Ngày 21/6/2025, tờ báo cánh tả Thế Giới Trẻ Đức (Junge Welt) đăng tải bài viết “Khử cacbon – Lò đã tắt” của nhà báo Oliver Rast, phản ánh bước lùi đáng lo ngại trong quá trình chuyển đổi năng lượng của ngành thép Đức. Theo bài viết, tập đoàn thép ArcelorMittal vừa từ bỏ kế hoạch sản xuất thép “xanh” tại hai nhà máy Bremen và Eisenhüttenstadt.
Động thái này ngay lập tức vấp phải phản ứng gay gắt từ công đoàn IG Metall, tổ chức đã lên tiếng chỉ trích chiến lược phát triển thiếu cam kết của doanh nghiệp, đồng thời kêu gọi tổ chức một hội nghị thượng đỉnh về khủng hoảng để thảo luận các giải pháp trước nguy cơ phá sản mục tiêu trung hòa khí thải của ngành công nghiệp nặng.
Khử cacbon ngành thép Đức rơi vào ngõ cụt: Bài toán chi phí và chính sách
Sự bất ổn đang lan rộng trong lực lượng lao động ngành thép Đức sau thông báo gây sốc từ ArcelorMittal, tập đoàn sản xuất thép lớn thứ hai thế giới về việc từ bỏ kế hoạch khử cacbon tại hai nhà máy chủ chốt ở Bremen và Eisenhüttenstadt. Việc chấm dứt dự án chuyển đổi sang công nghệ luyện thép sử dụng hydro “xanh” và lò hồ quang điện đã dội gáo nước lạnh vào những nỗ lực chuyển đổi năng lượng trong ngành công nghiệp nặng của Đức. Công đoàn IG Metall ngay lập tức phản ứng gay gắt và kêu gọi một hội nghị thượng đỉnh về khủng hoảng với sự tham gia của chính phủ liên bang.
Theo lập luận từ phía doanh nghiệp, nguyên nhân cốt lõi không nằm ở công nghệ vốn đã được kiểm chứng về mặt hiệu quả môi trường mà ở chi phí đầu tư và môi trường chính sách chưa đủ hấp dẫn. Việc triển khai các dự án như lò hồ quang điện hay nhà máy khử trực tiếp đòi hỏi chi phí lớn và phụ thuộc vào các nguồn năng lượng tái tạo giá rẻ cùng hỗ trợ tài chính dài hạn từ nhà nước, những yếu tố mà ArcelorMittal cho rằng vẫn chưa được đảm bảo trong bối cảnh hiện tại của Đức.
Nghịch lý lớn đang hiện hữu không chỉ tại Đức mà còn ở nhiều nền kinh tế công nghiệp phát triển: trong khi các quốc gia ngày càng đẩy mạnh cam kết trung hòa carbon, thì các rào cản về tài chính, chi phí cạnh tranh và sự thiếu nhất quán trong chính sách lại đang làm chậm lại quá trình chuyển dịch xanh một cách thực chất.
Trong bối cảnh Liên minh châu Âu đặt mục tiêu cắt giảm 55% lượng khí thải nhà kính vào năm 2030, việc ArcelorMittal từ bỏ dự án luyện thép khử cacbon tại Đức không chỉ là một bước lùi mang tính kỹ thuật, mà là một hồi chuông cảnh tỉnh về tính khả thi của các mục tiêu môi trường nếu thiếu các điều chỉnh thể chế và cơ chế hỗ trợ đầu tư tương xứng.
Điều đáng lưu ý là chính phủ liên bang Đức, đại diện cho người nộp thuế đã cam kết tài trợ khoảng 1,3 tỷ euro cho việc chuyển đổi sinh thái tại hai nhà máy thép của ArcelorMittal. Tuy nhiên, mức tài trợ này bị cho là không đủ, và bản thân dự án bị đánh giá là mang lại quá nhiều rủi ro từ góc nhìn kinh doanh trong bối cảnh hiện tại.
Phản ứng trước quyết định rút lui của tập đoàn, ông Jürgen Kerner, Phó Chủ tịch Công đoàn IG Metall đã lên tiếng chỉ trích gay gắt, cho rằng đây là một quyết định thiển cận về mặt chiến lược và hoàn toàn vô trách nhiệm đối với người lao động cũng như xã hội nói chung. Theo ông, một ngành công nghiệp thép không phát thải carbon là một dự án mang tính thế kỷ, đòi hỏi nỗ lực lâu dài và cam kết bền vững từ tất cả các bên liên quan. Ông Kerner nhấn mạnh: “Những người duy nhất đang mất bình tĩnh và dao động là ban lãnh đạo của ArcelorMittal.”
Thách thức đối với ngành công nghiệp vật liệu cơ bản tại Đức đang vượt xa câu chuyện về chiến lược hydro “xanh” đơn lẻ. Việc ArcelorMittal rút khỏi kế hoạch chuyển đổi sang công nghệ luyện thép phát thải thấp không chỉ làm dấy lên quan ngại về hướng đi năng lượng, mà còn đặt ra câu hỏi về vai trò của chính phủ trong việc bảo vệ những ngành cốt lõi của nền công nghiệp quốc gia. “Không thể để tương lai ngành thép rơi vào tay những đầu óc hẹp hòi tại trụ sở doanh nghiệp,” Phó Chủ tịch IG Metall cảnh báo, đồng thời nhấn mạnh rằng ngành thép phải trở thành ưu tiên hàng đầu – điều này có nghĩa là Thủ tướng liên bang phải vào cuộc ngay lập tức.
Tại Bremen, một trong những trung tâm công nghiệp lâu đời của Đức phản ứng từ phía người lao động cũng rất rõ ràng. Theo bà Ute Buggeln, giám đốc điều hành IG Metall địa phương, quyết định rút lui của ArcelorMittal ảnh hưởng trực tiếp không chỉ đến nhà máy và công nhân mà còn đến toàn bộ xã hội địa phương. “Ở Bremen, khoảng 10.000 việc làm phụ thuộc vào ngành thép, bao gồm cả các nhà cung cấp liên quan,” bà nói trong cuộc phỏng vấn với tờ Thế Giới Trẻ. Điều đáng tiếc hơn cả là dự án xây dựng lò hồ quang điện, vốn đã được chuẩn bị và có thể triển khai ngay nay phải tạm dừng vô thời hạn. “Chúng tôi thực sự đã sẵn sàng bắt đầu. Và rồi lại là điều này.”
Những phản ứng đó cho thấy tính hệ thống của vấn đề: khi các mục tiêu môi trường không đi kèm với các chính sách công nghiệp quyết đoán, rủi ro chuyển đổi xanh không chỉ dừng lại ở doanh nghiệp mà còn lan rộng ra toàn xã hội.
Lo ngại về tương lai ngành thép không chỉ dừng lại ở công nhân và công đoàn. Chính quyền bang Bremen, nơi liên minh cầm quyền theo mô hình “đỏ-xanh-đỏ” đang điều hành cũng bày tỏ sự quan ngại sâu sắc. “Giờ đây công ty cần công bố rõ ràng kế hoạch tương lai của mình,” một phát ngôn viên Thượng viện bang Bremen phát biểu với tờ Thế Giới Trẻ vào ngày thứ sáu. Trong bối cảnh ArcelorMittal rút lui, lãnh đạo bang yêu cầu phải có một cam kết dứt khoát từ phía doanh nghiệp đối với nhà máy cũng như tương lai sản xuất thép tại thành phố cảng Hanseatic, nơi mà chính quyền bang đã cam kết chi 250 triệu euro để hỗ trợ quá trình chuyển đổi, bên cạnh gần 600 triệu euro từ ngân sách liên bang.
Tại Eisenhüttenstadt, địa điểm thứ hai bị ảnh hưởng tình hình có vẻ ít cấp bách hơn. Holger Wachsmann, đại diện IG Metall vùng Đông Brandenburg, cho biết việc chuyển đổi tại đây vốn được lên kế hoạch sau năm 2030. Tuy vậy, không khí hoài nghi vẫn bao trùm cuộc họp công nhân chiều thứ sáu. Dù ban lãnh đạo công ty đã trấn an rằng đội ngũ kỹ thuật vẫn tiếp tục chuẩn bị phương án xây dựng lò hồ quang điện, khả năng triển khai thực tế vẫn phụ thuộc hoàn toàn vào tính khả thi về mặt kinh tế.
Điều trớ trêu là trong khi ArcelorMittal lùi bước, một đối thủ trong ngành lại chọn hướng đi ngược lại. Tập đoàn công nghiệp khổng lồ ThyssenKrupp, trụ cột của ngành thép Đức đã tái khẳng định cam kết với dự án “thép xanh” vào đúng ngày thứ sáu, trái ngược hoàn toàn với bước lùi của ArcelorMittal. Trước đó chỉ vài ngày, ông Michael Bott, Giám đốc khử cacbon của Stahl-Holding Saar cũng tuyên bố với báo Frankfurter Allgemeine Zeitung rằng toàn bộ các giấy phép cần thiết cho việc xây dựng và vận hành hai lò hồ quang trị giá 2,4 tỷ euro đã chính thức có hiệu lực lần đầu tiên tại Đức.
Trong khi đó, tại Bremen, các công nhân vẫn đang phải đối mặt với sự mơ hồ và bất ổn. Một cuộc biểu tình đã được lên kế hoạch trước cổng nhà máy. “Chúng tôi cần tập hợp lại,” bà Ute Buggeln phát biểu, “bởi vì sự phẫn nộ trong lực lượng lao động là rất lớn – và cần phải được bộc lộ.” Khi được hỏi liệu điều này có thể dẫn đến một cuộc nổi dậy công nghiệp ở quy mô lớn hơn hay không, bà chỉ trả lời bằng một nụ cười ngụ ý: “Có lẽ là một chút.”
Quyết định rút lui của ArcelorMittal cho thấy khoảng cách đáng báo động giữa các mục tiêu khí hậu và thực tế triển khai trong ngành công nghiệp nặng. Dù được hỗ trợ hàng tỷ euro, việc thiếu một khung chính sách ổn định và cam kết dài hạn đã khiến quá trình chuyển đổi xanh trở nên mong manh. Trong khi đó, các phản ứng mạnh mẽ từ địa phương, công đoàn và sự đối lập từ các doanh nghiệp khác như ThyssenKrupp cho thấy: tương lai ngành thép không thể chỉ phụ thuộc vào tính toán lợi nhuận, mà đòi hỏi chiến lược công nghiệp quốc gia có tầm nhìn và hành động dứt khoát.
Hồ Ngọc Thắng/nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/502406.dekarbonisierung-der-ofen-ist-aus.html