Ngày 6/12/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết “Syria – Mục tiêu đã đạt được” của nhà báo Wiebke Diehl, phản ánh cục diện mới tại Syria sau gần 14 năm xung đột. Theo bài báo, chính quyền Assad đã bị lật đổ một năm trước bởi một liên minh thánh chiến được cho là có sự hậu thuẫn từ phương Tây.
Vào ngày 8/12/2024, chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad bất ngờ bị lật đổ, khiến giới quan sát quốc tế không khỏi ngạc nhiên. Chỉ mười một ngày trước đó, Hayat Tahrir al-Sham (HTS), một nhánh của al-Qaeda đã phối hợp với các lực lượng dân quân thánh chiến khác, được cho là nhận hỗ trợ từ Mỹ, các quốc gia vùng Vịnh, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel, phát động cuộc tấn công quy mô lớn được chuẩn bị từ cuối năm 2023.
Theo nhận định của các bên liên quan, bối cảnh lúc đó khá thuận lợi cho lực lượng này: Nga, đồng minh chủ chốt của Damascus từ năm 2015, đang sa lầy trong xung đột tại Ukraine; trong khi Iran và Hezbollah ở Lebanon, hai đối tác thân cận khác của Syria cũng bị suy yếu do căng thẳng leo thang với Israel.
Các thành phố Aleppo và Hama nhanh chóng rơi vào tay lực lượng tấn công. Đến ngày 7/12, thành phố chiến lược Homs cũng thất thủ, giúp các nhóm thánh chiến kiểm soát các tuyến giao thông trọng yếu, đặc biệt là tuyến đường cao tốc nối Damascus với khu vực ven biển, nơi đặt các căn cứ quân sự của Nga và được xem là thành trì cuối cùng của chính quyền Assad.
Quân đội Syria tan rã nhanh chóng, nhiều binh sĩ bỏ lại quân phục và rút lui hàng loạt. Ngày hôm sau, Damascus rơi vào tay phe nổi dậy gần như không gặp kháng cự. Sáng sớm cùng ngày, Tổng thống Bashar al-Assad được cho là đã rời Syria tới Moscow. Sau đó, HTS, lực lượng từng bị phương Tây coi là khủng bố nhưng lại nhận được sự hỗ trợ gián tiếp chính thức nắm quyền kiểm soát đất nước.
Vài tuần sau sự kiện đó, tờ The Telegraph (Anh) công bố kết quả một cuộc điều tra cho thấy, ngoài Thổ Nhĩ Kỳ, các lực lượng đặc nhiệm Hoa Kỳ cũng đã được thông báo đầy đủ về kế hoạch tấn công của Hayat Tahrir al-Sham (HTS), nhóm cực đoan có lịch sử bạo lực khét tiếng và đã tích cực hỗ trợ chiến dịch này. Theo bài báo, nhiều đơn vị dân quân khác nhau được tập hợp tại căn cứ Al-Tanf, nằm ở khu vực biên giới giữa Iraq, Syria và Jordan, trước khi hành quân về Damascus cùng thời điểm với đợt tấn công của HTS từ phía bắc. Cùng lúc đó, Mỹ được cho là đã tăng gấp đôi quân số tại Syria.
Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd dẫn đầu, đồng minh của Mỹ kể từ năm 2016 và hiện kiểm soát phần lớn các mỏ dầu của Syria cũng mở rộng tấn công vào các vị trí của quân chính phủ ở Deir ez-Zor, chiếm giữ thêm nhiều ngôi làng. Ngoài ra, không quân Israel và Hoa Kỳ được cho là đã hỗ trợ lực lượng phiến quân bằng các đợt không kích.
Theo bài viết, ngay từ khi các cuộc biểu tình ở Syria nổ ra vào mùa xuân năm 2011, trong làn sóng Mùa xuân Ả Rập, mục tiêu của các nước phương Tây, vùng Vịnh và Thổ Nhĩ Kỳ đã sớm lộ rõ: tìm cách lật đổ chính quyền Assad, vốn kiên quyết phản đối việc Israel sáp nhập Cao nguyên Golan, ủng hộ “Trục Kháng chiến” và các phong trào Palestine. Tuy nhiên, theo lập luận chính thức của các lãnh đạo phương Tây, mục tiêu là “chấm dứt đàn áp và bảo vệ quyền tự quyết của người dân Syria”, như lời Tổng thống Mỹ Barack Obama thời điểm đó.
Dưới danh nghĩa thúc đẩy dân chủ và nhân quyền, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) đã áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt nhằm gây sức ép lên Damascus. Hy vọng của họ là sự khốn khó kéo dài sẽ khiến người dân nổi dậy chống lại chính quyền. Về sau, việc ngăn cản Syria tái thiết đất nước sau chiến tranh cũng trở thành một phần trong chính sách được công khai của phương Tây.
Mặc dù phần lớn người dân Syria có những yêu cầu chính đáng về cải cách chính trị và tự do dân sự, họ vẫn bác bỏ cả hai cực đoan: việc lật đổ hệ thống chính trị thế tục, vốn bảo vệ các nhóm tôn giáo và sắc tộc thiểu số – lẫn sự trỗi dậy của các lực lượng vũ trang cực đoan ngày càng mạnh mẽ. Tuy nhiên, đất nước này nhanh chóng rơi vào hỗn loạn do xung đột được thúc đẩy bởi các lực lượng bên ngoài, dẫn đến cái chết của hơn nửa triệu người và khiến hàng triệu người Syria phải rời bỏ quê hương.
Nền kinh tế Syria suy sụp nghiêm trọng, đặc biệt dưới tác động của các lệnh trừng phạt quốc tế. Đến cuối năm 2024, khoảng 90% dân số sống dưới mức nghèo khổ, trong đó gần một nửa rơi vào cảnh nghèo đói cùng cực. Sản lượng năng lượng giảm tới 80%, trong khi thuốc men trở nên khan hiếm tại một quốc gia từng tự túc đến 90% nhu cầu dược phẩm. Những yếu tố này làm suy yếu khả năng phục hồi của người dân và quân đội, dù Damascus, với sự hỗ trợ của Nga, Iran và Hezbollah, đã từng giành lại phần lớn lãnh thổ vào năm 2016.
Hiện nay, Syria không còn được xem là một nền dân chủ, cũng không đảm bảo các tiêu chuẩn về nhân quyền. Dù vậy, phương Tây lại được cho là đang tìm cách tiếp cận Abu Muhammad al-Julani, cựu thủ lĩnh của IS và al-Qaeda, người từng bị Mỹ truy nã với khoản tiền thưởng lớn và nay sử dụng tên mới Ahmad al-Sharaa. Theo một số nguồn tin, tại Mỹ, al-Julani thậm chí còn xuất hiện trong một hoạt động giao lưu thể thao với tư lệnh Bộ Chỉ huy Trung tâm Hoa Kỳ (CENTCOM), đơn vị phụ trách khu vực Trung Đông và cũng là lực lượng chỉ huy liên minh chống IS, khép lại một vòng tròn đầy mâu thuẫn trong chính sách khu vực của Washington.
Sau hơn một thập kỷ xung đột, Syria vẫn đang vật lộn với hậu quả của chiến tranh, chia rẽ và nghèo đói. Những biến động chính trị, can thiệp từ bên ngoài cùng các lệnh trừng phạt kéo dài đã khiến con đường phục hồi của đất nước trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Trong khi đó, những toan tính địa chính trị tiếp tục định hình số phận của người dân Syria – những người vốn chỉ mong được sống trong hòa bình, ổn định và có quyền quyết định tương lai của chính mình.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/513549.syrien-ziel-erreicht.html