Ngày 22/8/2025, Reuters dẫn nguồn tin cho biết, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhiều khả năng sẽ không tham dự hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo châu Á vào tháng 10 tới. Diễn biến này làm dấy lên hoài nghi về khả năng diễn ra cuộc gặp trực tiếp giữa ông Tập và Tổng thống Mỹ Donald Trump bên lề sự kiện, vốn được kỳ vọng có thể giảm căng thẳng trong quan hệ song phương.
Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim trong tháng 8 cho biết, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump đều dự kiến tham dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN từ ngày 26 đến 28/10 tại Kuala Lumpur. Thông tin này ngay lập tức khơi dậy đồn đoán về khả năng diễn ra cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump. Giới phân tích cho rằng, nếu cuộc gặp diễn ra, nó có thể trở thành bước ngoặt trong bối cảnh hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn loay hoay trong một thỏa thuận đình chiến thương mại đầy trắc trở.
Hai nguồn tin khu vực cho biết, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường, người từng tham dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN với các lãnh đạo vùng Vịnh hồi tháng 5 dự kiến sẽ đại diện Bắc Kinh tại hội nghị tháng 10. Việc ông Lý thay mặt Chủ tịch Tập Cận Bình tham dự, theo giới quan sát, phản ánh tính toán chiến lược của Trung Quốc trong bối cảnh sự hiện diện và vai trò đối thoại trực tiếp giữa các lãnh đạo cấp cao vẫn là yếu tố nhạy cảm trong quan hệ quốc tế.
Văn phòng Thủ tướng Anwar Ibrahim, Chủ tịch đương nhiệm của ASEAN, đã chuyển các câu hỏi liên quan đến sự tham dự của ông Tập cho Bộ Ngoại giao Malaysia. Tuy nhiên, Bộ này chưa đưa ra phản hồi ngay lập tức, phản ánh sự thận trọng thường thấy trong việc xử lý các vấn đề ngoại giao nhạy cảm liên quan đến quan hệ giữa các cường quốc.
“Trung Quốc luôn coi trọng quan hệ Trung Quốc-ASEAN và hợp tác Đông Á. Chúng tôi không có bất kỳ thông tin nào để cung cấp về câu hỏi cụ thể của quý vị”, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết.
Trong tháng 7, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim thông tin trước Quốc hội rằng Tổng thống Mỹ Donald Trump đã xác nhận tham dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN trong một cuộc điện đàm với ông. Đầu tháng này, ông Trump cũng tuyên bố sẵn sàng gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trước cuối năm nếu hai bên đạt được thỏa thuận thương mại, nhấn mạnh rằng “chúng tôi đang tiến rất gần đến một thỏa thuận”. Reuters trước đó đưa tin, các trợ lý của hai nhà lãnh đạo đã thảo luận về khả năng tổ chức cuộc gặp vào mùa thu, trùng thời điểm diễn ra hội nghị APEC tại Hàn Quốc (30/10–1/11).
Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần này sẽ đánh dấu chuyến công du đầu tiên của ông Trump tới Đông Nam Á kể từ cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ – Triều tại Hà Nội năm 2019. Sau đó, ông cũng dự kiến tham dự APEC.
Trong khi đó, sự tham dự trực tiếp của các Chủ tịch Trung Quốc tại hội nghị ASEAN vẫn là điều hiếm hoi. Ông Tập mới chỉ một lần góp mặt, qua hình thức trực tuyến tại hội nghị đặc biệt năm 2021, kể từ khi nhậm chức năm 2012. Với Hoa Kỳ, tiền lệ cũng tương tự: ông Trump chỉ tham dự vào năm 2017, còn Tổng thống Joe Biden tham dự từ xa cùng ông Tập năm 2021, trước khi có mặt trực tiếp tại hội nghị năm 2022 ở Campuchia
Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cho biết hội nghị thượng đỉnh ASEAN năm nay sẽ là “cuộc gặp gỡ lớn nhất và uy tín nhất của các nhà lãnh đạo thế giới tại ASEAN cho đến nay”, với sự tham dự dự kiến của Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva và Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa.
Trong bối cảnh đó, Washington và Bắc Kinh tuần trước đã gia hạn lệnh ngừng áp thuế thêm 90 ngày, nhằm tạm hoãn các biện pháp thuế quan nặng nề trong khi tiếp tục đàm phán về thương mại, tiếp cận thị trường và nguồn cung đất hiếm. Tuy nhiên, cuộc chiến thuế quan do Tổng thống Trump khởi xướng vẫn đang để lại dư chấn lớn đối với Đông Nam Á, khu vực vốn phụ thuộc vào xuất khẩu, sản xuất, và hưởng lợi từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng ra khỏi Trung Quốc.
Đầu tháng này, Washington đã công bố mức thuế khoảng 19% đối với hàng xuất khẩu từ các nền kinh tế lớn Đông Nam Á, thấp hơn nhiều so với mức đe dọa ban đầu. Dù vậy, Nhà Trắng đồng thời phát đi cảnh báo mạnh mẽ về hiện tượng “chuyển tải” hàng hóa Trung Quốc thông qua khu vực, cho thấy sự giằng co thương mại Mỹ – Trung tiếp tục phủ bóng lên cục diện kinh tế ASEAN.
Hội nghị thượng đỉnh ASEAN tới đây nhiều khả năng sẽ trở thành tâm điểm chú ý toàn cầu, không chỉ bởi sự hiện diện của các cường quốc ngoài khu vực, mà còn bởi khả năng định hình quỹ đạo cạnh tranh Mỹ – Trung trong giai đoạn mới. Nếu diễn ra một cuộc gặp trực tiếp giữa ông Trump và ông Tập, sự kiện này có thể mở ra cơ hội tháo gỡ căng thẳng thương mại, đồng thời tạo nền tảng cho đối thoại chiến lược. Ngược lại, việc vắng bóng một cuộc đối thoại song phương cấp cao sẽ càng củng cố nhận định rằng Đông Nam Á đang trở thành chiến trường địa chính trị, nơi ASEAN phải nỗ lực duy trì vai trò trung tâm trong trật tự khu vực đầy biến động.
Hiền Nguyễn