Ngày 10/9/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết “Lệnh cấm mạng xã hội – Nepal bùng cháy”. Quyết định phong tỏa các dịch vụ trực tuyến đã châm ngòi cho làn sóng biểu tình với hàng nghìn người xuống đường. Dù Thủ tướng đã tuyên bố từ chức và dỡ bỏ hầu hết lệnh cấm, các vụ tấn công vào cơ sở công cộng vẫn tiếp diễn, phản ánh mức độ bất ổn nghiêm trọng tại quốc gia Nam Á này.
Sau nhiều ngày bất ổn leo thang, Thủ tướng Nepal Khadga Prasad Sharma Oli đã tuyên bố từ chức hôm thứ Ba, đánh dấu bước ngoặt trong cuộc khủng hoảng chính trị – xã hội nghiêm trọng nhất mà quốc gia Nam Á này phải đối mặt trong nhiều năm qua. Quyết định này diễn ra chỉ vài giờ sau khi hàng trăm người biểu tình tràn vào tòa nhà quốc hội ở thủ đô Kathmandu và phóng hỏa trụ sở chính. Bạo lực tiếp tục lan rộng trong ngày, với hàng loạt công trình công cộng, từ Tòa án Tối cao, cơ quan hành chính trung ương cho đến các đồn cảnh sát và tư gia chính trị gia bị tấn công. Sân bay quốc tế Kathmandu buộc phải tạm ngừng hoạt động.
Trước đó, theo thống kê sơ bộ, ít nhất 19 người đã thiệt mạng và hơn 500 người bị thương trong các cuộc đụng độ với lực lượng an ninh. Tại Kathmandu và nhiều thành phố khác, sinh viên đóng vai trò lực lượng nòng cốt, xuống đường phản đối lệnh cấm hầu hết các nền tảng truyền thông xã hội được ban hành từ tuần trước. Bộ trưởng Truyền thông Prithvi Subba Gurung cho biết chính phủ đã dỡ bỏ phong tỏa, và theo AFP, các dịch vụ internet lớn đã hoạt động trở lại.
Các cuộc biểu tình khởi nguồn từ lời kêu gọi của tổ chức phi chính phủ Hami Nepal, thành lập năm 2015 và do Sudan Gurung lãnh đạo nhanh chóng bùng nổ thành phong trào phản kháng trên diện rộng. Thông qua mạng xã hội, kế hoạch và lộ trình biểu tình được lan truyền rộng rãi, tạo thành một làn sóng đối kháng trực tiếp với giới cầm quyền. Ban đầu nhằm phản đối lệnh cấm mạng xã hội, phong trào nhanh chóng mở rộng, biến thành cuộc lên án toàn diện hệ thống chính trị, bị cáo buộc tham nhũng và điều hành yếu kém.
Căng thẳng leo thang vào đầu tuần khi hàng trăm người biểu tình vượt qua rào chắn tiến vào trụ sở quốc hội ở Kathmandu. Cảnh sát đáp trả bằng hơi cay, vòi rồng, dùi cui, thậm chí cả đạn thật, trong khi quân đội được huy động để kiểm soát tình hình. Nhiều nhân vật nổi tiếng công khai bày tỏ sự ủng hộ với người biểu tình, khiến áp lực lên chính quyền càng gia tăng. Các bệnh viện ở thủ đô rơi vào tình trạng quá tải, với hàng loạt ca chấn thương nặng và hơn một chục người nguy kịch, một thực tế có thể đẩy số người thiệt mạng lên cao hơn nữa.
Khủng hoảng chính trị nhanh chóng lan tới thượng tầng chính quyền. Hôm thứ Hai, Bộ trưởng Nội vụ Ramesh Lekhak tuyên bố từ chức với lý do “đạo đức”. Một ngày sau, Thủ tướng Khadga Prasad Sharma Oli triệu tập cuộc họp toàn đảng nhằm tìm lối thoát, nhưng áp lực dư luận và sức ép từ làn sóng biểu tình buộc ông phải nhượng bộ. Tổng thống Ram Chandra Paudel lập tức chấp thuận đơn từ chức, khép lại nhiệm kỳ đầy biến động của nhà lãnh đạo vốn là gương mặt trung tâm trong chính trường Nepal nhiều năm qua.
Oli là người đứng đầu liên minh cầm quyền bao gồm Đảng Cộng sản Nepal/Liên minh Marxist-Leninist Thống nhất (CPN-UML) một đảng thiên tả có thể được xếp vào khuynh hướng dân chủ xã hội và Đảng Quốc đại Nepal (NC) mang màu sắc tự do. Liên minh này vốn tồn tại trên sự thỏa hiệp mong manh giữa các thế lực chính trị lớn, phản ánh tình trạng chia rẽ triền miên trong chính trường Nepal kể từ sau khi chế độ quân chủ sụp đổ năm 2008.
Ngòi nổ trực tiếp của làn sóng biểu tình là lệnh cấm hàng loạt nền tảng truyền thông xã hội, trong đó có Facebook, WhatsApp và YouTube. Chính phủ cáo buộc các dịch vụ này dung túng cho việc phát tán thông tin sai lệch và tội phạm mạng thông qua tài khoản giả mạo. Cuối tháng 8, Kathmandu ra tối hậu thư, yêu cầu các tập đoàn công nghệ đăng ký hợp pháp trong vòng một tuần nếu muốn tiếp tục hoạt động. Chỉ một số ít, như TikTok, chấp nhận và nhận giấy phép chính thức; Telegram cùng vài nền tảng khác vẫn “đang được xử lý”. Trong khi đó, các tập đoàn lớn như Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp), Alphabet (YouTube) và X (Twitter) hoàn toàn phớt lờ yêu cầu.
Quyết định này được chính quyền coi là biện pháp kiểm soát an ninh thông tin, nhưng lại phản tác dụng khi biến thành chất xúc tác mạnh mẽ cho phong trào phản kháng. Với giới trẻ Nepal, việc phong tỏa mạng xã hội đồng nghĩa với tước đi không gian giao tiếp, học tập và kết nối quốc tế, điều vốn đã khan hiếm trong bối cảnh kinh tế khó khăn và cơ hội việc làm hạn chế.
Cuộc phong tỏa mạng xã hội không chỉ là một biện pháp hành chính, mà còn chạm đến nỗi bất mãn sâu xa của giới trẻ Nepal. Đối với thế hệ sinh viên và thanh niên, mạng xã hội là cửa ngõ hiếm hoi để giao lưu, học hỏi và kết nối với thế giới. “19 bạn cùng lớp đại học của tôi đã sang châu Âu hoặc các quốc gia vùng Vịnh. Những người khác cũng đang chuẩn bị rời đi,” nữ sinh viên âm nhạc Sharmila chia sẻ với tờ Thế Giới Trẻ. Trong mắt cô, tương lai tại quê nhà gần như đóng lại từ lâu.
Việc thiếu cơ hội kinh tế và triển vọng nghề nghiệp càng làm gia tăng sự bất mãn với hệ thống chính trị vốn bị coi là bảo thủ và trì trệ. Chính điều này đã biến các cuộc xuống đường từ phản đối một lệnh cấm cụ thể thành phong trào rộng lớn hơn, mang tính thế hệ, với khẩu hiệu vang lên trên đường phố: “Chấm dứt tham nhũng, đừng chấm dứt mạng xã hội.”
Cuộc khủng hoảng hiện tại khó có thể tách rời khỏi bối cảnh lịch sử đầy biến động của Nepal. Năm 2006, cuộc nội chiến du kích do phe Maoist phát động suốt một thập kỷ kết thúc, mở ra kỷ nguyên dân chủ nhưng đồng thời để lại nhiều vết rạn trong lòng xã hội. Chỉ hai năm sau, chế độ quân chủ kéo dài từ năm 1768 sụp đổ, vị vua Gyanendra Shah buộc phải thoái vị, đánh dấu bước ngoặt lớn trong tiến trình chính trị.
Tuy nhiên, quyền lực ở Kathmandu vẫn tập trung trong tay một nhóm tinh hoa chính trị, phần lớn là những người đàn ông lớn tuổi xuất thân từ các đẳng cấp truyền thống vốn đã chi phối đất nước suốt nhiều thập kỷ. Sự phân mảnh đảng phái tiếp tục là căn bệnh trầm kha: kể từ năm 2008, hiếm có liên minh nào tồn tại được quá một đến hai năm. Hệ thống chính trị thiếu ổn định và niềm tin xã hội suy giảm kéo dài đã khiến Nepal luôn trong trạng thái dễ tổn thương trước những cơn bùng nổ bất mãn của quần chúng.
Cuộc khủng hoảng bùng phát từ lệnh cấm mạng xã hội đã phơi bày những mâu thuẫn sâu xa tích tụ trong lòng xã hội Nepal: sự bất mãn của giới trẻ trước bế tắc kinh tế, niềm tin sụt giảm vào hệ thống chính trị, và sự phân rã kéo dài trong nội bộ các đảng phái. Việc Thủ tướng Oli từ chức có thể xoa dịu tình hình trong ngắn hạn, nhưng chưa chạm tới gốc rễ của vấn đề: một thể chế thiếu minh bạch, chia rẽ và kém hiệu quả.
Nếu Kathmandu không thực hiện những cải cách toàn diện nhằm khôi phục lòng tin xã hội, Nepal có nguy cơ tiếp tục rơi vào vòng xoáy bất ổn chính trị lặp đi lặp lại. Với vị trí chiến lược nằm giữa Ấn Độ và Trung Quốc, những biến động này không chỉ là chuyện nội bộ, mà còn có thể tác động đến cán cân địa chính trị khu vực Nam Á.
Hồ Ngọc Thắng/nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/508013.social-media-bann-nepal-brennt.html