, bỏ lỡ cơ hội lịch sử”. Những chủ trương và chính sách này hoàn toàn đúng đắn, phù hợp với khát vọng của nhân dân, tình hình đất nước và thế giới.
Kịp thời phát động các phong trào nhằm tập hợp, đoàn kết và phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc
Cuối năm 1944, đầu năm 1945, nạn đói khủng khiếp ở Bắc Bộ và Trung Bộ đã cướp đi sinh mạng khoảng hai triệu người. Trước tình thế cấp bách, tháng 3/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng phát động khẩu hiệu “Phá kho thóc, giải quyết nạn đói”. Dưới sự lãnh đạo của Việt Minh, phong trào nhanh chóng lan rộng, đáp ứng nguyện vọng của quần chúng, thu hút hàng triệu người tham gia, tạo thành sức mạnh to lớn cho cuộc đấu tranh giành độc lập. Đây là một sáng tạo chiến lược đúng đắn của Đảng trước vận mệnh dân tộc.
Từ ngày 15 đến 28/8/1945, hưởng ứng lời kêu gọi của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, hơn 20 triệu nhân dân cả nước đã đồng loạt vùng lên tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Sau thắng lợi Cách mạng Tháng Tám, đất nước đứng trước tình thế “ngàn cân treo sợi tóc” với ba loại giặc: “giặc đói”, “giặc dốt” và giặc ngoại xâm. Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kịp thời đề ra nhiều phong trào thiết thực như “hũ gạo cứu đói”, “tăng gia sản xuất”, “ngày đồng tâm”…, đưa đất nước thoát khỏi khó khăn, từng bước ổn định đời sống nhân dân. Phong trào “Bình dân học vụ” cũng được phát động, chỉ sau một năm đã giúp 2,5 triệu người thoát nạn mù chữ, tạo nền tảng xây dựng hệ thống giáo dục quốc dân.
Đối phó với ngoại xâm, Chính phủ khéo léo sử dụng biện pháp ngoại giao buộc 20 vạn quân Tưởng rút về nước, đồng thời kiên quyết kháng chiến chống thực dân Pháp khi chúng trở lại xâm lược. Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến ngày 19/12/1946 mở ra cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm, kết thúc bằng chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (1954), buộc Pháp phải ký Hiệp định Giơnevơ, công nhận độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam.
Hiện nay, với quan điểm “không để ai bị bỏ lại phía sau”, ngày 5/10/2024, Chính phủ tổ chức chương trình và phát động phong trào thi đua “Cả nước chung tay xóa nhà tạm, nhà dột nát”. Phong trào được các cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội, các doanh nghiệp và nhân dân tích cực, sôi nổi tham gia, tạo thành phong trào rộng khắp, có ý nghĩa sâu rộng, lan tỏa tinh thần nhân văn sâu sắc. Vì vậy, trong chưa đầy một năm, “tổng số nhà được xây mới, sửa chữa là 334.234 nhà (trong đó xây mới là 255.310 nhà, sửa chữa 78.924 nhà). Tổng nguồn kinh phí huy động được để thực hiện chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát là 24.761,596 tỷ đồng. Đây là một trong số ít các chương trình an sinh xã hội đã huy động được nguồn lực xã hội hóa lớn từ kinh phí xây dựng, sửa chữa đến hỗ trợ ngày công lao động. Chương trình đã huy động hỗ trợ được 2.738.754 ngày công lao động với 454.318 lượt người hỗ trợ xây dựng, sửa chữa nhà ở”.
Đối với quốc tế, ngày 13/8/2025, Trung ương Hội Chữ thập đỏ Việt Nam phối hợp các đơn vị tổ chức chương trình vận động ủng hộ nhân dân Cuba với chủ đề “65 năm nghĩa tình Việt Nam – Cuba”. Chương trình diễn ra trong 65 ngày (từ ngày 13/8 – 16/10/2025) nhằm huy động nguồn lực hỗ trợ nhân dân Cuba vượt qua khó khăn và vun đắp tình hữu nghị đặc biệt giữa hai dân tộc. Tính đến 12 giờ ngày 18/8/2025, đã có 1,68 triệu lượt ủng hộ với 325,6 tỉ đồng được tiếp nhận. Con số này đạt hơn 500% mục tiêu tối thiểu 65 tỉ đồng của cả đợt vận động. Trước đó chỉ sau 30 giờ phát động (tính đến ngày 14/8/2025), chương trình đã vượt mốc ủng hộ 65 tỉ đồng.
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang trở thành xu thế tất yếu, việc phổ cập tri thức số cho toàn dân đóng vai trò quan trọng trong việc thu hẹp khoảng cách số, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau. Phong trào “Bình dân học vụ số” ra đời với mục tiêu giúp người dân, đặc biệt là những đối tượng ít có điều kiện tiếp cận công nghệ, có thể nắm bắt và làm chủ công nghệ số, từ đó tham gia sâu hơn vào nền kinh tế số, xã hội số. Nói về vấn đề này, Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số nhấn mạnh: “Chúng ta không chỉ kế thừa di sản quý báu của lịch sử, mà còn phải biết ứng dụng nó vào thực tiễn hiện nay. Việc trang bị tri thức số sẽ giúp người dân tự tin hơn trong môi trường số, chủ động nắm bắt cơ hội và thích nghi với sự phát triển của công nghệ”. Phong trào “Bình dân học vụ số” kế thừa và phát huy tinh thần của phong trào “Bình dân học vụ” diệt “giặc dốt” do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động cách đây 80 năm, nay mang sứ mệnh mới trong thời đại số, “xóa mù công nghệ”.
Đây là lời đáp mang tính thời đại cho nhiệm vụ trang bị kiến thức và kỹ năng số cơ bản, giúp người dân tự tin, an toàn khi tham gia môi trường số, đồng thời tiếp cận và thụ hưởng thành quả của công nghệ, đổi mới sáng tạo. Phong trào đang triển khai sâu rộng khắp các địa phương trên cả nước, được sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền, các tổ chức đoàn thể, doanh nghiệp công nghệ và cộng đồng khởi nghiệp. Những đội hình “Bình dân học vụ số” tại cộng đồng với lực lượng nòng cốt là đoàn viên, thanh niên, học sinh, sinh viên, những người được đào tạo và trang bị kiến thức để trực tiếp “cầm tay chỉ việc” cho người dân, nhất là người cao tuổi, lao động tự do hay nhóm yếu thế. Đặc biệt, mô hình “gia đình học số” cũng đang phát huy hiệu quả rõ rệt khi con cháu chủ động hướng dẫn ông bà, cha mẹ sử dụng điện thoại thông minh, ứng dụng VNeID, dịch vụ công trực tuyến và các nền tảng giao dịch số an toàn. Từ những thao tác đơn giản đến kỹ năng bảo vệ dữ liệu cá nhân, mỗi người dân đang dần hình thành thói quen học hỏi và thích nghi với môi trường số, góp phần thúc đẩy hình thành một xã hội học tập hiện đại, nơi công nghệ là công cụ phát triển và hội nhập.
Xây dựng hệ thống chính trị và đào tạo đội ngũ cán bộ, đảng viên đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ
Tháng 8/1945, dù chỉ có gần 5.000 đảng viên, Đảng Cộng sản Đông Dương đã lãnh đạo nhân dân giành chính quyền thắng lợi trên cả nước. Thành công đó bắt nguồn từ sự lãnh đạo sáng suốt của Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh) và Đảng, cùng đội ngũ cán bộ, đảng viên trung kiên, sẵn sàng hy sinh, đặt lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân lên trên hết. Họ hiểu rõ “dấn thân vô là phải chịu tù đày, là gươm kề tận cổ, súng kề tai” nhưng vẫn xung phong ôm “bom ba càng” lao vào xe tăng địch, “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”, niềm tự hào không chỉ của nhân dân Việt Nam mà còn của các dân tộc bị áp bức trên thế giới. Chính từ niềm tin ấy, nhân dân tuyệt đối ủng hộ Đảng, gắn bó máu thịt với Đảng trong con đường cách mạng.
Tuy nhiên, Bác Hồ cũng nhắc nhở: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”. Vì vậy, trước yêu cầu mới, Đảng phải không ngừng tự đổi mới, chỉnh đốn, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu; kiên quyết chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí; giữ gìn đoàn kết “như giữ gìn con ngươi của mắt mình”. Mỗi cán bộ, đảng viên phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, sống “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Đồng thời, chính quyền cách mạng, ở bất kỳ thời kỳ nào, muốn được nhân dân tin yêu phải đặt lợi ích nhân dân lên trên hết, “việc gì có lợi cho dân phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân phải hết sức tránh”.
Vì vậy, từ ngày 1/7/2025, cả nước tiến hành sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp và sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp xã với mục đích chính quyền cấp xã “gần dân, sát dân và phục vụ người dân tốt nhất”. Đây là chủ trương đúng đắn và cần thiết trong điều kiện tình hình thế giới và trong nước có nhiều biến đổi quan trọng. Ngoài ra, như V.I. Lênin đã dạy: “Một cuộc cách mạng chỉ có giá trị khi nào nó biết tự vệ”15. Hiện nay, các thế lực thù địch đang ngày đêm xuyên tạc, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, phá vỡ khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Trước tình hình đó, việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, thù địch là nhiệm vụ quan trọng, có ý nghĩa sống còn trong bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa.
Kiên định trong nguyên tắc, đồng thời, linh hoạt, sáng tạo trong sách lược.
Năm 1946, trước khi sang Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn cụ Huỳnh Thúc Kháng phương châm giữ nước: “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Thực hiện phương châm ấy, Đảng và Nhà nước kiên định mục tiêu độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, đồng thời quan tâm giải quyết các vấn đề dân sinh, dân trí, dân chủ. Bằng tinh thần “Độc lập trên hết”, “Tổ quốc trên hết”, cùng sự khéo léo đoàn kết, tập hợp sức mạnh của toàn dân tộc, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã bảo vệ thành quả cách mạng, khẳng định ý chí sắt son: “Toàn thể dân Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy”.
Hiện nay, tình hình thế giới có nhiều biến động phức tạp, nhưng độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia và chủ nghĩa xã hội vẫn là thiêng liêng, là lợi ích cốt lõi cần bảo vệ cao nhất. Do đó, trong quan hệ quốc tế, Việt Nam cần giữ vững nguyên tắc độc lập, tự chủ, bảo đảm lợi ích quốc gia, dân tộc trên hết và trước hết. Đồng thời, tích cực hợp tác, hội nhập quốc tế để tranh thủ sức mạnh thời đại cho phát triển đất nước. Bài học từ Cách mạng Tháng Tám giúp chúng ta nhận thức rằng, phải kiên quyết, kiên trì, khéo léo bảo vệ độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia trước mọi sức ép bên ngoài, nhưng cũng phải biết tranh thủ hòa bình, hợp tác để đưa đất nước hội nhập và phát triển bền vững. Nhất là cần thực hiện tốt chính sách đối ngoại, ngoại giao rất đặc sắc và độc đáo, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”, linh hoạt điều chỉnh tùy theo từng vấn đề, từng thời điểm và tùy theo đối tượng hay đối tác, tuân thủ những tư tưởng lớn của Bác: “Thêm bạn bớt thù”, “sẵn sàng làm bạn với tất cả các nước dân chủ và không gây thù oán với ai”…
Trong bối cảnh hiện nay, trước những diễn biến phức tạp, nhanh chóng và khó lường của tình hình thế giới, khu vực cùng với sự thay đổi mạnh mẽ trong xã hội Việt Nam, sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa đặt ra nhiều yêu cầu mới. Kiên định con đường cách mạng mà Cách mạng Tháng Tám đã mở ra, Đảng Cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo nhân dân giành thắng lợi trong cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, thực hiện thành công công cuộc đổi mới và đang đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới. Thực tiễn đó là minh chứng thuyết phục cho tính đúng đắn và sức sống trường tồn của tư tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, con đường cách mạng đã được khẳng định từ mùa Thu lịch sử năm 1945 và ngày Quốc khánh 2/9.
TS.Bùi Nghĩa, TS.Nguyễn Tôn Phương Du, ThS.Đào Duy Tùng/Học viện Chính trị khu vực II