Ngày 10/7/2025, hãng tin AP (Mỹ) đưa tin Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã lên tiếng cảnh báo tại Hội nghị ngoại trưởng ASEAN rằng, chiến tranh thương mại đang trở thành công cụ bị lạm dụng trong cạnh tranh toàn cầu. Căng thẳng thương mại, đặc biệt từ các biện pháp thuế quan của Hoa Kỳ, không còn là hiện tượng nhất thời mà có thể kéo dài và gây ảnh hưởng sâu rộng đến khu vực.
Khai mạc cuộc họp của các ngoại trưởng khối, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cho biết, giữa bối cảnh lo ngại gia tăng về các biện pháp thuế quan của Hoa Kỳ. Ông cho rằng thế giới đang bước vào kỷ nguyên nơi “quyền lực làm đảo lộn nguyên tắc”. Các công cụ kinh tế từng thúc đẩy tăng trưởng giờ đây bị lạm dụng để gây sức ép và cô lập, ông nhấn mạnh.
Căng thẳng thương mại đang khiến ASEAN, khối 10 quốc gia với nhiều nền kinh tế phụ thuộc lớn vào xuất khẩu rơi vào thế bất ổn. Tám thành viên có thể đối mặt với mức thuế xuất khẩu sang Mỹ tăng mạnh từ ngày 1/8. Không nêu đích danh Hoa Kỳ, ông Anwar tiếp tục kêu gọi ASEAN tăng cường hợp tác để đối phó với các mối đe dọa thương mại trong khu vực và toàn cầu.
“Sự gắn kết của chúng ta không được dừng lại ở những tuyên bố”, ông nói, đồng thời kêu gọi các thành viên tăng cường thương mại nội khối ASEAN, đầu tư vào hội nhập khu vực và giảm sự phụ thuộc chiến lược vào các cường quốc bên ngoài. “Đây không phải là cơn bão thoáng qua”, ông nói. “Đây là thời tiết mới của thời đại chúng ta”.
Việc cựu Tổng thống Donald Trump công bố mức thuế suất mới từ 20% đến 40% đối với hàng xuất khẩu từ nhiều quốc gia ASEAN, có hiệu lực từ ngày 1/8 tới, đang làm dấy lên làn sóng lo ngại trong khu vực. Dù trước đó ông đã trì hoãn chính sách trong 90 ngày để đàm phán, đến đầu tuần này, Washington đã chính thức áp đặt biểu thuế mới, đồng thời cảnh báo sẽ gia tăng nếu các nước trả đũa.
Nhiều quốc gia thành viên ASEAN đã khởi động đàm phán song phương với Mỹ, tuy nhiên chỉ Việt Nam đạt được thỏa thuận, giúp giảm thuế từ 46% xuống còn 20%. Các nước khác như Thái Lan, Indonesia, Malaysia và Philippines đang đối mặt mức thuế cao kỷ lục, trong khi Lào và Myanmar có thể bị đánh thuế tới 40%. ASEAN đang lên kế hoạch tổ chức hội nghị thượng đỉnh với Hoa Kỳ vào cuối năm nhằm tìm kiếm lập trường thống nhất trước biến động chính sách thương mại mới từ Washington. tàn phá.
Trước làn sóng thuế quan mới từ Hoa Kỳ và những thách thức nội bộ ngày càng nghiêm trọng, ASEAN đang bước vào giai đoạn đầy biến động cả về kinh tế lẫn địa chính trị. Ngân hàng Trung ương Malaysia hôm 9/7 đã quyết định cắt giảm lãi suất chuẩn lần đầu tiên trong vòng 5 năm, trong nỗ lực đối phó với những khó khăn kinh tế đang đè nặng lên nền kinh tế khu vực.
Cùng lúc, Bộ trưởng Thương mại Malaysia Zafrul Aziz khẳng định sẽ tiếp tục đàm phán với Mỹ nhưng tuyên bố sẽ không thỏa hiệp về các vấn đề ảnh hưởng đến chủ quyền và lợi ích quốc gia, đặc biệt liên quan đến yêu cầu thay đổi luật trong các lĩnh vực nhạy cảm như mua sắm chính phủ, chứng nhận halal và thuế kỹ thuật số.
Trong khi đó, ASEAN không chỉ chịu áp lực từ bên ngoài mà còn phải đối mặt với những bất ổn nội khối, bao gồm cuộc nội chiến kéo dài ở Myanmar và tranh chấp biên giới giữa Thái Lan – Campuchia.
Các ngoại trưởng ASEAN đang nhóm họp tại Malaysia trước thềm loạt hội đàm quan trọng với các đối tác thương mại hàng đầu như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga, Ấn Độ và EU, dự kiến diễn ra vào ngày 11 và 12/7 tới.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio đã có mặt tại Malaysia vào ngày thứ Năm để tham dự hội nghị ngoại trưởng ASEAN, trong khuôn khổ chuyến công du châu Á đầu tiên kể từ khi nhậm chức. Trước đó, ông đã hủy kế hoạch thăm Nhật Bản và Hàn Quốc nhằm ưu tiên cho các cuộc đối thoại chiến lược tại Đông Nam Á.
Bên cạnh ông Rubio, hội nghị còn có sự tham dự của các ngoại trưởng hàng đầu như Vương Nghị (Trung Quốc) và Sergei Lavrov (Nga), cho thấy mức độ quan tâm ngày càng lớn của các cường quốc đối với vai trò trung gian của ASEAN trong bối cảnh căng thẳng toàn cầu gia tăng.
Theo giới phân tích, các cuộc hội đàm lần này sẽ là phép thử đối với khả năng của ASEAN trong việc duy trì sự đoàn kết nội khối và khẳng định tiếng nói độc lập giữa những chia rẽ địa chính trị ngày càng sâu sắc.
Khối ASEAN đang nỗ lực củng cố cam kết đối với một trật tự thương mại dựa trên luật lệ quốc tế, đồng thời tìm cách tránh bị cuốn vào áp lực phải đứng về một phe trong cạnh tranh chiến lược giữa các siêu cường.
“ASEAN phải nằm trong số những nước lựa chọn bảo vệ luật lệ, ngay cả khi các nước khác chọn cách thoái lui”, ông Anwar nói. Các quan chức cho biết thủ tướng sẽ gặp ông Rubio để thảo luận về vấn đề thuế quan.
Giới phân tích nhận định rằng sự hiện diện của Ngoại trưởng Marco Rubio tại hội nghị lần này báo hiệu một giai đoạn tham gia sâu hơn của Hoa Kỳ vào khu vực Đông Nam Á.
Collins Chong Yew Keat, chuyên gia về đối ngoại, chiến lược và an ninh tại Đại học Malaya đánh giá rằng, chuyến thăm là lời nhắc nhở rõ ràng đối với khu vực rằng Washington vẫn là một trong những đối tác kinh tế và an ninh quan trọng nhất. Tuy nhiên, ông lưu ý rằng sự hỗ trợ từ phía Hoa Kỳ trong giai đoạn hiện nay nhiều khả năng sẽ đi kèm với các kỳ vọng và điều kiện rõ ràng hơn từ phía Washington.
“Chính quyền Trump, mặc dù vẫn duy trì khả năng răn đe quân sự và tiếp cận thị trường mạnh mẽ nhất, nhưng kỳ vọng ASEAN sẽ ngừng lợi dụng “chiếc ô an ninh” này để thân thiện hơn về mặt kinh tế với Trung Quốc”, ông nói.
Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động, cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc ngày càng gay gắt và những thách thức nội khối chưa có lối ra, ASEAN đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải củng cố đoàn kết và khẳng định vai trò trung gian chiến lược. Hội nghị lần này không chỉ là nơi thể hiện lập trường chung của khu vực trước áp lực thuế quan từ Hoa Kỳ, mà còn là phép thử cho khả năng cân bằng giữa các lợi ích địa chính trị lớn, nhằm bảo vệ một trật tự khu vực dựa trên luật lệ và sự hợp tác đa phương.
Minh Anh