Trước thềm Quốc khánh 17/8/2025 , khắp các con phố Indonesia không chỉ rợp cờ đỏ trắng của quốc gia. Giữa dòng người và xe cộ, ngày càng nhiều lá cờ “Cướp biển Mũ Rơm” tung bay, trở thành biểu tượng ngầm cho sự phản kháng đối với Tổng thống Prabowo Subianto, cựu tướng lĩnh theo chủ nghĩa dân túy vừa lên nắm quyền năm ngoái.
Theo The Time đăng tải ngày 15/8, kể từ cuối tháng 7, nhiều người Indonesia bắt đầu treo lá cờ đầu lâu xương Jolly Roger trong bộ anime Nhật Bản One Piece để bày tỏ sự bất mãn với chính phủ. Bộ truyện tranh ra đời năm 1997 và được Netflix chuyển thể thành phim người đóng năm 2023, nay trở thành nguồn cảm hứng cho biểu tượng phản kháng.
Trong những tuần gần đây, cờ “Cướp biển Mũ Rơm” nổi lên như một trào lưu thách thức Tổng thống Prabowo Subianto, cựu tướng lĩnh theo chủ nghĩa dân túy được bầu năm ngoái sau khi ông kêu gọi người dân treo quốc kỳ ở mọi nơi nhằm kỷ niệm 80 năm thành lập đất nước.
Theo truyền thông địa phương, làn sóng này bắt đầu từ một nhóm tài xế xe tải vốn quen gắn quốc kỳ dịp Quốc khánh nhưng năm nay chuyển sang cờ One Piece để phản đối cải cách giao thông mà họ cho là phục vụ giới tinh hoa, bỏ qua lợi ích lao động phổ thông. Một số ý kiến khác cho rằng phong trào bắt nguồn từ các cuộc biểu tình sinh viên “Dark Indonesia” hồi đầu năm.
Dù xuất phát từ đâu, những lá cờ hải tặc trên xe tải nhanh chóng lan truyền trên mạng xã hội, trở thành biểu tượng của sự bất mãn rộng rãi hơn đối với chính quyền Prabowo, vốn đang đối mặt với chỉ trích về chính sách kinh tế, việc gia tăng ảnh hưởng quân đội trong bộ máy nhà nước, cũng như lo ngại về tham nhũng và sự suy thoái dân chủ.
Quan điểm “đỏ và trắng quá thiêng liêng để treo ở một đất nước bẩn thỉu như thế này”, ám chỉ màu sắc quốc kỳ tượng trưng cho hy sinh và sự thuần khiết đang được những người ủng hộ phong trào phản đối cờ One Piece chia sẻ rộng rãi tại quốc gia 284 triệu dân.
“Phong trào quần chúng”
Nhà xã hội học Indonesia Bagong Suyanto nói với Đài Phát thanh Truyền hình Úc (ABC) rằng lá cờ anime đã trở thành một “phong trào quần chúng” nhờ sức hấp dẫn rộng rãi với mọi lứa tuổi, tầng lớp xã hội và vì rào cản tham gia rất thấp.
“Tất cả họ đều cảm thấy các chính sách của chính phủ đã gạt bỏ lợi ích của mình. Họ không cần phải xuống đường, đối đầu với chính quyền hay đối mặt với dùi cui cảnh sát,” ông nhận định.
Một số ý kiến khác cho rằng chính One Piece có lượng người hâm mộ đông đảo tại Indonesia đã truyền cảm hứng cho phong trào này. “Đấu tranh chống áp bức và bất bình đẳng là chủ đề chính” của One Piece, khuyến khích người hâm mộ “đứng lên chống bất công và đấu tranh cho công lý xã hội,” theo một bài blog năm 2023.
Tại Trung Java, người bán cờ Dendi Christanto cho biết anh đã nhận được “hàng nghìn đơn đặt hàng” cho lá cờ One Piece kể từ sau bài phát biểu của Tổng thống Prabowo hồi tháng 7.
Ở Surabaya, một cư dân giấu tên chia sẻ: “Tôi treo cờ không phải vì thiếu lòng yêu nước. Thực ra tôi muốn chứng minh rằng tôi vẫn yêu đất nước này, nhưng tôi thất vọng với quan chức, với chính sách thiên vị giới thượng lưu và bỏ mặc dân thường. Thuế má ngày càng tăng và tham nhũng lan rộng.” Một cư dân khác cho biết anh treo cờ One Piece bên cạnh quốc kỳ; tuy sẽ hạ quốc kỳ sau tháng 8 theo truyền thống, anh vẫn giữ cờ One Piece để bày tỏ “sự thất vọng” với chính phủ.
Đây không phải lần đầu tiên các nhà hoạt động ở Đông Nam Á tập hợp quanh một biểu tượng hư cấu để bày tỏ bất đồng chính kiến. Suốt hơn một thập kỷ qua, những người phản đối chế độ quân chủ và quân sự ở Thái Lan đã dùng kiểu chào ba ngón tay trong Đấu trường Sinh tử như một biểu tượng phản kháng.
Tuy nhiên, theo Tổ chức Ân xá Quốc tế, trong bối cảnh quyền tự do ngôn luận ở Indonesia bị “đàn áp” và các cuộc biểu tình trước đây thường vấp phải sự trấn áp “quá mức và không cần thiết” của cảnh sát, chính quyền hiện vẫn chia rẽ trong cách ứng xử với phong trào phản kháng bất bạo động mới nhất này.
Thậm chí có thể là phản quốc
Phó Chủ tịch Hạ viện Indonesia Sufmi Dasco Ahmad, lãnh đạo đảng cánh hữu Gerindra của Tổng thống Prabowo, ngày 31/7 đã kêu gọi công chúng “phản đối” phong trào cờ One Piece, coi đây là “nỗ lực phối hợp nhằm chia rẽ đất nước.” Cùng ngày, nghị sĩ Firman Soebagyo của đảng bảo thủ Golkar thậm chí còn tuyên bố phong trào này “có thể là hành vi phản quốc.”
Bộ trưởng Điều phối Chính trị và An ninh Budi Gunawan ngày 1/8 cảnh báo rằng, những người giương cờ One Piece có thể đối mặt với truy tố hình sự, viện dẫn luật năm 2009 quy định tội xúc phạm quốc kỳ có thể bị phạt tù tới 5 năm hoặc phạt tiền lên tới 30.000 USD. “Chính phủ sẽ hành động kiên quyết và thận trọng nếu phát hiện yếu tố cố ý, nhằm bảo vệ phẩm giá biểu tượng quốc gia,” ông nói, đồng thời kêu gọi công chúng tránh trưng bày “những biểu tượng không liên quan đến cuộc đấu tranh dân tộc” trước Ngày Độc lập.
Ngày 3/8, Bộ trưởng Nhân quyền Natalius Pigai cho rằng chính phủ thậm chí có quyền cấm cờ One Piece vì lý do an ninh quốc gia, dù đến nay chưa có động thái cụ thể. Trong khi đó, ở một số địa phương, cảnh sát đã trấn áp người bán và trưng bày cờ, còn lực lượng tại Jakarta thông báo ngày 5/8 rằng họ đang “giám sát việc sử dụng cờ và biểu tượng phi quốc gia không phù hợp với tinh thần dân tộc.” Tuy nhiên, việc thực thi không nhất quán, và chính phản ứng gay gắt đôi khi lại càng khuyến khích nhiều người tham gia phong trào.
“Bằng cách coi một lá cờ hoạt hình là mối đe dọa an ninh quốc gia, họ đã vô tình xác nhận toàn bộ tiền đề của cuộc biểu tình,” blogger Farhan Rizqullah, cựu trợ lý phân tích chính sách đối ngoại của Quốc hội, viết trên Medium.
Không ít người tham gia thậm chí xuất phát từ phản ứng với chính quyền hơn là tình yêu anime. “Tôi thậm chí không thích anime. Nhưng cách chính phủ phản ứng khiến tôi càng muốn đăng nó lên hơn. Nó chỉ là một lá cờ thôi mà. Bình tĩnh nào,” Dinda, 31 tuổi, nhân viên ngân hàng ở Jakarta, nói với CNA sau khi đổi ảnh đại diện Instagram thành cờ hải tặc.
Ngày 6/8, tại Sukoharjo (Trung Java), một bức graffiti hình lá cờ One Piece xuất hiện trên đường phố – minh chứng cho việc biểu tượng hư cấu này đã vượt ra khỏi văn hóa đại chúng để trở thành dấu hiệu bất mãn chính trị lan rộng.
Chúng ta cần sự chỉ trích
Không phải tất cả quan chức Indonesia đều phản đối phong trào cờ One Piece. Ngày 31/7, nghị sĩ đối lập Deddy Yevri Sitorus (Đảng Dân chủ Đấu tranh) cho rằng việc treo cờ anime không nên bị hình sự hóa, gọi đó là “hành động mang tính biểu tượng,” và “tốt hơn là các cuộc biểu tình đường phố dễ biến thành bạo lực.”
Một số nhân vật trong đảng cầm quyền cũng bày tỏ thái độ ôn hòa hơn. Prasetyo, quan chức đảng bảo thủ, ngày 5/8 khẳng định đây là “một hình thức biểu đạt bình thường” và cam kết Tổng thống Prabowo sẽ không ra lệnh truy quét người treo cờ, dù nhấn mạnh luật pháp phải được tuân thủ, đặc biệt là quốc kỳ phải treo cao hơn các biểu tượng khác. “Chúng ta không được gây xung đột, hoặc coi đó như hành vi chống lại lá Đỏ Trắng. Là người Indonesia, chúng ta phải thừa nhận rằng Đỏ Trắng là lá cờ duy nhất của chúng ta,” ông nói.
Thứ trưởng Nội vụ Bima Arya Sugiarto cũng chia sẻ quan điểm này, cho rằng “không có gì sai trái, miễn là lá Đỏ Trắng được ưu tiên.” Theo ông, hiện tượng cờ One Piece là minh chứng sống động cho tự do ngôn luận ở một nền dân chủ lớn như Indonesia, nơi dù bị chỉ trích vì dấu hiệu độc đoán, vẫn cho phép những biểu tượng văn hóa đại chúng trở thành không gian phê bình xã hội. “Trong một xã hội dân chủ, ngay cả One Piece cũng có thể trở thành một nơi để mọi người suy ngẫm, phê phán và gửi gắm thông điệp,” ông nói.
Ủy ban Nhân quyền Quốc gia Indonesia độc lập thậm chí còn nắm bắt xu hướng này, đăng trên Instagram ngày 13/8 rằng One Piece “mang đến vô số bài học về nhân quyền.” Bài viết khẳng định: “Ai nói học về nhân quyền phải cứng nhắc? Câu chuyện không chỉ là tìm kho báu, mà còn chứa đựng nhiều phê phán xã hội và giá trị đấu tranh chống bất công.”
Trong bối cảnh đó, Tổng thống Prabowo Subianto dường như đã gián tiếp thừa nhận sự bất mãn lan rộng. Trong Thông điệp Quốc gia đầu tiên hôm 15/8, ông nói: “Chúng ta cần sự chỉ trích. Một số lời chỉ trích có thể gây ngột ngạt, nhưng không sao, đừng ngừng chỉ trích.”
Từ một biểu tượng hư cấu trong văn hóa đại chúng, lá cờ One Piece đã vượt ra khỏi màn ảnh để trở thành dấu hiệu bất đồng chính kiến trong đời thực. Phong trào phản kháng bất bạo động này không chỉ phản ánh sự sáng tạo của xã hội dân sự Indonesia trong việc tìm kiếm ngôn ngữ biểu đạt mới, mà còn cho thấy những vết nứt trong mối quan hệ giữa chính quyền và người dân.
Trong bối cảnh quốc kỳ Đỏ Trắng được coi là thiêng liêng, sự xuất hiện của lá cờ hải tặc anime vừa là thách thức đối với tính chính danh của nhà nước, vừa là lời nhắc nhở rằng dân chủ để tồn tại cần biết lắng nghe những tiếng nói bất đồng, dù chúng xuất phát từ nơi ít ngờ tới nhất.
Hiền Nguyễn